1928. Van auto’s die rijden op kunstmeststof of Windows Vista is nog geen sprake, maar de opening van ‘Kinema Roma’ is wel reeds een feit. Als onderdeel van het gigantische imperium van filmmagnaat Georges Heylen vormt De Roma met zijn tweeduizend zitjes de grootste kinemazaal in de buitenwijken van het Hollywood aan de Schelde. De Roma, samen met zaal Rex de lievelingszaal van Baron Heylen, is een pleisterplaats voor de beau monde: netjes uitgedost en strak in het pak neemt de Antwerpse bourgeoisie plaats op het zelfdragende balkon – een waar architecturaal hoogstandje. Het rumoerige plebs vecht aan hun voeten om een plaats op de begane grond, terwijl dromerige filmbeelden als een levend tapijt over hun hoofden heen op het witte doek geprojecteerd worden.

Iggy Pop

Omwille van de grootte van de cinemazaal en de harde wetten van het kapitalisme, dient De Roma vanaf de jaren ’40 steeds meer variétévoorstellingen te organiseren. De plaatselijke harmonie, muziekkapellen of zelfs Mireille Mathieu: allen zijn graag geziene gasten. Ook Sophia Loren, Roger Moore en Claudia Cardinale – Wat een naam! Wat een vrouw! – laten zich het sprookjesachtige decor welgevallen. Terwijl het bioscoopbezoek achteruitgaat, weet Baron Heylen de neerwaartse spiraal te camoufleren door zijn enorme imperium aan cinemazalen. Dat de omvang van De Roma een troef kan zijn, wordt in de jaren ’70 volop uitgespeeld. De Roma transformeert van cinemapaleis tot dé Antwerpse rocktempel bij uitstek. Sterren als Lou Reed en Iggy Pop stelen de show. Iron Maiden en Queen staan erbij en kijken ernaar. Paul McCartney kwijnt al sippend aan een dubbele whiskey weg in de foyer. Evengoed wordt de dag na zulke memorabele concerten een brave matinee met Gaston en Leo georganiseerd. Toch gaat het niet goed met De Roma: in 1982 ziet zij zich dan ook genoodzaakt de deuren te sluiten. Het Technisch Instituut Borgerhout weet de prachtige infrastructuur op de kop te tikken en start met een megalomaan project: in plaats van de zaal te renoveren en haar studenten op die manier de kneepjes van het vak bij te brengen, vangen er werken aan die van de zaal een atelier voor vliegtuigbouw moeten maken. Donkere wolken pakken zich echter samen boven het Technisch Instituut van Borgerhout – met (rock)goden valt nu eenmaal niet te sollen – en de school houdt even later op te bestaan.

Het Havana-Syndroom

De problemen voor De Roma zijn dan echter nog niet voorbij. De zaal staat leeg; lekken, vocht en ongedierte doen hun werk; wormpjes krioelen kwistig in het vermolmde hout. Ene Maurice Debusser koopt het pand op, vastbesloten om er een garage van te maken, want ‘la voiture, c’est le futur, c’est maintenant!’. Hij trekt zich echter niet al te veel van de zaal aan. Wanneer eind jaren negentig enkele theatergezelschappen starten met het organiseren van voorstellingen in de kille ruïne, wordt de wederopstanding van cinema Roma – onbewust – op gang getrokken. Een van de aandachtige toeschouwers is Paul Schyvens, oprichter van Rataplan. Zoals de legende verhaalt, nagelt hij op het einde van een voorstelling, net als Maarten Luther eeuwen voor hem, een groot blad op het krakkemikkige podium met daarop de vraag wie De Roma mee uit haar as wil doen herrijzen. De reactie uit de buurt is enorm. Vanaf winter 2002 beginnen een vijftigtal vrijwilligers en een aantal firma’s volledig belangeloos puin te ruimen. Zo’n driehonderd ton puin wordt uit de toegetakelde Roma naar buiten gedragen. Hoewel de zaal nog niet volledig klaar is, worden er reeds enkele maanden later een aantal voorstellingen gegeven. Vrijwilliger nummer een, De Vic – zo genoemd omdat hij zich als eerste kwam inschrijven; tevens vroeger kwajongen met cinema Roma als speelterrein – spreekt over het zogenaamde Havana-syndroom: “De Roma kunt ge eigenlijk vergelijken met Havana, werkelijk een prachtige stad. Maar ook daar ziet ge dat ze geleden heeft. Bij De Roma is dat niet anders. Ik beschouw het juist als de charme van De Roma dat ge kunt zien dat ze oud is, dat ze een moeilijke geschiedenis heeft gehad. En wanneer er dan iemand vraagt zo van “Seg, wanneer gaat dat hier is terug schoon bezet en geschilderd worden?”, dan vertel ik over het Havana-syndroom.”

Borgerhout, mon amour

Ondertussen liepen de contacten tussen vzw De Roma en eigenaar Maurice Debusser niet van een leien dakje. Beide partijen vonden elkaar uiteindelijk in een constructie genaamd ‘erfpacht’: vzw De Roma mag gedurende 27 jaar naar hartelust werken uitvoeren in de zaal, zonder enige kans dat Maurice hen uit het gebouw zet. In die 27 jaar huurt de vzw de infrastructuur jaarlijks voor een vaste prijs. Wat er gebeurt na deze erfpachttermijn, daar hebben u, ik en de vaste medewerkers van De Roma het gissen naar. De laatste fasen van de renovatiewerken zijn ondertussen al bijna een jaar achter de rug. Met een vrijwilligersbestand van om en bij de driehonderd leden, de hulp van een aantal technische scholen uit de buurt en sociale tewerkstellingsprojecten vanuit de Stad, is De Roma erin geslaagd om van een stortplaats terug uit te groeien tot brenger van cultuur voor een breed, gediversifieerd publiek. Wat de zaal anders maakt dan pakweg de Arenbergschouwburg of de AB, is dat zij de buurt nadrukkelijk betrekt bij haar programmatie en op die manier cultuur tracht te hanteren als een hefboom voor buurtontwikkeling. Zo werkt De Roma samen met een aantal bevoorrechte partners als jeugdwelzijnswerk, jeugdbewegingen, dienstencentra en rusthuizen, waarvoor speciale avonden dan wel namiddagen georganiseerd worden. Ook tracht de zaal de moslimgemeenschap in haar werking te betrekken door met de vzw MOUSSEM bepaalde concerten aan te bieden of eens een Iraanse avond in elkaar te boksen. Door organisaties met een bepaalde achterban uit de buurt te betrekken bij de programmatie van haar activiteiten, weet De Roma mensen te mobiliseren, en laat zij verschillende culturen onder één dak en in een magnifiek kader met elkaar in contact komen. Geen makkelijke opdracht, maar De Roma slaagt er wonderwel in. Ze krijgt nu stilaan ook financiële erkenning van de Vlaamse Gemeenschap en de stad Antwerpen, wat na de financiële kater van de renovatiewerken geen overbodige luxe is. Onderhandelingen met de Vlaamse overheden over de financiële situatie van de zaal – en bijgevolg haar toekomst – zijn volop bezig. Door de unieke positie die De Roma in het culturele landschap inneemt, glipt ze momenteel immers tussen de mazen van het subsidienet door. Artiesten laten evenwel graag hun genegenheid voor De Roma blijken door enkele benefietconcerten te geven.

