De deur van mijn kotgebouw valt achter me in het slot. Een week vol colleges zindert na in mijn hoofd. Mijn voeten brengen me in beweging richting het station en mijn blauwe koffer rolt me achterna over het ongelijke voetpad. Rakketakketak. De wieltjes krijgen veel te verduren. Over de kinderkopjes weerklinken ze luid. Ik denk aan hoe ik vroeger niet wist wat kinderkopjes waren. Waren dat echt stenen in de vorm van hoofden? Over een halfuur vertrekt de trein naar huis, dus met lichte haast dans ik tussen andere wandelaars in de straat door. Flarden van gesprekken vang ik op. Sommigen praten over het nieuwste boek op hun boekenplank, anderen praten over hun plannen deze dag. In de verte klinken nog koffers die worden meegetrokken door studenten. Ringtingting. Een fietsbel schelt door de straat. Op een rode fiets lijkt een vrouw met donkere krullen over de weg te vliegen.

Buiten adem trap ik hard op mijn fiets. De pedalen lijken bijna van mijn fiets te draaien. Met mijn bel vraag ik aan andere weggebruikers of ik langs hen heen mag rijden. Ik fiets door de straten waar ik ben opgegroeid. Gebouwen vol mooie herinneringen passeren me. Eindelijk verschijnt het stationsgebouw aan het einde van de horizon, maar toch lijk ik niet dichter in de buurt te komen. Deze straat is eindeloos. Het alarm dat ervoor zou zorgen dat ik op tijd kon vertrekken heeft niets geholpen. Mijn vriendin vertrekt over enkele ogenblikken voor één jaar naar Parijs. Ik wil nog een blik op haar kunnen werpen, haar voor een laatste keer zien. Ik wil mijn hand nog naar haar kunnen opsteken en voor een laatste keer contact maken voordat zij en de trein in de duisternis van een tunnel verdwijnen. Bij het station aangekomen stal ik mijn fiets en loop ik snel naar binnen. Het is druk. Met een bons bots ik tegen de schouder van een man in een duur ogend donkerblauw maatpak.

“Sorry,” roept de vrouw terwijl ze verdwijnt in de mensenmassa. Ik glimlach en richt mijn blik weer op het stationsbord. Tussen alle andere vertrektijden zoek ik naar mijn bestemming. Op perron drie moet ik opstappen om naar mijn leven terug te keren. Slenterend vertrek ik naar het juiste spoor. Op een bankje neem ik plaats om te wachten op de trein. Ik kijk rond. Altijd ben ik nieuwsgierig naar de bestemming van anderen. Zijn zij onderweg naar iemand die hen opwacht aan de andere kant van het spoor? Keren ze terug naar huis of gaat voor hen nu pas een nieuw avontuur beginnen? Het station lijkt een soort tussenstop. Het is een plek vol anonieme mensen die snel verder willen naar hun eigenlijke lot. Ik voel me wel thuis in die heersende anonimiteit. Hier kan ik overkomen als een schaduw van de persoon die ik wil zijn. Een conducteur kondigt met een schel fluitsignaal aan dat de trein op spoor twee klaar is om te vertrekken. Een jongeman die de trein moet halen komt snel aangelopen. De conducteur heeft hem nog net gezien en laat hem snel instappen. Dankbaar glimlacht de man en de conducteur klopt hem op de schouder. Daar komt ook mijn trein binnengereden. Ik sta op, neem mijn tas en krant en stap in de voorlaatste wagon. Op een vrije zetel neem ik plaats. Binnen enkele ogenblikken zal de trein vertrekken en zal ik mijn leven dat even op pauze staat, weer kunnen hervatten.

Collaboratie heeft me altijd al geïntrigeerd. Het zwarte kantje van België is er eentje dat we collectief graag verstoppen, uitgezonderd die ene documentaire op Canvas. De verwachtingen die ik had werden al heel snel doorprikt. In de eerste minuten van de voorstelling schrok ik meteen: de voorstelling leek me overwegend pro-collaboratie te zijn. Het stuk volgt een groep Vlaamse gelijkgestemden terwijl ze geleidelijk geïndoctrineerd worden door de charismatische politicus Reimond Tollenaere. Hij neemt hen met zijn toespraken mee in een razende collaboratiezin. Tijdens zijn toespraken worden de personages volledig waanzinnig; ze dansen, ze roepen en ze trekken hun kleren uit. De voorstelling krijgt daardoor een oorverdovend karakter, dat je zelfs bijna ongemakkelijk maakt.

De algemene verhaallijn van deze collaborerende, Duitsgezinde groep wordt afgewisseld met speeches van Léon Degrelle en Reimond Tollenaere. Daarnaast is er plaats voor een aantal monologen van een joodse vrouw die gedwongen wordt te vluchten. Deze monologen zijn doordrenkt met stilte, er worden hartverscheurende pauzes ingelast die misschien nog erger zijn dan het geschreeuw van de waanzinnige collaborateurs.

In het begin van de voorstelling zijn de personages blijmoedig: politici hebben hen een veelbelovende toekomst beloofd. Ze denken dat de oorlog niet lang zal duren, dat het alleen maar een eerste fase is, om daarna een nieuw rijk te stichten; eentje waar ze gezien en gehoord worden. Wanneer blijkt dat de oorlog toch niet zo een koud kunstje is als ze dachten, houden ze de moed erin. Ze worden door de aanhoudende toespraken steeds dieper meegetrokken in de ideeënwereld van het nationaalsocialisme.

Wat deze voorstelling zo speciaal maakt, is de allusie op geilheid en seksualiteit die steeds aanwezig lijkt te zijn. In een gevecht met elkaar trekken Degrelle en een Duitse soldaat hun kleren uit. Ze dansen voortdurend een sensuele machtsstrijd uit. Met hun tapschoenen die luide dreunen door de zaal doen weerkaatsen, trekken ze zowel personages als toeschouwers mee in een overdonderende trance.

