Yvette Wolterinck
Op de Antwerpse boekenbeurs spreekt dwars Kader Abdolah, de Nederlandse auteur met Iraanse roots. Abdolah schreef acht boeken, waaronder bestsellers als Het huis van de moskee en Spijkerschrift. In 2011 schreef hij het Boekenweekgeschenk en zijn werk werd vertaald in meer dan twintig talen. Ondanks zijn enorme succes zei hij in De Standaard: “Ik heb de afspraak met mijn leven gemist.” Een gesprek over heimwee, kunst, de kloof tussen islam en christendom, vrouwen, het leven en zijn nieuwe boek Papegaai vloog over de IJssel.
Abdolah wandelt met rechte rug trots langs de boekenstands. Hij gaat gekleed in een beige flanellen pak met turquoise hemd. Zijn haar is onberispelijk naar achter gekamd en zijn karakteristieke snor zit zo netjes dat het een borduurwerk lijkt. Zodra we in het restaurant zitten, schuift Abdolah drie rijen bestek en wijn- en waterglazen opzij. Hij spreekt alsof hij een orkest dirigeert: vouwt zijn handen open, slaat met knokkels op tafel en spreidt de armen. Als ik het gesprek later herbeluister, wordt de tape regelmatig doorbroken door de klappen op tafel. Abdolah in betoog.
van Teheran naar Zalk
“Ik was 34 jaar, succesvol journalist, actief in het studentenverzet en vocht tegen Khomeini. Ik kwam uit Teheran, een stad met 17 miljoen inwoners en 50 miljoen auto’s. Het ging dag en nacht door: de herrie, het geratel, de politie, de ayatollahs en ondergrondse bewegingen en dan – boem – kom je in Zalk. Een Nederlands dorp met 775 inwoners. Het was een schok. Ik was in Iran geen man van de straat; ik had dromen en wilde een beroemde Perzische schrijver worden. Ik was actief en gevaarlijk met politiek bezig. Plots kwam de stilte van Zalk. Daar is de afgelopen duizend jaar niets veranderd. De gebouwen zijn hetzelfde, de straten en kerken, zelfs de koeien zijn nakomelingen van de koeien die er al eeuwen geleden stonden… Ik kwam aan en dacht: God, hoe kan ik het vólhouden, hoe kan ik hiér verder? De stilte was mooi, net als de schoonheid van de natuur, maar de stilte van het dorp zou me doden.”
“Tijdens mijn reis naar Nederland heb ik duizenden mensen gezien die op de vlucht waren. Ik had plots het besef dat tijden veranderden en ik kon daarin een actieve rol spelen. Ik wilde niet blijven jammeren en zeuren over wat ik was, het gaat erom wat je nú bent. Ik besloot me volledig over te geven aan de golf van veranderingen en ik sloeg alle ramen van mijn geest open voor de invloeden die zouden komen. Ik wilde de taal leren van de mensen die ik tegenkwam en begon Jip en Janneke te lezen. Met de taal kreeg ik houvast, als een drenkeling die in de zee terecht komt maar niet kan zwemmen en zich aan een ronddrijvende houten balk vastklamt om niet te verdrinken. Jip en Janneke was voor mij die balk.”
Iran
“Door de Amerikaans-Europese politiek, de media, de CIA en door een enorme domheid van de Iraanse regering en de ayatollahs is er een negatief beeld van Iran ontstaan. Maar ik schrijf mijn boeken niet om meningen van mensen over Iran te veranderen. Ik schrijf over wat ik de afgelopen 30 jaar heb meegemaakt. Iran en Nederland zijn twee enorm verschillende landen met totaal verschillende culturen en ze kunnen haast niets van elkaar leren, dat kan ik met 25 jaar ervaring wel zeggen. Er wordt beweerd dat Oost en West ooit dichter bij elkaar komen, dat christendom en islam elkaar naderen. Dat is onmogelijk. Op aarde zullen ze elkaar nooit begrijpen. De Bijbel en de Koran zijn bijzondere boeken die twee soorten bijzondere mensen hebben gecreëerd die elkaar nooit zullen tolereren. De westerse cultuur en de islamitische beschaving staan zo ver uiteen als Mars en Venus. Ze kunnen en willen niet bijeen komen en dat hoeft ook niet. Het is goed zo.”