Maar hoe komt het dan dat De Roma toch tegen relatief lage prijzen lekkere brokjes cultuur aan een breed publiek kan aanbieden? “Dat is het werk van onze vrijwilligers,” stelt Rob Gielen, verantwoordelijke pers en communicatie. “Hoewel we slechts een klein budget hebben, kan men in het geval van De Roma spreken van een enorm kapitaal aan vrijwilligers. Zij leiden het verloop van de voorstellingen in goede banen door de zaal klaar te zetten, pintjes te tappen en aan de inkom te staan. Of eten te serveren aan de artiesten, die dan blij zijn dat ze geen voorverpakte lasagna hoeven te eten. Dat typeert De Roma. Wij zijn geen voorverpakte lasagna, maar toch weten wij een publiek te bereiken dat anders misschien niet met cultuur in aanraking zou komen. En de wijze waarop we daar toch in slagen, daar ben ik het meest trots op.”

Niet enkel het Antwerpse straatbeeld, maar ook onze universiteit lijkt soms een permanente bouwwerf. Er is altijd wel ergens een constructie of renovatie aan de gang. Als hoofd van de technische dienst heeft Mark Verbruggen de taak om de verschillende bouwprojecten op te volgen en de technische diensten op elkaar af te stemmen, gaande van infrastructuur over onthaal tot schoonmaak. Deze burgerlijk ingenieur-architect startte zijn loopbaan in 1985 aan onze universiteit. Sindsdien lijkt de universiteit niet meer op te zijn opgehouden met verbouwen. Momenteel worden de laatste puzzelstukjes gelegd voor de start van de Masteropleidingen in september. Deze zomer moet alles klaar zijn. Wat hem het meest is bijgebleven uit al de jaren dat hij hier reeds werkt, is de bouw van de Aula Rector Dhanis: het pronkstuk van de Stadscampus.

In totaal werken er tachtig personeelsleden op de technische dienst. De telefoon staat er dan ook geen minuut stil. Van de zoveelste overheadprojector die het niet meer doet tot het brandalarm: alle meldingen passeren de revue. Met professoren en studenten komt hij echter zelden in contact: "Soms bij een verhuis, maar eens die professoren op hun plaats zitten, hoor je ze niet meer!"

***Op 21 april brengt een schare jonge muzikanten in de Arenbergschouwburg met Goddam hulde aan soullegende Nina Simone. ***Een ander muzikaal hoogtepunt van april is het Dissonant Festival, dat op de 13de en 14de plaatsvindt. TRIX, Petrol, de Skatehal en Hof Ter Lo bundelen hun krachten om onder andere Front 242, Terence Fixmer, DJ Hell, Peter Pan Speedrock en T. Raumschmiere op u los te laten tegen een aantrekkelijk prijsje. ***Wie het nog ruisender en krakender wil, wordt op 31 maart in Club Nord verwacht voor een Undercurrent-avond met herrieschoppers als Evil Fons en Duivvv. ***Voorts mogen op 5 april The Go Find en Bracken in TRIX opdraven en op 24 april is het daar de beurt aan Wolf Eyes en Coca Cola met God. ***Petrol haalt dan weer de rijzende sterren van Fixkes en The Tellers in huis op 30 april. ***In de Roma speelt op 19 april ’s lands kleinste zanger-pianist Sioen.

***Minder noisy maar zeker zo interessant: op 28 maart spelen Anja Van Dyck en Jef Smits Stravinsky’s Le Sacre du Printemps in CC Elzenveld. ***Op 20 april kan de klassiekliefhebber dan weer in het Kolveniershof naar kamermuziek van Rachmaninov en Smetana gaan luisteren. ***Muziekfanaten zonder cash kunnen op 28 en 29 april naar Festivalbleu, dat het kruim van de klassiek- en jazzscene samenbrengt in het Sint-Felixpakhuis. ***Er zijn natuurlijk ook haast elke dag gratis optredens in The Bottom Line, Buster, Crossroads en dies meer. ***Elke donderdag kan je voorts terecht in Kilimanjaro, om je booty te shaken op groovy livejazz.

***Theatervrienden kunnen heel de maand hun hart ophalen in het Toneelhuis, waar het nieuwe Een geschiedenis van de wereld in 10 ½ hoofdstuk draait. ***Datzelfde Toneelhuis haalt van 23 tot 26 NTGent in huis voor drie gastvoorstellingen. ***In HETPALEIS brengt De Tijd eind maart Elk wat wils. Iets van Shakespeare, terwijl de Queeste op 18 april Het Varken naar CCBE brengt. ***Wilrijkenaars kunnen in de Kern Perdido van tg Elektra bekijken op 28 en 29 april. ***Voor het betere Indiase theater: ren op 22 april naar het Zuiderpershuis, waar Rage Pune Highway speelt. Het Zuiderpershuis staat trouwens heel de maand in het teken van Palestina.

***Van 14 tot 22 april stelt het Ballet Van Vlaanderen drie balletten voor van de jonge choreografen Fonte, Dawson en Godani. ***In het CCBE kunnen studenten met een hart voor dans op 20 april genieten van Arco Renz' States.

***Meer visueel plezier vind je in de bovenzalen van het MuHKA, dat tot 15 april werk tentoonstelt van de jonge Belgische kunstenaressen Sophie Nys en Marie Julia Bollansée. ***In de Maes & Matthys Gallery laten Pol Matthé en Leon Vranken ondertussen hun ruimtelijke kunst zien. ***Extracity nodigt op haar beurt Natascha Sadr Haghighian, Judith Hopf, Deborah Schamoni, Ines Schaber en Stefan Pente uit voor een interdisciplinaire tentoonstelling

***Last but not least is er de Cultuurnacht op 31 maart in het Provinciehuis. Vanaf 19 uur mag je er gratis binnen.

Navel. Laat dit woord van je tong glijden alsof je het nooit eerder uitgesproken hebt. Glissando! Wat een mooi woord – het klinkt haast een beetje Tsjechisch. (Pupek in het Tsjechisch, nombril en ombilic in het Frans, belly button of ook navel in het Engels, Nabel in het Duits en navel in het Zweeds.) Klinkt ook een beetje als 'nevel'. De enige plaats aan de buitenkant van ons lichaam die zo nauw verbonden is met de ingewanden. Het lijkt wel een knopje waarop men kan duwen om toegang tot onze binnenkant te verkrijgen. Een navel is iets esoterisch. We staren er allemaal wel eens naar: dit gevoelige bobbeltje/putje is namelijk het centrum van onze wereld.

Er was ooit een brede meneer die meende dat de navel een overblijfsel was van hoe wij als mensen vroeger waren: heroïsche, sterke wezens die met hun bolvormigheid de perfectie naderden en met verenigde krachten – vier armen en vier benen (wat een suizende snelheid moet me dat geweest zijn) – elk gevaar moeiteloos konden trotseren. Zoals wel vaker voorkomt, sloeg die heroïek op een gegeven moment om in hoogmoed. En Hij zag dat het niet goed was. Hierop nam Hij z’n bliksem ter hand en kliefde ons in tweeën. Het bloed en flegma gutsten uit onze overgesneden aderen, waarop Hij het bevel gaf tot genezen. Onze huidjes werden mooi samengetrokken en als een geldbuidel werd ons velletje bijeen gebonden in een strop, ter hoogte van het midden. We waren genezen, maar de wonden heelden niet. Het verlangen naar onze wederhelft bleef als een helse zeurende fantoompijn achter, een pijn die in de aanblik van de Ander omsloeg in een sprankeltje hoop – hoop groot genoeg om de verliefdheid te voelen in je navel. Onze buik is het centrum waaruit elk verlangen ontspruit, als het spuiende gat van een walvis. Bij het zien van het lichaam van de ander scheurt je navel bijna open en dan denk je: ‘Hoe perfect zouden wij samen niet zijn? Wij tweeën, wij kunnen de wereld aan. Samen sterk! Als twee handen op één buik.’