Wanneer het nationaalsocialistisch bewind ten onder gaat, slaat er een hysterische paniek toe. De personages zijn enorm teleurgesteld; hun beloofde dromenland mag niet zijn. Wanneer hun geliefde Reimond Tollenaere sterft, zijn ze volledig verloren. Na de oorlog worden ze allemaal bestraft, behalve Léon Degrelle en de Duitse soldaat. Die twee vluchten  samen naar Spanje, en leven daar nog lang en gelukkig. Ook een laatste allusie op homoseksualiteit mag hier niet ontbreken. De rest van hen wordt doorverwezen naar de gevangenis. Daar laten ze hun idealen niet los; ze zijn veel verloren, maar ze zijn niet laf. Ze zullen trots sterven, terwijl ze zich vastklampen aan hun ideeënwereld en aan het verleden.

“Ik merk dat het onderwerp overbevolking de laatste jaren meer aandacht krijgt”, zegt Jena. “Tegelijkertijd merk ik een groeiende weerstand. Als een krant over overbevolking bericht, is het artikel dikwijls niet erg kritisch of wordt er zelfs beweerd dat we ons geen zorgen hoeven te maken. Zo hoor je vaak dat het een probleem van overconsumptie is, niet van overbevolking.” In We zijn met te veel gaat Jena sterk in op dat idee van overconsumptie. Hoewel het natuurlijk niet erg is om minder te consumeren, wijdt hij een groot deel van zijn boek aan uitleggen waarom consumptie verminderen niet genoeg kán zijn. Een belangrijk argument in dat opzicht gaat door op Jena’s ecocentrische visie op overbevolking. De mens is tenslotte niet alleen op deze planeet: ook andere soorten moeten kunnen gedijen op aarde. Daarom is het essentieel om de aarde niet herbergzaam te maken voor mensen alleen. Het zet de toon van het boek wel: het belicht overbevolking op een net iets andere manier dan media zoals kranten meestal doen.

Het meest interessante deel van het boek kwam na de theorie en de algemenere uitleg rondom overbevolking. Wat doen we eraan? Het is een heet hangijzer, iets wat Jena ook zelf toegeeft. “Het ligt gevoelig”, zegt Jena. “Veel mensen nemen het persoonlijk op, alsof ze bijvoorbeeld iets fouts zouden hebben gedaan als ze kinderen hebben, maar daar gaat het natuurlijk niet om. Ook het migratiedebat, wat ontzettend gepolariseerd is, mengt zich ertussen.” Een voorbeeld daarvan hoeven we niet ver te zoeken: We zijn met te veel werd ook ter sprake gebracht op de beruchte lezing van Filip Dewinter op 27 oktober 2022 aan UAntwerpen. “Ik wil het onderwerp bespreekbaar maken op basis van feiten en daaruit volgende inzichten. Ieder is vrij om die info te gebruiken en delen, ook politieke partijen, zolang dit op een inhoudelijke correcte en genuanceerde manier gebeurt. Maar dat wil niet zeggen dat wanneer een partij de info gebruikt, dat ik ook achter die partij sta.”

Andere hete hangijzers schuwt Jena evenmin in We zijn met te veel. Het populistische idee bestaat dat vooral mensen uit het Mondiale Zuiden minder kinderen moeten krijgen en dat overbevolking bijgevolg minder een probleem in het westen is. “We krijgen weleens de reactie dat we ons verhaal misschien maar eens dáár moeten gaan verkondigen. Wáár is dat niet: onze ecologische voetafdruk is enorm in vergelijking met de zuiderse voetafdruk. Als we de bevolkingsdruk in het rijke westen doen afnemen, hebben we daarmee een veel grotere impact. In mijn boek probeer ik duidelijk te maken dat het een probleem van overal is. Omdat wij rijk zijn en in arme landen omdat zij ooit rijk zullen zijn.”

In We zijn met te veel concretiseert Jena een voorstel voor maatregelen rond overbevolking, iets wat elders regelmatig vaag blijft. Naast kwaliteitsvol onderwijs voor iedereen en een focus op gendergelijkheid stelt hij financiële stimulansen voor, zoals een belastingvrijstelling voor koppels met maximaal twee kinderen. De concretisering vind ik een pré van het boek: daardoor wordt het behapbaarder. Niet alle voorstellen zijn concreet: waar ik zeker achter gendergelijkheid sta, blijft het wat vaag hoe je dat effectief behaalt. Tegelijkertijd is dat niet de focus van het boek: misschien verwacht mijn nieuwsgierige aard te veel.

Als kleinschalige ‘maatregel’, waar ik me wél wat bij kan voorstellen, stelt Jena dat het voor gewone mensen vooral van belang is om het thema steeds ter sprake te brengen. “Recentelijk hebben onze Franse lotgenoten, Démographie Responsable, een poll gedaan in samenwerking met een professioneel bureau. Daaruit bleek dat 72% van de Fransen ervan overtuigd is dat overbevolking een probleem is. Er is een groot verschil tussen de opinie van de burgers en de realiteit in de media en in het beleid. Ik vermoed dat België een gelijkaardige kloof heeft. Maar daarom is het des te belangrijker dat wij, gewone burgers, het onderwerp op tafel leggen.” Die lotgenoten verwijst naar MinderMensen vzw, een vzw die het onderwerp van overbevolking op de sociale en politieke agenda wil zetten in Vlaanderen. Samen met de andere leden wil Jena overbevolking meer aandacht geven.

We zijn met te veel is alsnog slechts één kant van het verhaal. Er is veel tijd en expertise in het schrijven van het boek gestoken en dat merk je, maar waar de eigen argumenten duidelijk uiteengezet worden, wordt er soms weinig aandacht besteed aan andere zijden van het verhaal. Waarom verkiezen zo veel mensen het overconsumptieverhaal, tenslotte? Jena staat er niet volledig achter en legt uit waarom, maar als leek voel ik me in de richting van andere boeken gestuurd om daarover meer te leren. Dat hoeft niet per se een zwakte te zijn. Het boek heeft een duidelijke focus, maar als lezer bleef ik met enkele vragen zitten zonder goed te weten waar ik kon beginnen met het zoeken naar antwoorden.

