Je zal het maar voorhebben: het ligt op het puntje van je tong en toch kan je er niet opkomen. Dat ene woord ontglipt je keer op keer. Ook dit jaar schiet dwars alle schlemielen in zulke navrante situaties onverdroten te hulp. Maandelijks laten we ons licht schijnen op een woord waar de meest vreemde betekenis, de meest rocamboleske herkomst of de grappigste verhalen achter schuilgaan. Deze editie trekken we onze toga’s aan en duiken we in de laatste les van em. prof. dr. voor de herkomst van emeritus.
“Eme-ri-tus, bijvoeglijk naamwoord, rustend, gepensioneerd: emeritus hoogleraar”, luidt de definitie in Van Dale. Op de universiteit zal je de term zeker en vast al enkele keren zijn tegengekomen en zo niet, dan zal het niet lang duren voor dat wel zo is. Emeritus is een erenaam die voornamelijk voor hoogleraren en professoren gebruikt wordt. Het woord betekent “in rustende staat” en wordt gebruikt voor hoogleraren die niet meer in functie of op pensioen zijn. Het adjectief heeft ook een afgeleid substantief, “emeritaat”, dat je kan gebruiken met het voorzetsel “met” of in de samenstelling “emeritaatsviering”. Naast de academische betekenis heeft emeritus ook een geestelijke connotatie en wordt het in dezelfde betekenis gebruikt voor priesters en bisschoppen. Voor hen betekent met emeritaat gaan dat ze niet meer verplicht een missie of hun parochie moeten leiden en dat ze vervangen mogen worden.
Kijkend naar de uitgang -us van het woord zal het je niet verbazen dat emeritus zijn oorsprong vindt in het Latijn. Het is afgeleid van het werkwoord emerere, dat uitdienen betekent. Emerere is een samenstelling van het prefix e- en het werkwoord merere. Het prefix e- betekent “uit” en merere wordt vertaald als “verdienen”. Zo kan je de combinatie vertalen als uitdienen, maar zie je ook de eervolle connotatie van de huidige betekenis doorschijnen in het Latijn. De persoon die de titel krijgt, verdient ter ere van zijn goed werk rust en dient zo zijn tijd als werkende uit. In deze oorspronkelijke Latijnse betekenis werd emeritus vooral gebruikt voor soldaten die hun functie mochten neerleggen en was het dus een synoniem voor het moderne woord “veteraan”.
De volgende keer dat je je studiegenoten hoort praten over de emeritaatsviering van professor XY of een lezing van emeritus professor doctor AB, kan je uitpakken met deze nieuwe kennis over de Latijnse herkomst van het woord. Of je kan je jongere broer of zus in de war brengen door het over het emeritaat van je docent te hebben en genieten van hun verbaasde blikken.
- Log in to post comments