Ik neem aan dat u niet aan uw studies bent begonnen met een baan bij de VRT in het achterhoofd?

Sabine Hagedoren Het was zuivere interesse die me voor Scheikunde deed kiezen. In het middelbaar had ik met veel enthousiasme wetenschappen gestudeerd en ik wou in die richting verder gaan. In de richting Fysica leek het aandeel wiskunde me echter te groot. Biologie zou ook nog een optie zijn geweest, maar Scheikunde interesseerde me net iets meer. Ik hield er wel rekening mee dat licentiaten Scheikunde doorgaans in het onderwijs belandden. Als je in de privé-sector wou terechtkomen, moest je doctoreren. Men had ons dan ook van in het begin duidelijk gemaakt dat niemand zat te wachten op licentiaten: doctoreren was de boodschap.

Kreeg u zelf de mogelijkheid om te doctoreren?

Hagedoren Natuurlijk! Ik had daar zeker de gelegenheid toe, maar na vier jaar universiteit had ik er wel genoeg van en ben ik meteen in het onderwijs gestapt. Bij de aanvang van mijn studies besefte ik dat de kans groot was dat ik leerkracht zou worden en dat vond ik wel een aangenaam vooruitzicht. Nog eens vier jaar tussen universitaire muren zag ik niet zitten. Ik heb uiteindelijk zeven jaar voor de klas gestaan.

Studeerde u dan niet graag?

Hagedoren Jawel, zeker en vast, hoewel de kandidaturen en de licenties erg van elkaar verschilden. In de eerste twee jaar was je niet meer dan een nummer dat moest reproduceren wat de prof voorkauwde. We begonnen met zestig, maar dat aantal was naar het einde toe geslonken tot vijfentwintig. In een zodanig klein klasje werd je veel meer als volwaardig beschouwd en in plaats van papegaaienwerk te verrichten, mochten we in de licenties zelf onderzoek uitvoeren en meewerken aan projecten: oneindig veel interessanter.

Uw thesis kaderde ook in een dergelijk project?

Hagedoren Inderdaad. Mijn thesis maakte deel uit van een project dat op dat moment liep in milieuchemie, de richting waarin ik me specialiseerde, en handelde over euh… laser en microprobe massa-analyse van Amazone-aërosolen! (lacht uitbundig)

Hé?

Hagedoren Met een grote machine moet je dan de aërosolen (volgens Van Dale is aërosol het “totaal van in de atmosfeer zwevende vaste en vloeibare deeltjes", nvdr.) boven het Amazonewoud analyseren. Ik heb er toen echt van genoten om zelf die analyse te mogen uitvoeren en eigen opzoekingswerk te doen.

Bleef er tussen al dat onderzoek tijd over voor feestjes?

Hagedoren Absoluut! Als er iets te doen was in de Konijnenpijp of het Biokot waren wij altijd wel van de partij.

En de volgende morgen ook naar de les?

Hagedoren Ook dat ja! Ik moet zeggen dat mijn vrienden en ik redelijk ijverig waren: normaal gesproken zaten wij altijd in de les. Het was ook gewoon leuk om elkaar te zien op de campus. Na een tijdje vormden we een kliek en noemden we onszelf ‘de vrouwenclub’, hoewel er ook mannen bijzaten! (lacht) We gingen samen uit, maar konden ook bij elkaar terecht als we iets niet begrepen hadden in de les. Trouwens, om de twee maanden komen wij nog altijd met z’n allen samen om te koken en te kletsen. Eerst waren we nogal exclusief, maar nu mogen de wederhelften ook mee!

Bent u thuis blijven wonen tijdens uw studies?

Hagedoren Ja, ik zag daar wel de voordelen van in. Mijn eten werd me bij wijze van spreken onder de neus geschoven en mijn was werd gedaan. Heel handig.

Steunden uw ouders u in uw studiekeuze?

Hagedoren Mijn vader is tot zijn achttiende naar school geweest, mijn moeder tot haar veertiende. Zij had heel graag verder gestudeerd, maar mocht niet. Mijn ouders deden dan ook al het mogelijke om me de gelegenheid te geven om naar de universiteit te gaan, als ik dat wilde. Ik denk dat dat ook de beste manier is om resultaat te bereiken. Toen ik les gaf, moest ik met lede ogen aanzien hoe sommige ouders hun kind in een bepaalde, door hen uitgestippelde richting duwden en zo andere talenten en interesses in de kiem smoorden. Kinderen moeten enigszins vrijgelaten worden wat hun studiekeuze betreft. Je kunt immers alleen maar goed zijn in iets als je het graag doet.

En dat was voor u geen probleem?

Hagedoren Examens gingen altijd wel gepaard met de nodige stress en ik heb ook twee keer een tweede zit gehad, maar ondanks dat heb ik me tijdens mijn studentenjaren ontzettend hard geamuseerd met mijn studies en, natuurlijk, met die vrouwenclub van ons!

Wijsheidstand laten trekken?

Tom Pintens Nee, ik ben bezig met een heropwaardering van mijn gebit. Tien jaar ben ik niet naar de tandarts geweest, en vorig jaar moest ik zeven of acht keer en toen vond ik dat het wel mooi was geweest. Die tand van vandaag was er niet goed aan toe, er moet een kroon op. Eerst de zenuw eruit, dan een kroon passen, dan nog eens terugkomen om die te plaatsen. Ik moet altijd mijn best doen om niet te visualiseren wat die tandarts in mijn mond zit te doen met zijn boor. Maar het gaat prima met mij, hoor.

Hoe kan het ook anders als je net een plaat uit hebt?

Pintens Dat is waar, ik ben er heel blij mee. Voor mijn doen is het eens iets anders: ik heb minder geprobeerd de plaat op te vullen met alles dat ik maar kan bedenken. Het album is een stuk akoestischer en rustiger dan mijn vorige werk. Je kan nummers blijven volproppen en overproduceren, maar ik wou het heel simpel houden: eerst een reeks geluiden die ik op mijn computer gemaakt had, vervolgens één gitaar, één piano en één stem en dat is het.

Op de plaat is er toch wel meer te horen dan dat.

Pintens Je laat je inderdaad al eens gaan, en dan wordt een nummer toch weer iets anders. Voor je het weet ben je uren bezig met extra opnames, waarvan je het grootste deel toch weggooit. Op het einde heb ik weer wat teruggegrepen naar mijn oorspronkelijke plan, maar het is toch wat rijker geworden dan twee instrumenten en wat geprogrammeerde drums.

Hoe zou je je muziekstijl zelf omschrijven?

Pintens Volgens mij is mijn muziek niet te agressief, maar eerder verhalend. Ik hou wel van mooie arrangementen: je zal me niet snel een nummer zien maken met alleen maar een baslijn, een beat en wat zang. Ik zou het misschien wel proberen, maar later zou ik het toch verder inkleuren. Live speel ik in een trio, met op bas Mirko Banovic, die ook bij Arno speelt, en aan de drums Aarich Jespers van Zita Swoon. Aarichs drums neigen nogal naar subtiele percussie; hij is geen beenhouwer. Onze muziek is erg naakt, maar de teksten zijn daar goed genoeg voor. Het zijn niet mijn teksten, dus ik mag dat zeggen, hé. Mijn vriendin, Ellen Schoenaerts, heeft ze geschreven.

Had je die teksten eigenlijk eerst, of ben je vanuit de muziek vertrokken?