Al bij al is We zijn met te veel een heldere introductie tot het debat rond overbevolking en een duidelijke uiteenzetting van Jena’s visie. Nergens is het boek belerend, maar juist uitnodigend: discussiëren mag. Doe gerust. Dan wordt er op zijn minst over gepraat.

ik moet heengaan

omdat ik

na onbepaalde tijd

onvrijwillig neig

tot ontploffing

dan spui ik uit mijn spuigaten

een naar gekleurde vloeistof

ik denk dat het bedorven tranen zijn

ik had ze liever zelf opgeruimd

maar dat gaat dan niet meer

helemaal leeggespuid

neem ik daarom afscheid

groetjes,

je reisgezel

Het concert vond iets buiten de studentenbuurt plaats. Met mijn camera in een plastic zak gewikkeld (pro tip: investeer in een waterdichte cameratas en wees een beter voorbereide fotograaf dan niet nader genoemde aanwezigen op het kerstconcert) stapte ik dapper naar de Hibernia Steinerschool door de stromende regen. “Het kan maar beter goed zijn”, dacht ik een tikkeltje humeurig, maar bij het zien van de winterse ornamenten, een goed verwarmde zaal en maar liefst twee kerstbomen op het podium was het hondse weer snel vergeten.

Ik kwam voor de winter en voor engelachtige stemmen en daarop werd ik getrakteerd. Wie meer van zang kent dan ik zou in principe kunnen opmerken dat de groei van het Universitair Koor Antwerpen gepaard is gegaan met meer onervaren zangers, wat de samenzang ietwat hinderde. Zo startte niet iedereen bij elk liedje op tijd. Maar kijk, om dat te bemerken tijdens een concert moet je in een koor hebben gezeten, iets waar ik weinig last van heb. Als leek vond ik het prachtig en hoorde ik geen noot uit de toon. U weze bij deze gewaarschuwd voor de kennis van zaken én het enthousiasme waarmee dit geschreven wordt.

Het kerstconcert zelf was vrolijk. Deels omdat je als aanhoorder duidelijk opmerkte dat de zangers écht graag zongen en je hen zag genieten, maar ook deels omdat de nummers zich nimmer in een droef territorium bevonden. Er was zeker ook gelet op variatie: ABBA verscheen ten tonele (hoera!), klassieke kerstnummers evenzeer. Mijn gezelschap ging los op bisnummer Y.M.C.A. – dan weet je dat je goed eindigt. Al leek dat einde wel erg snel in zicht: na een dik uur stonden we alweer in de foyer. Eerlijk? Ik had nog wel een uur kunnen luisteren.

Het enige wat ietwat tegenviel was de zaal: door de hoeveelheid zuilen moest je enigszins geluk hebben met je plek, anders kon je de volgende dag nagenieten van een zeurende rug door de vreemde bochten waarin je je moest wringen om iets te kunnen zien. Maar ach, misschien had ik dan maar eerder de regen moeten trotseren in plaats van vanachter in de zaal te moeten zitten. Uiteindelijk kan het koor daar niet veel aan doen. Ik kijk alvast uit naar het lenteconcert. Uit vertrouwelijke bronnen kwam dwars te weten dat dat concert vaak nóg beter is.

Eerst zien, dan geloven? De genomen foto’s staan op de sociale media van dwars! Wie graag wil meezingen met het UKA en op de volgende fotoreportage wil schitteren, kan aansluiten bij hun open repetitie in februari. Meer informatie vind je op hun site en Facebookpagina.

Zoals u ongetwijfeld weet, geachte lezer, is Dr. Gordon Freeman is een theoretisch fysicus die na een mislukt experiment gedwongen wordt om het menselijk ras te verdedigen tegen vuige buitenaardse wezens. Zo gaat dat nu eenmaal met gedegen wetenschappelijk onderzoek. Het ene moment schrijven wetenschappers wat formules op een bord, het volgende moment veroorzaken ze een buitenaardse invasie. Bierman zegt niet dat het UAntwerpen ook kan overkomen, maar iedereen die hij erover aanspreekt, zegt hetzelfde: “Als het ergens zou gebeuren, dan vermoedelijk hier.” Wel heeft hij aan onze rector gevraagd om tijdens de kerstvakantie de deuren van alle labo’s op slot te doen zodat een gebeurlijke vijandelijke overname van de universiteit aanzienlijk vertraagd wordt door een combinatie van gesloten deuren en boze conciërges. Als Kiev de Russen kan tegenhouden, waarom wij dan niet de rest van het universum?

Op de vraag of het niet allemaal al veel te laat is en de hoogste echelons van onze instelling niet al lang geleden zijn overgenomen door aliens, kan Bierman alleen maar aanzetten tot antwoord geven. In de eerste plaats is er is al de koude fusie geweest tussen de drie Antwerpse universiteiten om UAntwerpen tot stand te brengen. Wie weet of er daarbij niet stoemelings een portaal naar een andere dimensie geopend werd? Een teken aan de wand is ook het feit dat we ons meer en meer omringd weten door filialen van de Katholieke Universiteit Leuven in een poging om ons te isoleren van de rest van de samenleving. Maar meest veelzeggend zijn natuurlijk de examens, die ogenschijnlijk enkel tot doel hebben na te gaan of we rijp zijn om geoogst te worden door onze nieuwe leiders. XCOM laat groeten.

Het zijn allemaal geen bewijzen natuurlijk, maar voor wie goed kijkt, tekent er zich toch duidelijk een patroon af. De invasie is misschien al op volle gang met als meest onderscheidende moment de afschaffing van de onbeperkte hoeveelheid frieten en mayonaise in het studentenrestaurant, waardoor studenten en werknemers onbarmhartig veroordeeld werden tot een koolhydraten- en vetarm dieet. Later werd het studentenrestaurant overigens ondubbelzinnig omgedoopt tot KOMIDA (Komité voor Interstellaire Dialoog met Aliens). Wie wil weten waar de echte macht in onze instelling ligt moet misschien daar maar eens gaan eten om te proberen een glimp op te vangen van het interdimensionale portaal dat volgens de geruchten in de koude keukens tussen de broodjes headcrabsalade ligt.