vrouwen
“Een vrouw strikt een man zowel fysiek als geestelijk. Een vrouw is een bijzonder product van het universum. Haar lichaam produceert ‘mens’. Mannen zijn in vergelijking met vrouwen simpele geesten. Simpele fysieke toestanden. Vrouwen zijn in de geschiedenis eeuwenlang door mannen onderdrukt en daardoor eerder bereid verraad te plegen. Verraad zit in de vrouw, dat heb ik zelf ervaren. Ze hebben geleerd zich te verdedigen. Met veel wijsheid, sluwheid en verraad. In de geschiedenis hadden alle grote mannelijke leiders geliefden. Vrouwen stonden als bondgenoot naast de koning, de keizer en de tsaar, maar tegelijkertijd waren die mannen hun vijanden want die vrouwen moeten altijd hun positie verdedigen. De sluwheid zit in elke dame. Ook in mijn eigen vrouw, mijn moeder, grootmoeder en mijn dochter. Zelfs in kleine kinderen kun je het zien. Je weet nooit wat een vrouw ergens mee bedoelt, waar haar echte mening ligt. En zij weet het zelf ook niet, en dat maakt het interessant. Het is bijzonder, daarom worden mannen ook gek voor vrouwen, verliefd. Zelfs de grootste koningen knielen en huilen voor ze. Het is het mooiste en de meest bijzondere materie die het heelal heeft voortgebracht,” lacht Abdollah, “en vrouwen waren mijn eerste lezers: de eerste 10 jaar waren 99 procent van mijn lezers vrouwen. Daarna hebben mannen kennis van mijn werk genomen, nadat ze mijn boeken in hun bed hadden gezien.”
moeite
“Naarmate je ouder wordt, rijst de vraag: is dit de moeite allemaal waard geweest? Is het voor mij de moeite waard geweest naar Nederland te gaan, de dood van mijn vader niet mee te maken, het oud worden van mijn moeder niet te zien, vrienden niet bij me te hebben?
Het is verschrikkelijk als je dan twijfelt. En als je ‘nee’ zegt, is het afgelopen, dan heb je alles verloren. Maar in mijn geval is het absoluut de moeite waard geweest. Door de worsteling met de Nederlandse taal heb ik een nieuwe vorm van schrijven, een nieuwe literatuur en een nieuwe identiteit aan mezelf gegeven. Maar aan de andere kant…” Abdolah knalt zijn knokkels op tafel en priemt met zijn wijsvinger in de lucht. “We leven maar één keer, het geschenk dat ‘het leven’ heet, mogen we maar één keer meemaken. Nu komt de vraag: Is het de moeite waard geweest, om het hele leven aan België of Nederland te besteden? Nee, dat is het absoluut niet. Dat moet je niet doen. Nooit. In plaats daarvan moet je er iets moois van maken, in balans komen en dan de wereld verkennen. Als je dat nooit gedaan hebt, krijg je een enorme spijt, een crisis die je nooit kunt oplossen. Dan wordt het een verschrikkelijke ouderdom. Ik heb tegen mezelf gezegd: Het was de moeite waard, goed gedaan Kader Abdolah! Maar het is genoeg geweest hier. Je moet stoppen. Je schrijft nog twee of drie boeken, en dan ga je terug. Als de situatie veilig was, zou ik liefst vandaag weg willen, maar dat kan nog niet. Ik ben 30 jaar geleden gevlucht en in die tijd is alles veranderd. Dan ga ik opnieuw immigreren en in het Perzisch schrijven over al die ervaringen die we hier meegemaakt hebben. Dat wordt mijn laatste werk.”