Pintens De muziek was er eerst. Ik had wel twee lijnen sluimerende tekst, maar veel meer muziek: een stuk of twintig ideetjes. Daaruit zijn dan een negental nummers ontstaan, sommige uit één idee, andere door een paar dingen te combineren. Door de muziek eerst te schrijven had Ellen meer houvast. Ik had de melodieën al ingezongen met tijdelijke teksten, (kijkt naar zijn pakje sigaretten en neuriet) "roken is dodelijk, fumer tue", van die dingen. En daar kon Ellen dan mee aan de slag.

Heb je je vriendin bij het schrijven richtlijnen gegeven of heb je haar helemaal vrij gelaten?

Pintens Ze heeft carte blanche gekregen, alleen heb ik bij een of twee nummers een stukje tekst geleverd of gesuggereerd dat we het over iets anders moesten hebben. Soms heb je een gevoel bij een lied, en past daar een bepaald onderwerp niet goed bij. En af en toe heb ik eens een naam veranderd, maar alleen kleine dingen.

Voelt de plaat voor jou dan aan als iets van jezelf, of meer als iets van je vriendin?

Pintens Het is echt iets van ons. Uw lief staat ook vrij dicht bij u, in het beste geval. Bij mij is dat toch zo. Maar de woorden zijn van haar, en vaak weet ik ook vanwaar die komen. De pikante details ga ik je niet onthullen, maar er zitten gronden van waarheden in, vermengd met een heel pak fictie.

Was het niet raar om in het Nederlands te zingen?

Pintens Ja, ik ben daar in 2005 mee begonnen en het heeft echt een tijd geduurd voor ik me wat op mijn gemak voelde. Eén nummer, ‘Al Die Tijd’, had ik bijvoorbeeld al langer in mijn hoofd, maar aan het tempo dat ik die song heb geschreven had het nog tot 2015 geduurd voor de plaat uit kon komen.

Bij dat nummer lijk je je ook nog wat in te houden, terwijl je verder in de plaat zekerder zingt.

Pintens Ik heb het dan ook als eerste opgenomen, dus de zanglijn is nog vrij braaf. ‘Camping Kobalt’ heeft bijvoorbeeld een veel minder evidente melodie, dat is uitdagender voor mij. Het wordt wel geen meezinger, vrees ik. Ellen zag het eerst ook niet goed zitten om op die melodie een tekst te schrijven.

En dan nog over een camping.

Pintens Voila! Het had makkelijker gekund, maar ik vond het ook leuk om haar die uitdaging te geven om te zien hoe ze zich daar vanaf zou maken. Een bruikbare tekst schrijven is behoorlijk moeilijk. In het Nederlands letten de mensen daar ook meer op. Ik zit weliswaar geen grote waarheden te verkondigen, maar ik wil de mensen toch entertainen. Vandaar dat het soms eerder verhaaltjes dan liedteksten zijn. De muziek kleurt die dan in en bepaalt ook mee de sfeer van de teksten.

Enkele maanden geleden gonsde het in muziekmiddens over de geldproblemen van Zita Swoon, hoe zit het daar ondertussen mee?

Pintens Weet je, optreden in het buitenland kost bakken vol geld: je moet een tourbus inhuren, een chauffeur, roadies… Op tournee gaan brengt eigenlijk niets op, het is gewoon een leuke maar dure uitstap. Dan is het natuurlijk tof dat je subsidies krijgt, maar ik vind het niet meer dan normaal dat dat op een bepaald moment ophoudt. Ik vind dat de overheid moet investeren in goede groepen, maar dat mag geen tien jaar duren. Daarvoor zijn er veel te veel andere leuke bands die ook steun verdienen. Zelf kan ik leven van de muziek, maar dat komt ook omdat ik voor andere groepen opnames en producties verzorg en al eens een soundtrack maak bij toneelstukken en films.

Wat brengt de toekomst voor Tom Pintens?

Pintens Volgende week vertrekken we met Zita Swoon voor drie weken naar het Oostblok. Ik ben nog nooit in het Oostblok geweest, dus dat wordt een soort van… vakantie! In april ga ik met mijn eigen groep optreden en eind maart komt de nieuwe Zita-cd uit. We spelen opnieuw in de nogal akoestische opstelling van de Band in a Box-tournee, maar het zijn wel allemaal nieuwe nummers. Er zitten er weer wat meer Franse tussen, denk ik. Allez, dat weet ik wel zeker: ik was er bij.

De bekroning heeft allicht voor veel media-aandacht gezorgd. Hoe staat u tegenover journalisten die, gelokt door de gewichtige geur van zo’n prijs en door bladvulling, plots over poëzie willen schrijven? Komt elke vorm van persaandacht literatuur ten goede?

Charles Ducal Het is niet de bekroonde bundel die de meeste aandacht kreeg, maar de publieksprijs. Vooral op tv was dat opvallend. Hoewel de Herman de Coninckprijs stof vooraf was voor De Zevende Dag, Canvas als co-organisator op de affiche stond en de prijs ook speciaal ter sprake kwam op Gedichtendag, hebben de kijkers noch titel, noch auteur van de bekroonde bundel kunnen vernemen. Dat geeft aan waar de belangstelling ligt: bij de spel-en-spektakelwaarde, bij de publieke betrokkenheid. Men vraagt zich niet af hoe men de poëzie bij een groot publiek kan brengen, wél hoe men haar kan gebruiken voor een media-evenement. Daarvoor is een publieksprijs veel beter dan een door een vakjury bekroonde bundel, zeker als de auteur daarvan zich niet meteen media-gewillig opstelt. Anderzijds heeft de vermelding op radio en in de krant mijn bundel natuurlijk meer bekendheid gegeven. Er was meteen een herdruk en dat is leuk. Ik ben voorstander van alle mogelijke initiatieven om poëzie te populariseren op voorwaarde dat de popularisering in dienst van de poëzie staat en niet omgekeerd. We moeten ook niet doen alsof media-aandacht poëzie aantrekkelijk zou kunnen maken op een ander dan oppervlakkig niveau. Voor velen heeft poëzie nu eenmaal geen of weinig belang in het leven.

Uit de verzen “het vlees met het woord aan te raken, de lust om te zetten in geld” spreekt een kritiek op de consumptiemaatschappij. Een prijsuitreiking kadert mooi binnen die cultuurindustrie. U was niet aanwezig op de uitreiking en herleidde de prijs tot een overbodige geldsom: “uw meubels waren toch al betaald”. Is dat een vorm van kritiek op de commercie rond literatuur?

Ducal Ik vind een prijs toch wel iets anders dan commercie. Het is een bekroning door een vakjury en in die zin een blijk van waardering. Ik wil wel even stellen dat ik heel blij ben met die prijs. Ook van de daaraan verbonden geldsom ben ik niet vies. Dat zinnetje over die meubels kwam er gewoon uit omdat ik duidelijk wou maken dat ik het juryrapport voor mezelf belangrijker vond dan de chèque. Dat literatuur ook een vorm van commercie is, is in onze maatschappij onvermijdelijk. Het product moet een gezicht hebben, liefst een mediageniek gezicht. Ik begrijp dus wel dat ik, om als dichter publiek bestaansrecht te hebben, uitnodigingen voor interviews, manifestaties en allerlei randevenementen best niet afsla. Maar ik doe het niet graag. Het enige publieke optreden dat me echt ligt, is dat in kleine kring. Ik zou liever hebben dat mijn boekje aandacht en lezers vond zonder mij.

Eerder dan het vermogen van dichters te bevestigen, stelt In inkt gewassen de vraag of een gedicht opgewassen is tegen de werkelijkheid en niet steeds vervalt in ijdele schoonschrijverij. Taal wordt geassocieerd met “moegeworden metaal” en een “woeste en ledige afgrond”. Als dichten toch zo’n muffe bezigheid is, waarom schrijft u dan?