Overigens vervelt Gordon Freeman in Half-Life van bebrilde wetenschapper tot legendarische verzetsheld, die tegen wil en dank een van de belangrijkste leiders wordt in de oorlog tegen de interdimensionale invasie. Natuurlijk is Bierman bereid deze rol op zich te nemen, mocht het hem desgevallend gevraagd worden, mét een marktconform loon en maaltijdcheques. Toch lijken hem de voltallige redactie van dwars of zowat elke ouderejaars van de Verkenningsdagen meer geschikt voor de rol van wetenschappelijk geschoolde verzetshelden tegen wil en dank.

Het belangrijkste wapen in de strijd van Gordon Freeman is natuurlijk de Zero Point Energy Field Manipulator of kortweg Gravity Gun. Het is een wapen dat de zwaartekracht dusdanig verstoort dat het getal drie eenvoudigweg ophoudt te bestaan. De emotionele leegte die het afvuren van dit wapen achterlaat, wordt aansluitend opgevuld met Gordon Xmas. Wat wijwater doet met vampieren doet Gordon Xmas namelijk met interdimensionale aliens: de naam van een legendarische verzetsheld koppelen aan de verjaardag van Jezus en de belofte op genoeg eten en drinken om iedere buitenaardse invasie af te slaan.

Gordon Xmas is overigens een kerstbier dat zo alomtegenwoordig is dat het soms wat smalend de Cara van de kerstbieren wordt genoemd. Dat is onterecht, omdat het wel degelijk om een goed gemaakt bier gaat met een stevige basis van mout en suiker, maar ook genoeg oudere smaken als hout en karamel om interessant te zijn. Het bier heeft een aanzienlijke body en ruim voldoende alcohol om studenten in geval van nood snel onontvankelijk te maken voor buitenaardse propaganda. Ongewenste bijwerking is dat dit ook het geval is voor elke vorm van informatieoverdracht middels colleges of studie.

Rest Bierman nog op te merken dat Gordon een oud Keltisch woord is voor heuvel nabij een moeras. Laat dat dus de lakmoesproef zijn: pas als Campus Drie Eiken omgedoopt is tot Campus Gordon Xmas zal deze instelling echt gered zijn. Tot die tijd blijft het – voor ons ingewijden – behelpen met het gelijknamige bier.

Bierman wens u ondanks alles toch een zalig kerstfeest toe en veel succes met de examens!

Keulen heeft de bekendste, Wenen heeft de mooiste en over die van Leuven spreken we niet, maar Antwerpen heeft tenminste een Antwerpse kerstmarkt. Als kerstliefhebber vind ik het niet meer dan logisch dat ik maar een paar stappen vanuit de aula moet zetten om terecht te komen in een walhalla van kraampjes, chocolademelk met Baileys en een schaatsbaan die zodanig druk is dat zelfs mijn incapabel lichaam niet kan omvallen dankzij de hoeveelheid omstaanders die je wel opvangen.

Nu, de kerstmarkt van Antwerpen is door de jaren heen wel wat veranderd. Waar is de tijd dat er ook kraampjes waren met bijna kermisachtige activiteiten in plaats van puur drinken, eten en kopen? In principe is de focus op consumeren een kwaal van elke kerstmarkt, en, laten we eerlijk zijn, van zowat elk evenement van de afgelopen periode, dus ik laat het mijn innerlijke kerstlichtjes niet doven en grijp de hand van mijn geliefde mededwarser vast om ons in bekoring te leiden.

Een van de sterke kanten van de Antwerpse kerstmarkt is de consistente drang om overal vrolijke verlichting op te hangen. Van de kerstbal op het Operaplein tot de twinkellichtjes nabij de Schelde, alles zorgt er onmiddellijk voor dat de kerstsfeer er goed in zit (9,5/10 – het mag altijd meer zijn). De willekeurig aandoende namen uitgekozen voor de verschillende pleinen vind ik dan weer geen meerwaarde. Weet jij het verschil tussen Wintertopia en Het Bevroren Rijk? Het een is voor kinderen, de andere is bedoeld om te drinken. De namen zelf zeggen zo weinig over wat er te doen is (oké, naast ‘Schaatsbaan’) dat het een gok wordt waar je naartoe moet (5/10).

Een nadeel is eveneens dat de prijzen de lucht zijn ingeschoten. Goed, voor kerstcadeaus kon je sowieso beter niet naar de kerstmarkt gaan, daarvoor is het aanbod er te gering en te basaal (2/10). Maar een bescheiden glaasje glühwein voor vijf euro, plus twee euro voor de beker? Negen euro voor een ritje op het reuzenrad? Pijnlijk (0/10). De voornaamste prijs die ik op een kerstmarkt wil betalen, zijn afgevroren ledematen.

En toch, ik ben er niet weg te slaan. Mijn portefeuille bovenhalen om te betalen doet een moment pijn, maar de drank smaakt, de smoutebollen vormen een geluksmoment an sich. De lichtjes stemmen me vrolijk, vrolijker dan mijn studieboeken of de laatste mail met feedback vanuit mijn promotor kunnen. De kou doet minder pijn dan wanneer ik ’s ochtends vroeg naar een examenlokaal fiets. Dit jaar is Kerstmis duur en dat herinnert me wel erg hard aan de rist crises in de krant, maar de sfeer zit er wel in. De prijs vergeten, tja, dat kan je alleen maar daar (8/10). Het is vergelijkbaar met een festival, zullen we maar zeggen. Dus dan blijft de hamvraag over: is het de moeite om naar de kerstmarkt van Antwerpen 2022 te gaan? Ik zeg ja. Wees gewoon even blind voor de consequenties.

De summiere uitleg op de website van UAntwerpen vermeldt dat “topstudenten van onze faculteit (Bedrijfswetenschappen en Economie, n.v.d.r.) geselecteerd kunnen worden voor een deelname aan het 'Seeds for the future'-programma van Huawei Technologies in China”. Onder deze uitleg vindt u fraaie plaatjes van gelukkige mensen die dankzij Huawei hun ICT-skills verbeteren in China. Deze mensen ogen alvast gelukkiger dan de honderdduizenden Oeigoeren die onderdrukt worden met behulp van surveillancetechnologie van Huawei en dit om de doodeenvoudige reden dat ze Oeigoer zijn.