“Ik zie het leven als een mogelijkheid die het universum je geeft, net als een opdracht die je aan een kunstenaar geeft. Hier heb je de tijd, maak er iets van. De tijd dringt en gaat voorbij. Ik zie het absoluut (geeft een harde klap op tafel) als een tikkende tijdbom. Daarom begon ik, toen Papegaai vloog over de IJssel klaar was, meteen met mijn nieuwe boek, want zoveel tijd is er niet. Het leven heeft mij het talent van het schrijven gegeven, talent om te vertellen. In de tijd die je hebt, moet je iets bouwen en antwoorden zoeken. En je moet proeven van het heelal. Je wil leven, en verschillende culturen ervaren. Het is een feest dat het leven ons aangeboden heeft, maar wel met een tikkend horloge dat op je bureau staat. Dat gevoel heb ik wel en dat…” Er valt een stilte. “Dat maakt het dramatischer, en interessanter. Ik vergelijk dit leven met de situatie waarin je bijzonder van een vrouw houdt. Je mag één nacht bij haar zijn, maar als straks de zon schijnt is het afgelopen. Tot dan mag je het beleven. Dat is het leven en het is een kunst hoe je die nacht doorbrengt.” Laconiek voegt hij er aan toe: “Tja, je kán het verpesten.”
Papegaai vloog over de IJssel
“25 jaar lang hebben de politiek en de media de kans gehad over immigratie te praten. En ze hebben 25 jaar lang leugens, oppervlakkigheid en nonsens verkocht. Ze richten zich altijd op kiezers en hoge kijkcijfers. Mensen worden weggezet als enge moslims en exotische vrouwen, verminkte excentrieke types en geïntroduceerd als een islamitisch gevaar. Ze zullen nooit in staat zijn de intensiteit van immigratie en golven van verandering te laten zien. Het is de taak van literatuur om je mee te nemen naar de rivier, naar de stroom der veranderingen. Te tonen dat immigranten klootzakken zijn, maar dat ze proberen te veranderen, ze doen hun best. Integratie komt van beide kanten. Lokale bewoners zijn ook bezig met integratie: ze ontmoeten elkaar, proeven elkaar, met leugens en verdriet, gaan met elkaar naar bed, vechten, haten en houden van elkaar. Ik laat dat zien, dit is wat het is. Elke steen, elke muur, elke eend, elke vrouw, elke moskee in dit boek heb ik zelf meegemaakt. Ik neem mijn lezers mee naar die wereld. Ik leg mijn boek neer, 450 pagina’s over immigratie en niemand kan met eenzelfde boek komen, want ik heb dit meegemaakt. Al die televisie en al die kranten en nonsens over immigratie zijn over 20 jaar voorbij, maar dit boek blijft. Het gaat over 25 jaar immigratie in heel Europa. Ik heb mijn werk gedaan, mijn stempel gedrukt. Met Papegaai vloog over de IJssel heb ik een bijdrage geleverd voor mensen die willen en durven kijken naar wat er in hun land gebeurd is.”
student
“In dictatoriale landen hebben studenten een belangrijke taak. Zij voelen zich als het brein van de samenleving en de hoop van families en gezinnen. Zij denken dat het land op hen rekent en bemoeien zich met politiek-culturele zaken. Velen worden gevangen genomen en gedood. In Europese landen gaan studenten studeren en vooral drinken, drinken en drinken. Dat is allemaal goed, maar één belangrijk ding wil ik ze zeggen: de wereld verandert nu intenser dan anders. Het is heel belangrijk, vooral voor studenten, om diepgaand en grondig kennis te maken met een andere cultuur. Elke student vraag, dwing of beveel ik bijna om voor, tijdens of na zijn studie zijn land te verlaten. Ga niet naar een ander land op vakantie, maar ga om met anderen kennis te maken. Die kennismaking is noodzakelijk voor je toekomst, salaris, man-vrouw contacten en voor de kinderen. Als zij een goede echtgenoot en vader/moeder willen zijn, moeten ze meer zijn dan een Belg, ze moeten ook andere culturen in zich hebben. Het is verschrikkelijk, een ramp voor henzelf en voor het land als ze enkel op één plek naar school en naar de universiteit gaan en dan een baan krijgen en trouwen. Dat is niet goed voor hun vaderland, niet voor henzelf en niet voor hun kinderen. Ze moeten weg. Ze moeten vernederd worden, zwak zijn, beperkingen kennen, ze moeten armoede en alles meemaken. Het is zonde als ze dat niet doen. Wat ik studenten kan zeggen: je bent méér, maar als je niet reist, niet kort emigreert, zal je bijna drie-vierde van je eigen persoonlijkheid niet tegenkomen, je eigen karakter niet ontdekken."