Ducal Ik schrijf omdat ik me op die manier vorm geef, mijn identiteit bepaal. Het is net als politiek of relationeel engagement een manier om niet zomaar het opgelegde métro-boulot-dodo te ondergaan. Schrijven wordt een muffe bezigheid als het de invulling is van niet meer dan de vraag naar succes, naar publieke aandacht. Of als het neerkomt op de romantische dwaasheid dat je poëzie belangrijker is dan de hele wereld. Ik zie schrijven vooral als een voortdurende vraagstelling. Wie bepaalt wie ik ben? Wat is voedsel voor mijn poëzie en wat vergif? Hoe verhoudt mijn poëzie zich tot de wereld? Kan ik over die wereld iets zeggen? Je zet ook twee beelden naast elkaar die ik tegenover elkaar zou stellen: het beeld van de woeste en ledige afgrond is het tegenovergestelde van het moe geworden metaal. Je moet dubbend en schrijvend net alle evidenties weer afbouwen om telkens opnieuw van nul te vertrekken. Dat klinkt misschien hoogdravend maar ik beleef het werkelijk zo. Je zit voor het scherm, zonder idee van de uitkomst. Gedichten volgen elkaar niet op zoals de stapstenen van een roman. Zelfs al zit een thema heel dwingend in je hoofd, dan nog schrijf je nooit ‘verder’. Je begint altijd opnieuw. Tot op het moment dat er iets 'uitkomt' is dichten daarom heel sterk het ervaren van een leegte.

In het gedicht “Revolutie” houdt een knaap een opstandig krantje de hoogte in, terwijl een shoppende mensenkudde er blind voor is. “Het heeft iets wanhopigs, maar toch, het is een begin”, schrijft u – ironisch? – in het slotvers. Kan de dichter zich daadwerkelijk in het publieke debat mengen?

Ducal Ik bedoelde dat einde niet ironisch. Ik ben geen kortzichtige fatalist die gelooft dat de mentale verdoving van de massa door politiek en media voor eeuwig is. De Franse filosoof Badiou definieert onze tijd als een periode van restauratie na de mislukte pogingen een andere maatschappij te scheppen. Ik geloof met hem dat die restauratie vanzelf weer leidt tot rebellie, verzet en projecten om de maatschappij rechtvaardiger te maken. Het vers dat u aanhaalt is dus wel degelijk een politieke uitspraak, net zoals uw interpretatie ervan als ironie een politieke uitspraak is. Of er een plaats is voor de dichter in dat debat? Er is in dat debat plaats voor iedereen, vind ik. Wie denkt dat het met de maatschappij zo niet verder kan, staat voor de keuze zich alleen met zijn eigen besognes bezig te houden of zijn overtuiging op één of andere manier publiek te uiten. Een andere vraag is hoe je dat als dichter best doet.

Ja, want poëzie wordt na eeuwen van geëngageerd getob dan toch vooral als autonoom beschouwd. Maar kan poëzie door haar ongevaarlijk voorkomen – ze heeft immers een gering publiek - niet juist wél onbeperkt het maatschappelijke debat aanzwengelen?

Ducal Als ik wil dat Vlaanderen weet wat ik over Irak of de hoofddoekenkwestie vind, schrijf ik een opinie. Maar op dat terrein heb ik natuurlijk geen macht. Ik moet me immers plooien naar de ideologische grenzen van de massamedia en verlies dus voor een deel mijn vrijheid om te schrijven wat ik werkelijk denk. Want, tactisch als ik ben, wil ik mijn stuk in de krant. Sommige onderwerpen mag je ook vergeten. Over Saddam of Mao op een andere manier schrijven dan wat vandaag bon ton is, hoe genuanceerd je dat ook doet, is op een aantal gezaghebbende redacties de kortste weg naar de prullenmand. In mijn gedichten schrijf ik daarentegen wat ik wil. In die zin kan poëzie een heel eigen plaats innemen in het maatschappelijk debat. Je moet gedichten niet gebruiken als megafoon, want het publiek is inderdaad verwaarloosbaar. Je kan er echter wel op een heel eigen manier vragen mee stellen; niet op het niveau van dit of dat concreet dossier, maar op een persoonlijker en dieper vlak. Dat is uiteindelijk wat Brecht heeft gedaan. Zijn gedichten zitten vol concrete verwijzingen maar komen vaak neer op een fundamentele vraag. De poëtische taal kan nu eenmaal een beeldspraak of formulering ontwikkelen die veel dieper gaat dan de journalistieke taal. Ik denk dat een gedicht soms grondiger aan het denken zet dan het lezen van de krant.

Heeft de lectuur van Brecht invloed gehad op uw schrijven?

Ducal De laatste cyclus zou ik nooit geschreven hebben als ik Brecht niet gelezen had.

En andere dichters?

Ducal In een paar gedichten uit de eerste cyclus heb ik een soort autonomie van beeld en klank nagestreefd naar het voorbeeld van sommige gedichten uit de Nagelaten Verzen van Van Ostaijen. En ongetwijfeld zal de lectuur van nog andere dichters me beïnvloed hebben, maar dan onbewust.

Gevraagd naar de verklaring van de titel In inkt gewassen, legt u uit dat u gedachten in een inktbad wil wassen zodat ze er mooier en interessanter uitkomen. Wat houdt dat wassen precies in?

Ducal Wat je in het bad stopt is een mengelmoes van vrije associaties, herinneringen, fantasieën, invallen... kortom: alles wat door je hoofd gaat bij het turen naar het scherm. Wat uit de inkt komt is zijn toevalligheid kwijt, zijn banaliteit, zijn anekdotisch of strikt persoonlijk karakter. Tenminste, als het lukt.

U bent leraar Nederlands in het vijfde jaar ASO. Hoe laat u uw leerlingen kennismaken met poëzie? Deelt u de mening “het doet er niet toe wát ze lezen, áls ze maar lezen”?

Ducal Ik lees niet alleen moderne poëzie maar behandel ook de hoogtepunten van de Nederlandse poëzie in een chronologisch overzicht en doe dat sterk analyserend. Soms gaat het twee of drie lessen over één gedicht. Ik wil dat de leerling geen vage leesindruk overhoudt maar ziet wat er staat en hoe het er staat. Ik doe mijn best de leerling te laten zien waarom een goed gedicht een goed gedicht is. Dat heeft namelijk meer te maken met taalorganisatie en visie dan louter met smaak. Ik ben helemaal niet gelukkig met de huidige trend in het onderwijs om alles toe te spitsen op vaardigheden. Ik zie vaardigheden als nuttige paarden die een kar moeten trekken. Wat op die kar ligt is van belang: de inhoud. Ik blijf dus zweren bij een canon, hoe rekbaar en dynamisch dat begrip ook is.

Heeft literatuur baat bij leesbevorderende betutteling, laagdrempeligheid en initiatieven-die-het-gedicht-van-Joke-Van-Leeuwen-door-de-supermarkt-doen-galmen?

