OVER SEEF(BIER) EN LUCHTBAL(LONNEN)

Luchtbal

Dit jaar bestaat de Antwerpse wijk Luchtbal honderd jaar. In 1925 werden er 56 huizen gebouwd door de Maatschappij voor Goedkope Huisvesting en deze gebeurtenis luidde het begin van de wijk in. Naar een naam moesten ze niet lang zoeken: Luchtbal, vernoemd naar café Den Luchtbal dat er al sinds 1894 stond. Uitbater Louis Van Vlierberghe hernoemde zijn café zo nadat hij een luchtballon een noodlanding hielp maken in de nabijgelegen velden. In 1905 wist hij met een paar dappere mannen de luchtballon in nood veilig naar beneden te halen. Deze heldhaftige gebeurtenis vormde zo de naam voor de wijk.

Manchesteraan, Bristolstraat, Liverpoolaan, Brooklynstraat, ... Wie nu door Luchtbal wandelt, zal al snel opmerken dat veel straten de naam dragen van een Britse of Amerikaanse stad, en dat is niet toevallig. Na de Eerste Wereldoorlog installeerden Britse soldaten een legerbasis in de haven, niet ver van Luchtbal. Door een groot tekort aan woningen in de binnenstad kocht de stad het ‘Engels Kamp’, waar ongeveer tweeduizend burgers naartoe verhuisden. Vier jaar later begonnen de werken aan de nieuwe wijk en de inspiratie voor nieuwe straatnamen was al snel gevonden.

Seefhoek

We blijven in de sfeer van cafés en bier, want de wijk Seefhoek werd ook vernoemd naar een café. In een hoekhuis in de Lange Beeldekensstraat en de Pesthofstraat bevond zich een popuaire herberg waar veel mensen hun Seefbier kwamen drinken. Nog een leuk weetje: de buurt is de woonplaats van een aantal bekende kunstenaars. Zo woonde schilder Vincent van Gogh tussen 1885 en 1886 in de Lange Beeldekensstraat. Maar ook striptekenaar Willy Vandersteen, de schrijver van Suske en Wiske, en kunstenaar Panamarenko groeiden hier op. Het is maar de vraag of een van hen soms naar dit legendarische café ging.

Natuurlijk kan in dit artikel de herkomst van het Seefbier niet ontbreken. Dit goudblonde bier is het alleroudste stadsbier: de eerste vermelding stamt al uit het jaar 1677, in de administratie van de Sint- Lucasgilde (voor de kunstambachtslieden). Volgens sommigen komt Seef van het Latijnse woord sapa, sève in het Frans, wat levenskrachtig en veerkrachtig plantensap betekent. Een andere theorie zoekt de etymologische betekenis in de Noorse mythologie: hier wordt Seef gelinkt aan de godin Sif. Sif, Sibbe of Seef, het zijn allemaal varianten op de naam van de Noorse godin van de vruchtbaarheid en landbouw. Deze schoonheid met goudblonde haren zou haar naam aan dit blonde bier hebben geschonken. Nog een derde theorie zegt dat het afgeleid kan zijn van de achternaam ‘Saveniers’. Ik heb een goudbruin vermoeden dat we het niet meer zullen kunnen vragen aan de oorspronkelijke bedenker...

Zurenborg

Wie door Zurenborg loopt, kan zich verwonderen over de indrukwekkende architectuur uit de belle époque, de periode tussen het einde van de negentiende eeuw en het begin van de Eerste Wereldoorlog. De huizen die in art-nouveaustijl gebouwd zijn, waren bedoeld voor de bourgeoisie. Dit waren dan geen adellijke, maar wel gegoede burgers, wat duidelijk te zien is aan de prachtige wijk.

Maar deze voorname wijk was niet altijd zo voornaam. Zurenborg kreeg zijn naam van de zure gronden die rond de Zurenborg Hoeve lagen. De Herentalse Vaart en de Potvliet overstroomden geregeld en zorgden er zo voor dat de bodem verzuurde. In 1837 werd het land rond de hoeve opgekocht door baron Joannes Josephus Osy en zijn schoonbroer John Cogels. Zij hadden wellicht nooit verwacht dat de beroemde Cogels-Osylei nadien hun namen zou dragen.

Sint-Andries

Tijdens de vorige eeuw was het tegenovergestelde van het chique Zurenborg te vinden in de wijk Sint-Andries, gelegen ten zuiden van het stadscentrum. Dat zie je aan de bijnamen zoals Parochie van Miserie of Luizenmarkt. Maar vanwaar komen deze namen? ‘Parochie van Miserie’ verwijst naar de roman met dezelfde titel die John Wilms in 1941 uitbracht. De schrijver werd geboren en getogen in het Sint-Andrieskwartier en kloeg de harde leefomstandigheden van de inwoners aan in Uit de Parochie van Miserie. ‘Luizenmarkt’ verwees dan weer naar het ongedierte dat er leefde, maar ook naar de oude klerenmarkt die er wekelijks gehouden werd. Van zijn moeilijke verleden blijft vandaag echter niks meer over. Sint-Andries is nu het modehart van de stad met onder andere het ModeMuseum en de modepaleizen van grootheden zoals Dries Van Noten. Door zijn goede ligging langs de Meir is Sint-Andries ook een winkelparadijs.

Nu de herkomst van de bijnamen duidelijk is, vraagt de aandachtige lezer zich waarschijnlijk af naar wat ‘Sint-Andries’ verwijst. De officiële naam loopt terug naar een gebeurtenis in de zestiende eeuw, toen Antwerpen dé havenstad van het Bourgondische Rijk was. Landvoogdes Margaretha van Oostenrijk heropende in 1529 namelijk de kerk van de wijk en als dank kreeg die de naam van Sint- Andreas, de patroonheilige van het Bourgondische hertogelijk geslacht. Hierna werd de wijk vernoemd naar deze Sint-Andrieskerk.

Door een stad als Antwerpen wandelen en de naambordjes lezen, voelt altijd als een tijdreis aan. Naast een wijk die haar naam van een volkscafé kreeg, vind je er een die al honderden jaren langer bekend is bij de Sinjoren. De naametymologieën die we hier uit de doeken deden, zijn uiteraard nog maar het topje van de ijsberg.