China beschouwt de Oeigoeren, een moslimminderheid levend in de noordwestelijke regio Xinjiang, niet als Chinees genoeg en doet er alles aan om hun leven onmogelijk te maken. De gezichtsherkenningstechnologie van Huawei faciliteert de onderdrukking van de Oeigoeren. Oeigoeren worden met behulp van vernuftige software herkend, vervolgens opgepakt en in strafkampen geplaatst, waar ze naar schatting met één miljoen zijn. Als ze er het leven niet laten, worden ze er gemarteld en worden de vrouwen er onvruchtbaar gemaakt.

Voor de Franse topspits Antoine Griezmann was de inzet van gezichtsherkenningssoftware van Huawei om Oeigoeren op te sporen alvast voldoende om zijn sponsorcontract met het Chinese telecombedrijf eind 2020 op te zeggen. De wens mag niet ongerechtvaardigd klinken dat het ethische kompas van een academische instelling even ontwikkeld is als dat van Antoine Griezmann.

Het is niet de enige onverkwikkelijke aangelegenheid waar Huawei bij betrokken is. Niet alleen waarschuwt Staatsveiligheid op regelmatige tijdstippen voor spionagepraktijken van Huawei, vorig jaar berichtte Knack hoe Huawei een moddercampagne tegen de Belgische regering op touw zette. Net als andere Chinese bedrijven zou Huawei niet worden betrokken bij de uitrol van het 5G-netwerk, dit om veiligheidsredenen. Op Twitter zette Huawei nepaccounts in die hun gal spuiden over de Belgische politiek en de publieke opinie probeerden te overtuigen dat er overheidscorruptie in het spel is.

Een bedrijf dat grove mensenrechtenschendingen faciliteert, moet niet worden opgehemeld in PowerPointpresentaties omdat het bedrijf in kwestie toevalligerwijs over een unieke ICT-expertise beschikt. Of een universiteit de pr moet verzorgen van een bedrijf dat Oeigoeren etnisch profileert met als finaliteit hen te laten wegkwijnen in strafkampen is zelfs geen vraag. Dat een universiteit studenten attent moet maken voor propaganda en zichzelf niet moet laten gebruiken door propaganda heet een evidentie. Een universiteit die democratie, mensenrechten en pluralisme hoog in het vaandel draagt, stelt die waarden ook als prioriteit wanneer een bedrijf met toevallig expertise in iets op een partnerschap aast, in welke vorm ook.

Op dit moment vindt het WK voetbal plaats in Qatar, zoals bekend niet het oord met de geurigste reputatie qua mensenrechten. Terwijl Qatar acceptatie en prestige probeert te ontlenen aan voetbal, spant Huawei universiteiten voor haar kar om zich van halsstarrig bruinzwarte vlekken te ontdoen en zich een comfortabel imago aan te meten. Dat een universiteit zich hult in onwetendheid, valt niet te vergoelijken. Dit soort partnerschappen zullen uiteindelijk ten koste gaan van haar eigen morele geloofwaardigheid.

“Het aanbod van studentenbegeleiding blijft zeker overeind”, stelt Isabelle Vloeberghs mij onmiddellijk gerust. “We hebben een team van een zestiental studentenpsychologen bij wie studenten terecht kunnen met uiteenlopende problematieken. We werken op maat: studenten die bij ons een afspraak maken, krijgen een intakegesprek van een halfuur. Wat is er aan de hand en welke vorm van ondersteuning heb je nodig?” Voor die ondersteuning wordt er gewerkt met een getrapt systeem. Sommige studenten willen zelfstandig aan de slag gaan met de online programma’s of de handboeken rond faalangst, uitstelgedrag of andere onderwerpen, andere hebben eerder nood aan de workshops, waarin ze met een hele groep samen aan bijvoorbeeld faalangst, uitstelgedrag of presentatievaardigheden werken. Er zijn ook eenmalige online tips-en-trickssessies, bijvoorbeeld over blokken en plannen.  

“Maar sommige studenten hebben eerder nood aan individuele begeleiding. We zetten vooral in op kortdurende begeleiding.” Dat wil niet zeggen dat studenten op een vooraf bepaald aantal sessies volledig genezen weer buiten moeten staan. “Dat wil eerder zeggen dat we na bijvoorbeeld een semester samen met de student gaan bekijken wat er verder nog nodig is, dat kan ook een doorverwijzing zijn.” Dat blijft een individueel traject waarbij voornamelijk wordt gekeken wat het beste is voor de student zelf. “Onze studentenpsychologen hebben heel uiteenlopende kennis en expertise. Op die manier kunnen studenten een begeleiding volgen die echt bij hun problematiek en hulpvraag past. Zo werken sommige psychologen eerder explorerend en inzichtgevend en andere liever met concrete opdrachten en vragenlijsten.”

wat verandert er? 

Die kortdurende begeleiding is een verandering ten opzichte van vroeger. “Dat komt omdat we zo veel aanmeldingen krijgen”, licht Vloeberghs toe. “Sinds corona merken we dat de vraag gestegen is, zeker van psychologische begeleiding. In principe is dat positief: het is goed dat mensen hulp vragen wanneer ze dat nodig hebben en bij ons terecht kunnen. Maar we willen absoluut een wachtlijst vermijden, zodat studenten die zich aanmelden snel geholpen kunnen worden.” Deze werkwijze sluit aan bij de ELP-hulpverlening in de bredere samenleving (Eerstelijnspsychologische zorg, n.v.d.r.): een focus op kortdurende begeleiding van milde tot matige problematieken. Wat als je met iets ernstigers kampt? “In dat geval verwijzen we naar externe hulp”, zegt Vloeberghs. “Voor de student maakt het in principe geen verschil of die binnen of buiten de universiteit hulp krijgt. We hebben een netwerk van psychologen, psychotherapeuten en klinisch orthopedagogen uitgebouwd met wie we regelmatig samenwerken. We ondersteunen tien sessies financieel, zodat de student per sessie 11 euro – of 4 euro als de student verhoogde tegemoetkoming heeft – betaalt.” Het is de bedoeling om alle studenten snel hulp aan te bieden; ook wanneer er wachtlijsten dreigen, wordt dat netwerk ingeschakeld. 