Ducal Wel bij laagdrempeligheid, niet bij betutteling en zeker niet bij Carrefourtoestanden. Ik ben leraar Nederlands, misschien vind ik het daarom belangrijk rekening te houden met de drempel. Dwaas is wel als je op die drempel blijft staan, zoals poëzie-onderwijs met alleen erg toegankelijke gedichten dat doet omdat anders ‘het plezier’ wordt gedood. Dat is onzin. Als het op een verstandige manier gebeurt, leidt analyse tot inzicht in de complexiteit van poëzie en gaat er een rijke wereld open. Waarom zou je poëzie-lezen niet kunnen ‘leren’? Ik vind analyse ook nodig om in te gaan tegen het idee dat je interpretatieruimte onbegrensd is. In feite komt dat neer op de gedachte dat er evengoed wat anders had kunnen staan. Analyse leert dat er in een goed gedicht net dit staat omdat dit er moet staan. Je kan dus niet zomaar in het wilde weg beginnen associëren, je leest best eerst heel aandachtig en precies wat er staat.

Vroeger besprak u gedichten van beginnende, wroetende schrijvers. Fronst u niet de wenkbrauwen bij die wildgroei aan penprobeersels?

Ducal Een wildgroei heb ik niet te verwerken gekregen. Ik ben er mee gestopt wegens gebrek aan inzendingen. Meestal waren de gedichten stuntelig of pathetisch maar er zat soms wel iets interessants bij. En ook voor het mislukte heb ik toch altijd veel respect gehad. Ik vond het sowieso al fantastisch dat mensen zoiets wilden proberen. Ik heb zelf genoeg dwaze probeersels geproduceerd, dus waarom zou ík de wenkbrauwen fronsen?

Een Japanner heeft ruim drie weken in de wildernis overleefd zonder te eten of te drinken, en wel door een soort winterslaap te houden. Toen hij eind oktober werd gevonden op de berg Rokko had de vermiste Mitsutaka Uchikoshi bijna geen polsslag. Zijn organen functioneerden nog nauwelijks en zijn lichaamstemperatuur was slechts 22 graden Celsius. De man in kwestie herinnert zich niets meer, maar volgens de dokters moet hij tijdens zijn wandeltocht opeens zijn gestruikeld en bewusteloos zijn geraakt. Hij ondervindt waarschijnlijk geen blijvende gevolgen van zijn winterslaap... op een paar aanbiedingen van de inrichters van de Japanse versie van 'Big Brother' na tenminste.

Aan de universiteit van het Duitse Freiburg werd het examenreglement wel heel strikt toegepast. Een 27-jarige student met problemen aan de urinewegen mocht tijdens een examen de aula niet verlaten om naar het toilet te gaan. Men dreigde hem zelfs te buizen indien hij dit toch zou doen. Ondanks het feit dat de student zijn situatie toelichtte, reikte het medeleven van de opzichters niet verder dan de student toe te laten om ter plekke en in de aanwezigheid van zijn medestudenten zijn kleine boodschap in een lege plastic fles te deponeren. De universiteit zelf heeft reeds haar excuses aangeboden voor het onbehouwen gedrag van haar personeelsleden, doch deze laatsten zien geen graten in hun gedragingen. "Reglement is reglement; en als ze bij het examen hun gezeik op papier kwijt kunnen, dan kunnen ze dat ook in een flesje!", zo klonk het.

Nog meer Duitse weetjes: een boer eist 4900 euro schadevergoeding van drie jongeren omdat die zijn mannelijke struisvogel de schrik van zijn leven hadden bezorgd. De jongelui hadden vlak naast hem vuurwerk afgestoken en volgens de boer had dit het dier zo sterk aangegrepen dat zijn libido voor een periode van zes maanden – excusez le mot – beneden alle peil bleef. Op die manier liep de boer naar eigen zeggen op zijn minst veertien nakomelingen (aan 350 euro per stuk) van zijn prijsbeest mis. Impotentie ten gevolge van te luid vuurwerk... misschien een ideetje voor de seminariescholen?

In Pakistan is de politie op zoek naar een psychisch gestoorde man die het twee jaar oude lijk van zijn vader had opgegraven. Volgens zijn familie speelde de man al langer met het waanidee om zijn vader terug tot leven te wekken. Nu maar hopen dat dit de familie Pfaff niet op ideeën brengt.

U begon uw termijn als ambassadeur in juli 2004. Kunnen we dit tijdstip omschrijven als een historisch dieptepunt in de bilaterale relaties?

Tom C. Korologos Ik weet niet of ik het als een historisch dieptepunt zou omschrijven. Ik was hier niet ten tijde van de rakettencrisis in de jaren tachtig toen er 800.000 mensen op straat stonden te betogen. Maar inderdaad: de relaties waren zeker niet goed te noemen. Toen ik hier aankwam lagen onze beide landen met elkaar in de clinch over een groot aantal zaken. Je had bijvoorbeeld het protest tegen de oorlog in Irak, waarbij zelfs het vervoer van Amerikaanse militaire uitrusting langs de haven van Antwerpen ter discussie werd gesteld. Er was ook een groot aantal financiële en economische onderwerpen waarin we met elkaar van mening verschilden. Nu hebben we echter een punt bereikt waarbij we weer met elkaar praten en over veel zaken akkoord gaan. Op bepaalde punten hebben we nog steeds een lange weg af te leggen, maar vandaag zijn onze relaties met België weer vergelijkbaar met degene die we met andere Europese landen hebben.

Belangrijke handelspartners

Hoe belangrijk is België eigenlijk voor de VS, en omgekeerd?

Korologos Als we dit gesprek twee weken geleden gevoerd zouden hebben, zou ik je hebben verteld dat België de twaalfde belangrijkste handelspartner van de VS is; de voorbije weken zijn jullie zelfs opgeschoven naar de elfde plaats. België en de VS hebben een grote economische en culturele verbondenheid.

Zijn er zaken waar u liever meer vooruitgang mee had geboekt?

Korologos Deze baan is eigenlijk één lange estafettewedstrijd: je geeft de stok door aan je opvolger. Er is dus altijd wel iets dat nog voor verbetering vatbaar is. De zakenrelaties hadden nog beter gekund, hoewel er al een merkbare vooruitgang is: de invoering van de notionele interest, het ondertekenen van een verdrag om dubbele belastingen te vermijden… De farmaceutische industrie voelt zich ook al wat beter in haar vel, maar ze zou toch nog beter behandeld kunnen worden. Het investeringsklimaat is nog steeds redelijk goed, maar de loonkosten zijn veel te hoog. Dat is natuurlijk een interne Belgische aangelegenheid. Het enige dat wij kunnen doen is op tafel slaan en van ons laten horen. Op militair vlak zou de samenwerking ook nog moeten verbeteren: we hebben meer hulp nodig.

België en de VS hebben een grote economische en culturele verbondenheid.

In uw toespraken heeft u altijd veel aandacht besteed aan de verbetering van het investeringsklimaat. Denkt u dat u een invloed hebt gehad op de verbeterde handelspositie van België met de VS, of ziet u nog andere redenen?

Korologos Er is zeer zeker een verbetering merkbaar. Drie dagen geleden hadden we nog een zakenontbijt in mijn residentie: daar zaten de farmaceutische industrie, de Amerikaanse Kamer van Koophandel, chemiebedrijven en nog veel andere grote bedrijven mee aan tafel. Ze waren allemaal heel tevreden over het verbeterde investeringsklimaat in België. Nu moet je weten dat Amerikaanse bedrijven nooit helemaal tevreden zullen zijn voor ze alles gekregen hebben wat ze willen: de belastingen zouden nog wat naar omlaag moeten, er zou iets moeten gedaan worden aan de te strenge arbeidsvoorwaarden, de openingsuren zouden wat soepeler mogen, enzovoort. Er is met andere woorden al veel verbetering merkbaar, maar alles kan natuurlijk steeds beter. Perfectie kan je nooit bereiken, hoewel het uiteraard iets is om naar te streven.

War on Terror

Vindt u dat België haar rol in de ‘War on Terror’ te weinig opneemt?

