Vorig jaar werd Wouter Van Besien plotsklaps wereldberoemd in België toen hij in een twintig jaar oude Toyota Corolla kwam aanzetten bij de koning. De onderhandelingen rond Di Rupo I toonden hem als een politicus die zich niet liet verleiden tot communautaire spelletjes, en die zich hield aan de programmapunten van zijn partij. Dit jaar staat de partijvoorzitter van Groen! klaar om zich volledig in de verkiezingsstrijd in Antwerpen te smijten. We ontmoeten hem in het districtshuis van Borgerhout, in zijn kale bureau. Er hangen geen posters aan de muren, er liggen geen flyers uitgewaaierd over de kleine koffietafel. In deze kamer wordt gewerkt, is de boodschap. Desalniettemin is het gebouw zelf een prachtstuk.
Wouter Van Besien Dit pand is vooral gebouwd om Deurne te jennen. Het is ongeveer honderdtwintig jaar geleden dat Borgerhout zich afscheurde als gemeente, en het districtshuis moest een gebouw worden dat toonde dat de gemeente misschien wel klein was, maar ook rijk. (Hij laat zijn ogen langs de fijn afgewerkte vensters glijden) Dat is gelukt, lijkt me. (lacht)
Heeft u goede herinneringen aan uw studententijd?
Van Besien Absoluut. In mijn eerste kandidatuur Sociale Wetenschappen aan de KUL moest ik nog bewijzen aan mijn ouders dat ik erdoor kon zijn, dus op kot gaan zat er nog niet bij. Men was klaarblijkelijk bang dat ik te veel zou feesten. Dus ben ik een jaar lang elke dag van Haacht, waar we woonden, naar Leuven gereden met de fiets. Toen ik het volgende jaar wel op studentenkamer mocht ben ik op zoek gegaan naar manieren om mijn studentenleven een vorm te geven waar ik zin in zag en tegelijkertijd plezier uit kon halen. Ik vond dat vooral bij Politika (studentenclub van de Sociale Wetenschappen, nvdr.), waar ik hoofdcoördinator was. We noemden dat hoofdcoördinator, daar waren we strikt in, want praeses vonden we toen te oubollig en te hiërarchisch. Wij waren democratischer dan dat, vonden we. Ik zat ook in een omkaderingsgroep die studenten met een handicap wilden helpen. Ik en veertien anderen maakten het mogelijk dat een doctorandus, een ongelofelijk intelligente kerel, niet voortdurend moest bijgestaan worden door professionele medici. We namen hem mee naar concerten. Ik heb aan de universiteit veel geleerd van professoren, maar nog veel meer van het sociale leven daarrond.
En wanneer hebt u dan de overstap gemaakt naar de politiek?
Van Besien Oh, ver daarvoor al. Ik heb mijn eerste verkiezing voorbereid toen ik zeventien jaar oud was, in Haacht, met als enige probleem toen dat ik niet op de lijst mocht staan omdat ik te jong was. Ik kwam als onafhankelijke op in een lokaal samenwerkingsverband met Agalev, de Volksunie en de onafhankelijken, die vanuit het middenveld kwamen. Ik was in het jeugdwerk actief en vanuit dat engagement hebben ze mij gevraagd of ik niet mee wou doen aan die lokale, open progressieve lijst. Het was pas toen ik in Antwerpen kwam wonen dat ik echt de stap naar Agalev heb gezet. Hier stond Agalev op de kaart met stevige figuren zoals Mieke Vogels, Eddie Boudtman.
Het voordeel van een afstraffing
Ondertussen bestaat Agalev, nu Groen!, dertig jaar. De groene ecologische punten waar Agalev destijds voor waarschuwde zijn gemeengoed worden. Alles ligt op tafel, en de grotere partijen beginnen ook wijs te worden van groene maatregelen. Hoe ziet u de rol van Groen! evolueren in dat scenario?
Van Besien U heeft gelijk wanneer u zegt dat er een grote verandering is gebeurd. Maatschappelijk, maar ook binnen de partij. Agalev pas opgericht nadat er al groenen in de kamer zaten. De idee was om vanuit de groene beweging kandidaten van andere partijen te steunen. Ze hebben achteraf moeten vaststellen dat dat een gebrekkige strategie was, en dus kwam men tot de conclusie dat een partij toch geen slecht idee was. Maar dan nog heeft het jaren geduurd voor Agalev op punt stond.