Ook een verandering is dat psychologische begeleiding betalend wordt. “Het intakegesprek is altijd gratis, maar daarna zijn sessies rond psychologische begeleiding betalend.” Ferme tarieven zijn dat niet: vanaf januari gaat het over 11 euro per sessie, 4 euro indien je een verhoogde tegemoetkoming hebt. Daarmee volgen de studentenpsychologen de conventie van Vlaanderen. “Alleen de sessies voor psychologische begeleiding zijn aan dat tarief omdat we gelijkschakelen met externe psychologen.” Op die manier maakt het als student dus ook weinig verschil als je wordt doorverwezen. Individuele studiebegeleiding blijft evenzeer gratis.  

Verhoogt dat niet enigszins de drempel voor studenten die op zoek zijn naar psychologische hulp maar niet goed weten waar ze het geld vandaan moeten halen? “We zijn inderdaad bezig met die drempel”, knikt Vloeberghs. “Iedereen van ons wil absoluut vermijden dat studenten door de mazen van het net zouden vallen. Voor studenten die de tarieven niet kunnen betalen, komt er een regeling met de sociale dienst, zodat ook die studenten zeker op gesprek kunnen komen. Iedereen is bezorgd over een mogelijke impact op de studenten die we begeleiden. Maar het is ook wel een beetje de realiteit van het moment: de begeleiding wordt betaald opdat we deze ondersteuning kunnen blijven aanbieden.” 

schematisch 

Waarom deze lovende reacties op het bericht van de dood van koningin Elizabeth II? Volgens Verenigd Koninkrijk-expert Lieven Buysse heeft het met verschillende aspecten te maken. “Ik denk dat dat in de eerste plaats veel te maken heeft met het feit dat ze zo lang op de troon heeft gezeten en het heeft uitgehouden, wat betekent dat er nog draagvlak was voor haar. Was dat er niet geweest, dan was ze ook niet aangebleven.  De lange regeerperiode zorgde voor een continuïteit in een zeer veranderende wereld waar zij een stabiele factor was.” Professor Buysse haalt aan de hand van de Brexit en andere politieke onrust in het land aan dat haar continuïteit hielp met het land bijeen te houden. “Het is niet onbelangrijk dat zij zich altijd heeft gepresenteerd als iemand die boven dat gewoel stond. Zeker de laatste jaren was er veel onrust op politiek vlak. De jaren tachtig waren op sociaaleconomisch vlak lastig, maar op politiek vlak had je enige stabiliteit, die na de termijn van eerste minister Blair wegviel. Op dat moment is het belangrijk dat er een staatshoofd is dat daar boven staat.” 

Een andere oorzaak van de populariteit van koningin Elizabeth II was het sprookje dat het Brits koningshuis met zich meebrengt, een monarchie die al eeuwenlang bestaat. “De Britse koninklijke familie lijkt voor ons de oer-koninklijke familie te zijn. Er is een ongelofelijke stamboom die heel ver teruggaat, verschillende families die uiteindelijk met elkaar verwant zijn.” Politiek historicus Luc Duerloo stemt hiermee in, maar maakt duidelijk dat de Britse gemeenschap anders is dan de onze. “Bijvoorbeeld bij de organisatie van de uitvaart van koningin Elizabeth II leefde de vraag 'willen de Britten nog zo’n pompeuze dure uitvaart?' Het is heel duidelijk geworden dat ze dat wel willen, als symbool van de natie en als verwijzing naar de grootheid die voorbij is.” 

Duerloo zegt dat het magische effect van de monarchie een belangrijk aspect is, maar ook dat de koninklijke familie zich heel haar leven voorbereidt om hun rol te spelen. Hij vertelt een verhaal over een eigen ontmoeting met prinses Anne bij de opening van een tentoonstelling. Zijn ontmoeting met haar was exact vier minuten getimed en dan ging zij verder naar de volgende in de rij. Vrienden van hem, die anders veel kritiek op de monarchie hebben, stonden op dat moment met hun mond vol tanden en waren juist degenen die overdreven door bijvoorbeeld te knielen. Zo’n effect kan een president volgens Duerloo niet creëren. “Er bestaat zoiets als de magie van de monarchie en ondanks het feit dat het koningshuis in Groot-Brittannië een groot toeristisch product is, is het een formule waarbij een groep mensen apart wordt gezet en getraind wordt om een bepaalde rol te spelen. Dat klaarstomen gebeurt in de zin van neutraal moeten overkomen, bij elke ramp klaar moeten staan om uit te rukken, dingen inhuldigen en mensen moeten toespreken en bemoedigen. Ik denk niet dat je dat kunt doen met een verkozen iemand. Ik zie het Donald Trump niet doen.” 

De laatste jaren kreeg ze het imago van de wijze oude oma. Dat verklaart gedeeltelijk de reacties: het land verloor zijn mater familias.