Korologos Die rol wordt wel opgenomen, maar niet helemaal zoals het zou moeten. België heeft hard meegewerkt op het vlak van anti-terreurmaatregelen: in Antwerpen hebben we het container security initiative opgezet en de megaportsmachines geïnstalleerd die stralingen meten. Ik ben wel een beetje teleurgesteld in wat België gedaan heeft op militair vlak: we krijgen wel Belgische NAVO-troepen, maar onder de beperking dat ze niet in gevaar gebracht mogen worden. Hoe kan een generaal nu een leger leiden en een slagveld overzien zonder dat hij zijn troepen in de strijd kan brengen? België zou zulke beperkingen dus moeten opheffen, maar we hopen dat er op dat gebied na de verkiezingen meer gewerkt zal worden. Mij moet je verkiezingen niet uitleggen: ik ben opgegroeid met politiek en stembusgangen, dus we oefenen nog even geduld uit. De VS geeft heel veel aan de NAVO en verwacht hetzelfde van de andere bondgenoten.

President Bush kondigde onlangs een verhoging van het aantal troepen in Irak aan. Denkt u dat men de moeilijkheden voor de VS om tot een positief resultaat in Irak te komen aanvankelijk onderschat heeft?

Korologos Het gevecht waar we in 2003 in zaten is niet hetzelfde gevecht als vandaag. De zaken zijn veranderd: iemand probeert ons te saboteren. Iran, Syrië, Jemen, Saoedi Arabië...: iemand is de normale gang van zaken aan het verstoren. Ondertussen zijn de leden van de Baath ontevreden, de soennieten ontevreden, de sji’iten ontevreden, de Koerden ontevreden… Ik heb in mijn leven nog nooit zoveel ontevreden mensen gezien als daar. Op een bepaald moment zullen ze toch samen aan tafel moeten gaan zitten om een uitweg te zoeken. Zijn er fouten gemaakt? Ja, we hebben onderschat hoe slecht de zaken zouden worden. Daarom heeft de president ook beslist om in te grijpen, in plaats van verder te blijven gaan in deze neerwaartse spiraal. De enige andere mogelijkheid was onze troepen terugtrekken, wat tot een catastrofe zou hebben geleid. Daarom gaan we nu helpen om het Iraakse leger en de regering weer op te bouwen, zodat ze zelf het heft in handen kunnen nemen. Er zijn ondertussen reeds aanduidingen dat de zaken verbeteren: zo is er bijvoorbeeld een buurt die door het Iraakse leger zelf werd opgekuist, zonder onze hulp. Ik weet niet wat er gaat gebeuren. We weten dat succes niet volledig zeker is, maar we weten ook dat het een complete nederlaag wordt als we nu vertrekken.

Voormalig minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger verklaarde op woensdag 30 januari voor een senaatscommissie dat de VS moest proberen om met Iran en Syrië rond de tafel te gaan zitten omtrent Irak. U was adviseur van interim-gouverneur Paul Bremer in Irak: ziet u gemeenschappelijke belangen tussen die landen en het uwe in Irak?

Korologos Met Syrië hebben we al diplomatieke relaties, zoals bijvoorbeeld een attaché die regelmatig overleg pleegt met Damascus. Wat je echter niet mag vergeten is dat Iran geen democratie naast de deur wilt. Moeten we praten? Zeker niet zolang Iran de holocaust ontkent, Israël van de kaart wil vegen, haar buren blijft bedreigen en op de thee gaat bij Chavez in Venezuela. Ahmedinejad moet wat goodwill tonen en zijn nucleaire opbouw stoppen. Er zijn in het verleden al bezoeken geweest aan Teheran, maar het heeft niets uitgehaald. Mensen praten voortdurend met de Iraniërs en hun minister van Buitenlandse Zaken is op bezoek geweest bij de EU in Brussel. Ik zou België bij deze trouwens willen feliciteren voor haar houding ten opzichte van Iran, en dan vooral jullie voorzitter in het sanctiecomité van de VN die mee de aanzet heeft gegeven voor sancties tegen Iran.

Kissinger staat natuurlijk bekend als een groot verdediger van realpolitiek. Kunnen we zeggen dat de principiële verschillen met Iran volgens u echter veel te groot zijn om samen te werken in Irak?

Korologos Dat klopt waarschijnlijk. Ik kan je niet vertellen wanneer en waarover er gesprekken zullen zijn tussen de VS en Iran, maar deze zullen in elk geval wel pas gehouden worden wanneer Iran zich begint te houden aan de VN-resoluties en stopt met kernwapens te maken. Niemand wil een nucleair Iran, ook Europa niet. Europa ligt veel dichter bij Iran dan de VS.

Diversiteit

In november 2005 organiseerde u een uitwisseling tussen Amerikaanse en Belgische moslims. Dit initiatief was meteen een Europese primeur. Waarom vond u dit nodig en bent u tevreden over het resultaat?

Korologos Toen ik in Brussel aankwam, merkte ik dat vijf à zes procent van de Belgische bevolking moslim is. Ik ben dan eens beginnen rondkijken en zag dat het in Frankrijk tien procent was, in Duitsland ook nog een heel aantal en dan heb je uiteraard Turkije nog. Door de migratiegolven zijn moslims dus een aanzienlijke bevolkingsgroep geworden in Europa en ze worden ook steeds belangrijker. Daarom ben ik eens met een aantal mensen in Washington gaan samenzitten en hebben we het gehad over de nadruk die zij legden op hun pogingen om de publieke opinie in het Midden-Oosten te beïnvloeden. Ik merkte toen dat niemand probeerde de moslims in Europa te bereiken. Ik vond – en mijn regering ook – dat het dringend tijd werd om de hand uit te steken naar de Europese moslims. Daarom hebben we dertig Amerikaanse en zeventig Belgische moslims bij elkaar gebracht om ervaringen en meningen met elkaar uit te wisselen. In België zijn moslims met zeventien of achttien parlementsleden bijvoorbeeld beter vertegenwoordigd in de politiek; in de VS hebben we er maar één en die is pas in november verkozen. Amerikaanse moslims zijn dan echter weer beter vertegenwoordigd in academische en zakelijke milieus, ze zijn beter geassimileerd in de gemeenschappen; bij Belgische moslims was dat veel minder het geval. Er werd ook gediscussieerd over beeldvorming, vrouwenrechten, identiteit… De vraag wat ze van elkaar konden leren werd de drijvende kracht achter de conferentie; later volgden er dan nog verschillende bilaterale uitwisselingen van studenten, imams...

Over immigratie gesproken: u bent zelf geboren in een Grieks migrantengezin in de VS. Toch hebt u een succesvolle carrière achter de rug. Hoe schat u de verhouding in tussen enerzijds het probleem van sociale discriminatie en anderzijds de persoonlijke verantwoordelijkheid om iets van je leven te maken?

Korologos Ik denk niet dat het aan de Amerikaanse ambassadeur is om zich te mengen in het Belgische maatschappelijke debat…

Misschien kunt u enkele goede ervaringen uit de VS aanreiken?

Korologos In de VS hebben we inderdaad enkele positieve ervaringen opgedaan. De VS is een migrantenland: men moet elkaar leren kennen en vertrouwen. De burgemeester van Dearborn, Michigan was aanwezig op onze conferentie in 2005 en hij had een foto meegenomen van een straat uit zijn stad. Op die foto stonden een katholieke kerk, een joodse synagoge, een Grieks-orthodoxe kerk… Allemaal mooi naast elkaar. En niemand valt de ander lastig. Een ander aspect hier is het grote werkloosheidsprobleem bij moslimjongeren. Hopelijk kunnen we hen leren beter in de maatschappij te komen met behulp van taallessen. Misschien kan het Engels zelfs dienst doen als katalysatortaal. Immigratie is natuurlijk een wereldwijd vraagstuk, alle landen worden er mee geconfronteerd: kijk maar naar ons en de situatie met latino’s. Elkaar leren kennen en vertrouwen, dat is het belangrijkste.

