feminisme nieuw leven in geblazen

Het recht op de vrouwelijke zelfbeschikking heeft van ver moeten komen. Hoewel in bijna heel de westerse wereld vrouwen en mannen nagenoeg gelijk zijn voor de wet, zijn lang verzwegen verhalen over seksuele discriminatie op de werkvloer volop in het nieuws, steekt de discussie over abortus weer de kop op en is de strijd over de rol van de vrouw in het gezin nog altijd niet voorbij. De problemen rondom gelijkheid evolueren, en het feminisme verandert mee: "Er is een vorm van activisme, waarbij bepaalde thema's en issues duidelijk op de kaart gezet worden. Deze vorm zie je vaak onder jongere mensen en niet eens noodzakelijk vrouwen. Het gaat dan ook over gender, masculiniteit, identitaire kwesties, queer, intersekse… erg brede onderwerpen", aldus Petra Meier. 

Dat zie je ook terug bij Collectief Positief, een organisatie die in november is opgericht door Nina Van Eekert, Jolien Lauwers, Margo Lauwers, Eli Driessens en Louise Vrints. "Ik denk dat wij alle vijf wel feministen zijn in ons hart, maar onze organisatie is niet feministisch. Wij willen vooral maatschappelijke thema's die vaak negatief bekeken worden, toch in een positief daglicht stellen." Dit jaar is dat thema vrouwenbesnijdenis: door middel van het verkopen van prenten, gemaakt door Antwerpse kunstenaars, wil Collectief Positief geld ophalen om meisjes in Kenia hulp en educatie te bieden. De visie die Collectief Positief op activisme heeft, lijkt kenmerkend voor het feminisme van vandaag. "Wat je nu ziet, is dat veel initiatieven bottom-up, lokaal of door een paar enkelingen samen opgezet worden en die doen ‘iets’, zonder dat ze zichzelf per definitie zien als een belangrijk onderdeel van 'de vrouwenbeweging'", legt Petra Meier uit. Daarmee zet ze de nieuwe bewegingen in contrast met de vorige generatie, die meer geïnstitutionaliseerd was.

kunst, zinnig?

Nu de institutionele vormen van feminisme op de achtergrond zijn getreden, lijkt er dus een bonte mengeling te ontstaan; verschillende stemmen en verschillende ideeën, zonder de overtuiging dat er maar een antwoord bestaat op de gendervraagstukken. Met zo’n brede benadering lijkt één medium het middel bij uitstek: kunst. Ook binnen de Antwerpse organisaties zijn er gemengde doelen en standpunten. Femmeniste draagt het bewijs ervan in haar naam. Joanna Aleksandra Rak, een vrouw met passie voor schrijven, feminisme en vechtsport, richtte dit kunstcollectief op, dat de gemengde doelen en standpunten zelfs in zijn naam meedraagt: “Het Franse woord voor vrouw, ‘femme’, maar ook het woord ‘men’ staat erin." Femmeniste startte als een groep vrouwen die via kunst hun zeg wilden doen over body positivity, sexual harassment en andere taboe-onderwerpen. Sinds hun oprichting in 2017 is het thema echter steeds breder geworden. “Dit jaar draait onze grote expo rond ‘boys don’t cry’, waarin we ons juist toespitsen op de genderstereotypes bij mannen," legt Aleksandra verder uit. “Mannen uit alle uithoeken van de wereld lieten mij weten dat ze eraan wilden meewerken en dat er echt nood is aan het tonen van die kant van mannen.”

Met zo’n brede benadering lijkt één medium het middel bij uitstek: kunst.

Dat kunst een goed startpunt is voor een dialoog, beaamt Aleksandra. “De opvatting blijft altijd open, waarmee een veiligere omgeving ontstaat om over taboes te spreken.” Petra Meier wijst op nog een andere reden dat de creatieve sector nu een kweekplaats is voor feministische thema’s: “Net als de sportwereld is de kunstsector een wereld waarin er heel lang veel fout is gegaan, bijvoorbeeld door genderstereotypering, maar ook op het vlak van hiërarchie en machtsverhoudingen. We zien de laatste jaren dat mensen binnen de kunstwereld activistisch of creatief met die problemen bezig zijn.”

een andere lens

Feminisme is dus veelzijdiger, maar daardoor ook meer gefragmenteerd. Toch hoeft het geen zwakte te zijn dat verschillende perspectieven aan het woord komen. Petra Meier vat het in een tegenstelling samen: “Sommige dingen worden sterk als je ze politiek aanklaagt, zoals bij verkrachting en abortus. Sommige dingen worden juist sterk als je er met veel toeters en bellen aandacht voor vraagt.” Met andere woorden: het stopt niet bij de rechten van vrouwen. De pluralistische aanpak boort een andere vorm van emancipatie aan. “Verschillende groepen vrouwen kunnen hun stem laten horen en dat is soms belangrijker dan gezamenlijk iets zeggen dat in de ogen van een bepaalde groep het ‘enige juiste’ is.”