Het laatste punt wordt aangehaald door professor Buysse. “Het feit dat ze voortdurend in het oog van de camera’s liep, brengt dat nieuws bij ons. Heel sappig, terwijl zij zelf nooit de bron is geweest van de sappige verhalen. Ze is daar nooit op ingegaan en heeft haar familie daar redelijk goed in gemanaged. Dat is niet altijd gelukt, maar ze heeft wel telkens geprobeerd om de dingen die privé waren ook privé te houden en kordaat te regelen. Het doel dat daar voortdurend bij vooropstond was om de troon en haar eigen imago als vorst nooit in gevaar te brengen. Dat is eenmaal fout gelopen met het overlijden van Diana, waar ze zogezegd te koel op zou hebben gereageerd. Maar ook toen heeft ze adequaat gereageerd door alsnog snel een gepastere toon te zoeken. De laatste jaren kreeg ze het imago van de wijze oude oma. Dat klinkt sentimenteel, maar dat verklaart gedeeltelijk de reacties: het land verloor zijn mater familias.” 

de andere kant van het muntstuk

Dat zijn allemaal redenen om zeer lovend te reageren op koningin Elizabeth II en haar leven, maar de andere kant van de discussie moet ook bekeken worden: waarom zijn mensen verontwaardigd?  Daarachter zit een gelaagd verhaal. Ik vroeg aan doctoraatstudente Hanane Llouh meer hierover. “Toen de koningin stierf, tekende de pers haar vooral af als een indrukwekkend staatshoofd en moeder van alle Britten, moeder van heel de wereld en iedereen moest rouwen. Dat klopt niet; dat is niet het verhaal voor iedereen. Het is niet voor iedereen een lieftallige, schattige oma of koningin geweest. Dat was een frustratie die ik voelde. Zij was symbool voor heel veel wandaden en de negatieve memes of twitterberichten die werden gepost waren legitiem en terecht. Wat ik goed vond, was dat de VRT inging op het microlevel, namelijk dat de koningin zowel een persoon, als moeder en oma is. Een overlijden is altijd een drama, daar kan ik voeling mee hebben en ik vind het terecht om te rouwen. Op macroniveau is zij het symbool voor de Britse wandaden die tijdens haar regeerperiode gebeurden. Dat vond ik een belangrijk verhaal en ik vind dat die legitieme pijn, dat verdriet en die kwaadheid toch een plaats moesten krijgen.”

Het Verenigd Koninkrijk is een geoliede machine, een propagandamachine.

De dood van de koningin maakte veel verhalen los bij mensen die de Britse wandaden wilden delen met de wereld, waarin sommigen het koningshuis zelf aanspraken. Dat heeft geen reactie opgewekt bij de monarchie of de Britse regering. “Een voorbeeld hiervan is de Nigeriaanse onafhankelijkheidsstrijd in de jaren zestig, waarbij er families werden vermoord en dorpen afgebrand, en dat allemaal door de Britten, in de naam van de koningin. De Britten deden veel moeite om dit onder de mat te vegen en te ontkennen. Een ander verhaal komt uit Kenia: een oude vrouw eist excuses van de koningin omdat zij in haar naam verkracht werd en haar man vermoord werd voor haar ogen. Het is terecht dat de koningin kritiek krijgt omwille van deze gebeurtenissen.” Duerloo zet hierbij een kritische noot: hoewel er inderdaad verschrikkelijke dingen zijn gebeurd, had hij bij sommige van de uitgebrachte verhalen op sociale media graag een voetnoot gezien. Llouh gaat daarop verder: “Ik heb bewondering voor haar als vrouw om haar positie in een mannenwereld te navigeren met de moeilijke start die ze had, maar ze liet de wandaden toe waarmee ze als koninklijk huis rijk zijn geworden. Een voorbeeld hiervan is de Koh-i-Noor, een diamant uit India die met veel geweld is gestolen en nu wordt gebruikt in de kroon van de echtgenote van de vorst.” Professor Duerloo gaat hierop verder en spreekt over het toenmalige vastklampen aan het Gemenebest. “Toen zij koningin werd, was het kroonjuweel al weg. In 1947 werd India onafhankelijk en dat was het hart van het koloniale rijk. Over de manier waarop dat gebeurde kan worden gesproken, maar zij is degene die geresideerd heeft over het afkalven van het rijk. Zij is denk ik actief geweest in het systeem van het Gemenebest in stand te houden en er zin te geven. Er is dus een soort vastklampen aan het koloniale rijk geweest.”  

Llouh heeft een ander perspectief op waarom de bestaande Britse monarchie zo geliefd is. “Het Verenigd Koninkrijk is een geoliede machine, een propagandamachine. De kroning van Elisabeth II en de huwelijken waren bijvoorbeeld echt een productie, bijna een film die werd geregisseerd. Zij hebben daar veel aandacht voor en dat heeft zijn vruchten afgeworpen. Koningin zijn is een rol spelen om je positie te behouden. Niet om het land te redden, maar om je eigen hachje te redden. Ze was een symbool en mensen hebben een symbool nodig, iets groter dan hen dat bijna ontastbaar is, maar aanwezig.”  

excuses, excuses, excuses 

Het Verenigd Koninkrijk is een constitutionele monarchie en daardoor heeft de monarch de uitvoerende macht en de bijhorende machtpositie niet in handen, maar volgens Llouh moet je dit anders bekijken. “De koningin zelf heeft zich nooit uitgesproken over de dekolonisatie, maar de koninklijke familie heeft door hun acties een keuze gemaakt. Prins Andrew heeft bijvoorbeeld de keuze gehad om te gaan vechten in de Falklandeilanden. De kolonies zijn er nog steeds terwijl zij koningin Elizabeth II niet zien als staatshoofd. Zij was ermee opgegroeid en daardoor stond zij met een voet nog in en met de andere buiten de hedendaagse dekolonisatiediscussie. Zij sprak zich er nooit, al deed ze er actief aan mee. Ze stond bijvoorbeeld op foto’s waar zij werd gedragen door zwarte onderdanen. Hopelijk is er nu een breuk waardoor we naar iets nieuws kunnen.”   

Volgens Duerloo is het een meer genuanceerd verhaal omdat het Verenigd Koninkrijk een constitutionele monarchie is. “Wat is onze persoonlijke verantwoordelijkheid voor wat er in het verleden is gebeurd? Ik denk dat veel van de maatschappelijke discussies daarover gaan, de slavernijdiscussie bijvoorbeeld, of de Congodiscussie in België. Er zijn politici die vinden dat die discussies gevoerd moeten worden, maar ook andere die in geen geval compensaties willen maken. Hoever gaat onze persoonlijke verantwoordelijkheid als het gaat om het verleden? Dat is een heel moeilijk vraagstuk, want de mentale instelling van 'alles van voor mijn geboorte is niet mijn zaak' is ook wel simpel. Waar houdt het op? Ik denk dat die vraag ongelofelijk woedt in onze maatschappij omdat we er zelf niet uit zijn.” 