Belgisch Compromis

U heeft ondertussen een zeer lange carrière achter de rug. Gaat u nu met pensioen?

Korologos Ik hoop het. Bij ons heb je echter iets wat ze brandweerpaarden noemen: die trokken vroeger de karren van de brandweer. Als ik dus het alarm hoor afgaan, loop ik naar de kazerne. Ik ben uiteraard nog steeds bereid mijn land te dienen als ze mij vragen, net zoals ik gedaan heb tijdens mijn jaren in de luchtmacht en te Washington, Bagdad en Brussel. Laten we zeggen dat Brussel toch fijner was dan Bagdad, maar ik sta nog steeds klaar om te vertrekken naar waar men mij nodig heeft.

Als u binnen een paar jaar terugdenkt aan uw verblijf in België, wat zal dan volgens u het voornaamste zijn dat u hier geleerd hebt?

Korologos Ik heb geleerd geduldig te zijn. En ik heb hier ook iets zeer interessants opgepikt: het Belgisch compromis. Je zit met vijf verschillende mensen in een kamer, allemaal met een verschillende mening, en wanneer het Belgisch compromis gesloten wordt, krijg je een akkoord waarvan iedereen denkt dat hij gewonnen heeft. Dat vind ik fascinerend om zien.

Grote boosdoener is het humaan papillomavirus. Zonder dit seksueel overdraagbare virus kan er geen sprake zijn van baarmoederhalskanker. Geschat wordt dat ongeveer 80 procent van de bevolking er ooit mee in aanraking komt in de loop van zijn of haar leven, wat dit virus meteen bombardeert tot de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoening wereldwijd. Gelukkig weert het verdedigingssysteem van de meeste vrouwen het humaan papillomavirus automatisch af. Bij sommige vrouwen veroorzaakt dit virus naast genitale of anale wratten ook kanker van de schaamlippen, vagina, aars of baarmoederhals. Slechts in 1 procent van de gevallen geven deze infecties aanleiding tot een kwaadaardig letsel.

Wetenschappers zorgden echter voor een lichtpunt in de woekerende duisternis en dit in de vorm van een vaccin. Op dit moment is er één vaccin op de markt: Gardasil. Een tweede vaccin, Cervarix, wordt in de loop van dit jaar verwacht. Vaccins als deze bestaan uit een virusachtig partikel dat dezelfde structuur heeft als het virus – zonder echter het virale genoom te bevatten – en dit zorgt ervoor dat het lichaam antistoffen aanmaakt. Er bestaan meer dan honderd verschillende types van het humaan papillomavirus. Het vaccin biedt bescherming tegen de types die verantwoordelijk zijn voor driekwart van de gevallen van baarmoederhalskanker.

Aangezien het vaccin preventief werkt en het humaan papillomavirus seksueel overdraagbaar is, zouden vrouwen gevaccineerd moeten worden voor ze seksueel actief zijn. Uit een Brits onderzoek blijkt dat 7,5 procent van de jongeren op dertienjarige leeftijd al geslachtsgemeenschap heeft gehad. Wetenschappers pleiten er dan ook voor om meisjes tussen 9 en 12 jaar op grote schaal in te enten. Bij vaccinatie van vrouwen die reeds seksueel actief zijn, daalt de effectiviteit van het vaccin sterk. Of het zin heeft om ook voor die vrouwen te investeren in Gardasil, is voorlopig dan ook onduidelijk en vergt bijkomend onderzoek. Ook over de doeltreffendheid van het vaccin bij mannen is men op dit moment niet zeker, maar recente berichten zijn hoopvol. Het humaan papillomavirus zou immers ook verantwoordelijk zijn voor anale kanker: een fatale ziekte die vooral homoseksuele mannen treft. Amerikaanse onderzoekers gaan na of Gardasil ook voor deze kanker preventief zou kunnen optreden.

De ontwikkeling van dit vaccin betekent een grote doorbraak in de strijd tegen kanker. Het Europese Geneesmiddelenagentschap verleende in september 2006 haar goedkeuring aan Gardasil en diezelfde maand sprak men op de Geneeskundige Dagen van Antwerpen reeds over "het einde van baarmoederhalskanker". Op dit moment is het vaccin nog niet opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma van het ministerie van Volksgezondheid. “Bijkomend onderzoek is nodig,” luidt het daar. Het vaccin is wel beschikbaar in België. Voorlopig betalen de ziekenfondsen het gedeeltelijk uit eigen zak terug, maar dat kost hen miljoenen euro’s. Helaas hanteert ieder ziekenfonds een verschillend terugbetalingsschema, wat bij veel vrouwen tot verwarring leidt.

De euforie omtrent Gardasil dient volgens sommige critici – waaronder het Syndicaat Vlaamse Huisartsen (SHV) – getemperd te worden. Men kan immers nog niet met zekerheid zeggen of het vaccin effectief bescherming biedt tegen baarmoederhalskanker. Nadat de infectie heeft plaatsgevonden, duurt het vijf tot vijftien jaar alvorens de kanker zich ontwikkelt. De eerste vaccins werden te recent toegediend om met zekerheid te kunnen zeggen of de kanker verslagen is. Baarmoederhalskanker ontwikkelt zich echter in verschillende stappen en wetenschappers wijzen erop dat het vaccin beschermt tegen de voorloperletsels. Zij gaan er dan ook van uit dat het eveneens bescherming biedt tegen baarmoederhalskanker zelf en benadrukken dat het ethisch onverantwoord zou zijn om dertig jaar te wachten om te zien of het vaccin effectief werkt.

Diezelfde wetenschappers laten geen kans onbenut om het blijvende belang van screening aan te strepen: Gardasil beschermt immers slechts tegen driekwart van alle types van baarmoederhalskanker. Die screening is niet bepaald populair bij de Belgische vrouwen. Alle vrouwen tussen 25 en 65 jaar zouden om de drie jaar een uitstrijkje moeten laten nemen; in België houdt amper 59 procent zich aan die raadgeving. Met dit povere resultaat bengelt ons land aan het Europese staartje: in Finland laat bijvoorbeeld maar liefst 93 procent van de vrouwen zich op regelmatige basis screenen. Mochten meer vrouwen deelnemen aan een screening, dan zou baarmoederhalskanker veel sneller kunnen worden opgespoord en zou het aantal sterfgevallen ten gevolge van deze kanker drastisch dalen. Gynaecologen betreuren dat er in België geen georganiseerde structuur bestaat die vrouwen stimuleert om regelmatig uitstrijkjes te laten nemen. Een dergelijk systeem zou vrouwen die dat niet doen kunnen aanschrijven, opdat ze alsnog bij de gynaecoloog zouden terechtkomen.

Dankzij het vaccin zal die gynaecoloog met een pak minder afwijkende uitstrijkjes geconfronteerd worden. Als dit vaccin wijdverbreid geraakt, althans. Zullen de overheid en de ziekenfondsen de moed kunnen opbrengen om te investeren in iets wat pas over dertig jaar rendeert?

Met medewerking van prof. Dr. Wiebren Tjalma, gynaecologisch oncoloog en borstchirurg van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Wiebren heeft meegewerkt aan studies naar de ontwikkeling van het vaccin tegen baarmoederhalskanker.