Je zal het maar voorhebben: het ligt op het puntje van je tong en toch kan je er niet opkomen. Dat ene woord ontglipt je keer op keer. Ook dit jaar schiet dwars alle schlemielen in zulke navrante situaties onverdroten te hulp. Maandelijks laten we ons licht schijnen op een woord waar de meest vreemde betekenis, de meest rocamboleske herkomst of de grappigste verhalen achter schuilgaan. Deze editie kijken we hemelwaarts om poolshoogte te nemen.
Wanneer je inlichtingen gaat inwinnen, kun je zeggen dat je poolshoogte gaat nemen. Of, als je zoals ik bent, verbaster je het tot ‘polshoogte’. Dankzij onze eindredacteur Laura kwam ik er na 25 jaar achter dat deze uitdrukking niets te maken heeft met onze pols en met vier o’s wordt geschreven. Toen was ik toch even het noorden kwijt. Gelukkig is het makkelijk om het noorden terug te vinden: je moet ’s nachts alleen maar naar de poolster kijken.
Omdat de aarde om haar as draait, lijken de sterren de hele nacht om ons heen te draaien. De Poolster daarentegen staat bijna pal boven de aardas en lijkt daardoor permanent het noorden aan te geven. Zo biedt ze al eeuwen houvast aan verdwaalde zielen en zeevaarders. Misschien denk je nu dat de Poolster een slecht kompas is, maar ze kan meer dan alleen de richting aangeven. Met een sextant kan je de hoek meten tussen de poolster en de horizon en zo bepaal je meteen de breedtegraad van je locatie. Deze techniek, die eeuwenlang essentieel was voor navigatie op zee, noemt men poolshoogte nemen.
Op het noordelijk halfrond vervult Polaris de rol van poolster. Je herkent haar als het puntje van de staart van de Kleine Beer en ze is ook de helderste ster in dit sterrenbeeld. Alhoewel ze vanop aarde één ster lijkt te zijn, bestaat ze eigenlijk uit drie sterren: Polaris Aa en Ab draaien dicht om elkaar heen, terwijl Polaris B hen van een veel grotere afstand omcirkelt en zo een oogje in het zeil houdt. Op het zuidelijk halfrond is Sigma Octantis, oftewel Polaris Australis, de poolster. Omdat hemellichamen bewegen, stonden er in het verleden andere sterren dichter bij de Noordpool. De oude Egyptenaren gebruikten de sterren Kocab en Mizar om het noorden te bepalen. Nog verder terug in de tijd gebruikte men Thuban. Polaris is haar rol als poolster nog niet beu en blijft voorlopig dichter naar de Noordpool schuiven.
Alhoewel ze zo betrouwbaarder wordt, zullen we daardoor niet beter navigeren. Vandaag kijken we immers niet langer naar de nachthemel om te weten waar we zijn, maar omlaag naar Google Maps; het sterrenlicht heeft paatsgemaakt voor schermlicht. Poolshoogte nemen spreekt van een vervlogen tijdperk, voor velen – inclusief ikzelf – zo vreemd dat we het compleet vergeten zijn. Dan denken we dat ‘polshoogte nemen’ iets te maken heeft met polsen, of de vinger aan de pols houden. De kans dat Polaris hierom treurt is erg klein: op meer dan vierhonderd lichtjaar afstand zou ze een wereld zien waarin mensen nog volop naar haar kijken om het noorden te vinden.
- Login om te reageren