Het Verenigd Koninkrijk heeft zich niet geëxcuseerd voor de wandaden tijdens de kolonisatie of de dekolonisatie. Professor Duerloo gaat verder in op waarom dit juist is. “In die kringen is het inderdaad zo: ‘never apologize, never explain’. Dat maakt bepaalde gesprekken gemakkelijker omdat je het onderwerp uit de weg gaat. De vraag is natuurlijk of verontschuldigingen nodig zijn, in gedachte houdend dat het een politieke kwestie is. Ik denk niet dat de Britse monarch verontschuldigingen kan aanbieden zonder de toestemming van de eerste minister en de vraag is of de regeringen daartoe bereid zijn. Bij hen is er vooral de vrees aanwezig dat de slachtoffers herstelbetalingen gaan willen of hun gestolen voorwerpen terug willen. Dat is een heel boeiende discussie: hoe ver gaat dat terug in de tijd?”  

Verantwoordelijkheid voor het verleden is een heel moeilijk vraagstuk. De mentale instelling van 'alles van voor mijn geboorte is niet mijn zaak' is ook wel simpel.

Professor Buysse is het eens met professor Duerloo over de nog onbeantwoorde vraag van een persoonlijke verantwoordelijkheid. “Het is een polariserende kwestie. Als je kijkt naar het kolonialisme zijn daar veel zaken gebeurd die niet door de beugel kunnen, alleen al het idee dat je een ander land of territorium gaat toe-eigenen zonder toestemming van de mensen die daar wonen. We leven nu in een tijd waarin dat kritisch benaderd wordt, maar als je kijkt naar de figuur van zo’n koning - of in dit geval koningin - is het maar de vraag wat de persoonlijke verantwoordelijkheid en de verantwoordelijkheid van het instituut is. De vraag is, is zijzelf verantwoordelijk voor de kolonisatie as such? Nee. Zij stond in een evolutie van verschillende van haar voorgangers waarbij misschien Queen Victoria in de negentiende eeuw nog de meeste verantwoordelijkheid droeg op dat moment. Koningin Elizabeth II de volledige verantwoordelijkheid geven is moeilijk.” 

Zowel Llouh als Buysse is al ingegaan op het feit dat er een machine achter het koningshuis zit en dat er veel pr bij komt kijken. Duerloo vindt dat de koningin een symbool was en zich daarnaar moest gedragen. “Als symbool hoef je niet per definitie eenduidig te zijn en ik denk dat daar veel van de verontwaardiging ligt, dat zij binnen die Engelse context de ‘bomma’ was van de regering. Al sinds de negentiende eeuw projecteert de koninklijke familie zich als dé moderne familie. Binnen dat paradigma denk ik dat ze die symbolen perfect heeft gevolgd. Dat is een soort rol die ze speelde binnen de constitutie, maar dat kan in Jamaica of Nigeria anders bekeken worden. Daar staat ze veel meer symbool voor die koloniale periode en die twee spreken elkaar in zekere zin niet tegen. Het heeft te maken met de contingentie van het verhaal, in welke context een persoon naar het symbool kijkt, want een andere omgeving kan de betekenis van een symbool veranderen.” 

Verder gaat Buysse in op de beperkte macht van een constitutionele monarch. “De macht van een monarch in een parlementaire democratie is fataal beperkt, een koning of koningin kan en mag de politiek van een land niet bepalen. Het parlement moet dat doen en de regering moet die uitvoeren. Als je kijkt naar de hele dekolonisatieperiode heeft ze daar geprobeerd om compromissen te sluiten. Aan de ene kant heeft ze de evolutie niet proberen tegenhouden, anders dan in België, waar blijkt dat de Belgische koning en zijn entourage toch een rol hebben gespeeld in de machtsoverdracht in Congo en geprobeerd hebben daar bepaalde belangen te vrijwaren. Dat soort bewijzen zijn minder duidelijk voor de Britse monarchie, die eerder geprobeerd heeft zich aan te passen aan de toenmalige situatie. Aan de andere kant is de Britse monarch nog altijd staatshoofd van veertien landen buiten het Verenigd Koninkrijk, waarvan het aantal geleidelijk aan het dalen is. De koningin heeft doorheen de jaren voortdurend een evenwicht gezocht tussen zo min mogelijk te laten blijken dat ze haar invloed benutte in die landen (wat ze wel degelijk deed) en tegelijk toch openlijk haar betrokkenheid te blijven tonen. Overgangsprocessen die de monarchie in verschillende landen inruilden voor een republikeinse staatsvorm heeft ze altijd discreet begeleid en zonder meer aanvaard. Dat betekent dat de Britse monarchie zich heeft aangepast aan de veranderde waarden en erkent dat de monarchie enkel bestaat bij de gratie van de wil van het volk.”  

Als degene die de interviews heeft afgenomen kan ik u na alle informatie die ik hoorde ook geen eenduidig antwoord geven. Het belangrijkste is naar elkaars verhalen luisteren en elkaars standpunten erkennen. Koningin Elizabeth II was een symbool en icoon, mede door haar continuïteit. Haar leven werd geprojecteerd naar de regels van wat een constitutionele monarchie inhield. Dit zijn geen excuses voor de wandaden van zowel het kolonialisme als het dekolonialisme.  Het koningshuis is rijk geworden van het Britse imperialisme en de bijbehorende wandaden, maar haar eigen verantwoordelijkheid in deze verschrikkelijke gebeurtenissen is moeilijk te berekenen. Daar zal u zelf een opinie over moeten vormen. Als geschiedenisstudente heb ik nog nooit een professor een simpel antwoord horen geven, simpelweg omdat die niet bestaan (in dat geval was ik volgens mij al lang afgestudeerd). Er is geen 'dit is juist en dit is fout', eerder een grijze zone. Het belangrijkste is jezelf naar jouw normen oriënteren en de andere proberen te begrijpen.