Sommige dingen worden juist sterk als je er met veel toeters en bellen aandacht voor vraagt.

Niet alleen verschillende groepen komen door de artistieke insteek boven water. Er verschijnt nog iets anders in de spotlight dat eerder op de achtergrond bleef: de vrouw als individu. Bij Girls On Film, twee jaar geleden in het leven geroepen door Sofie Van Der Vreken, Chiara Candaele en later ook Eline Van Hooydonck, draait alles om het vrouwelijk perspectief, zowel op als achter de schermen. Sofie en Chiara vertellen hoe ze geïnspireerd werden door literatuur waarin de vrouwelijke blik op de wereld steeds meer naar de voorgrond trad. “We merkten dat dat eigenlijk niet met film gebeurde", vertelt Chiara. “Er zijn in de afgelopen decennia zó veel mooie films over vrouwelijke thema’s gemaakt en door vrouwen geproduceerd, maar op de een of andere manier lijken die de spotlight te missen.” De films die gescreend worden, gaan altijd samen met een introductie door een gastspreker. Het publiek van Girls On Film is net als de films divers en niet altijd op feminisme gericht, maar de organisatie en de sprekers reiken een lens aan om op een andere manier naar de films te kijken. Zo vertelt Chiara dat de sprekers die zelf ook films voorstellen, vaak met films komen die Chiara en Sofie zelf niet direct als feministisch beschouwd hadden. "Afgelopen jaar hebben we bijvoorbeeld Sister Act gescreend", vertelt Sofie. Deze film is toen door de Vlaamse comédienne Soe Nsuki voorgesteld, omdat het een van de weinige films uit haar jeugd is waarin een zwarte vrouw de hoofdrol speelt én op een niet-lijdende manier aan bod komt.

stoere krijgers die met auto’s spelen

Dat er nog genoeg te doen is voor de nieuwe lichting feministen mag duidelijk zijn. Terwijl hun activiteiten toenemen, neemt de omvang van nieuwrechtse groepen ook toe, soms met een promotie van traditionele familiewaarden tot gevolg. Is de angst dat de vrijgevochten vrouw zich weer moet beperken tot het zorgzame moederfiguur reëel? Petra Meier vindt van wel: "Je ziet het ook bij hoogopgeleide mensen, de intellectuele elite waartoe wij als academici ook behoren. Wat je daar allemaal hoort aan clichématige en ondoordachte ideeën is onvoorstelbaar." Dit blijft niet alleen beperkt tot een idee: Femmeniste heeft bij haar evenementen ook bezoekers gehad die met voorbedachten rade kritiek kwamen leveren. "In discussie gaan met zulke mensen, die met oogkleppen op naar een expo komen om kritiek te leveren, is eigenlijk zonde van de tijd", vindt Aleksandra. Daarom is het volgens haar ook belangrijk om niet alleen op de vrouwelijke kant in te gaan: "Wij willen dat mannen ook gewoon als mens worden gezien, niet alleen als de stoere krijger die alleen maar met auto's mag spelen." 

Wat je allemaal hoort aan clichématige en ondoordachte ideeën is onvoorstelbaar.

Dat feminisme voor alle partijen emancipatorisch kan werken, betekent niet per se dat er altijd alleen winnaars zijn. “Soms is het wel zwart-wit,” verklaart Petra Meier, “als je maar één plek hebt en twee kandidaten, dan kan er altijd maar één die plek opvullen.” Terwijl de nieuwe generatie activisten dus vooral naar een open debat streeft, waarin individuele stemmen een plaats krijgen, blijven ook gelijke kansen en andere thema's die in de vorige feministische golven centraal stonden relevant. Het standaardbeeld van 'de feminist' als een op straat roepende Dolle Mina klopt dus niet voor de nieuwe lichting.

De nieuwe organisaties laten een totaal andere, maar duidelijke boodschap achter: het feminisme van vandaag helpt langs alle kanten met het verwijderen van clichés en taboes. Petra Meier ziet dat ook als absoluut speerpunt: "Als er één grootste ambitie moet zijn, is dat de ambitie dat de positie van vrouwen in het meervoud én mannen in het meervoud beter wordt. Als je clichés over vrouwen de wereld uit helpt, werk je ook clichés over mannen de wereld uit. Het hele 'wij-zij-denken' is nogal beperkend." Als voorbeeld haalt ze de zorgsector aan: "Als je het stereotype dat de zorgsector een vrouwensector is weghaalt, werk je ook meteen het stereotype dat alle mannen die daarin werken watjes zijn, de wereld uit." Wie weet spoelt deze nieuwe golf dus veel slechte gewoontes weg en maakt ze daarmee voor iedereen nieuwe wegen vrij.