Oorspronkelijk kloeg de partij vooral elementen uit de samenleving aan. Dat was terecht, maar de volgende stap is, wanneer problemen op de agenda staan, om er iets aan te gaan doen. Ik vind dat de partij die stap gezet heeft in 1999, toen we in de coalitie van Verhofstadt gestapt zjn. Toen is Agalev een beleidspartij geworden. Edoch, waarschijnlijk waren we niet genoeg voorbereid, en hebben we onszelf zodanig verloren in dat regeringswerk dat het andere werk ietwat verwaarloosd werd. Ik heb het dan over het programma naar de kiezer toe duidelijk te maken en mensen mobiliseren. Daar werden we dan door de kiezer voor afgestraft in 2003. Nu, het voordeel van die afstraffing is dat er nu een heel nieuwe generatie staat. In 2007 kwamen bijvoorbeeld Meyrem Almaçi, Wouter Devriendt en Tinne Van der Straeten op, en dan later Kristof Calvo en ikzelf.
Ik denk dat wij zonder veel scrupules en zonder al te veel het verleden mee te sleuren die moderne partij kunnen zijn die nu nodig is. De moderne partij die de ecologische en de sociale problemen het hoofd kan bieden. Wij proberen de antwoorden aan te bieden. Wij weten dat dit een pad is waar realisme centraal in moet staan. We kunnen niet van vandaag op morgen alles oplossen, we gaan niet eens van vandaag op morgen de macht hebben. Het is een proces.
Antwerpen ontruimen
Van Besien Als ik nu naar de regering kijk vind ik het heel jammer dat wij er geen deel van uitmaken. Wij hadden destijds, toen Di Rupo I gevormd werd, vier duidelijke eisen. Ten eerste: een fiscale hervorming. Wij wilden een vermindering van de arbeidslasten. Verschuif die inkomsten naar een milieufiscaliteit en een vermogingsbelasting. Daar win je drie keer mee! Je kan gemakkelijker aanwerven als bedrijf, je maakt milieuvervuiling onaantrekkelijk en je haalt de onrechtvaardigheid uit het systeem – want momenteel worden mensen die veel geld verdienen sterk belast, maar mensen die het al hebben niet. Dat is een grote discrepantie. Ons tweede punt was het groene energiebeleid. Er is geen enkele reden om dat niet te doen. Derde punt: onze uitkeringen liggen onder de Europese armoedegrens. Hoe kun je dan verwachten dat mensen uit hun put klimmen? En onze laatste prioriteit was dat we de investeringsbanken wilden splitsen van de spaarkassen. Di Rupo heeft het niet toegevoegd aan het regeerakkoord. Wat er staat, is enkel dat er onderzocht moet worden of die splitsing wenselijk en al dan niet mogelijk is. Nochtans, een jaar voor de val van de regering was heel de kamer het er over eens dat dat die splitsing er moest komen, met de economen in de Dexiacommisie er bovenop. Di Rupo zegt nu dat zulks moet gebeuren, en Reynders en Peeters springen meteen op tafel: “dat kan niet, dat mag niet, en dat is vooral te moeilijk”. Als u mij vraagt wat onze rol is, wel, wij willen deze elementen, die broodnodig zijn, in de praktijk brengen. Het is duidelijk dat als de groenen niet in de regering zitten er niets van komt. En nochtans, dit is geen ideologie, dit is wetenschap.
Over dat energiebeleid gesproken, de meeste experts zijn er van overtuigd dat we deze winter, dankzij de scheurtjes in Doel 3 en Tihange 2, zonder energie komen te zitten, met black-outs tot gevolg. Had Groen! daar, binnen deze regering, een antwoord op kunnen bieden? Op een jaar?
Van Besien Nee, het is tien jaar geleden al fout gegaan, met de wet op kernuitstap, of beter gezegd, met de interpretatie daarvan. Die wet is mee onderbouwd door de groenen, en was absoluut niet radicaal. Ze stelde dat we enkel en alleen ons verbruik van kernenergie zouden verder zetten als er een bevoorradingstekort zou zijn. Het was een belofte aan investeerders dat als ze hun geld in groene energie zouden pompen, de overheid die groene energie zou gebruiken. Vervolgens gaan de groenen uit de regering en beginnen alle daaropvolgende regeringen zich in allerlei bochten te wringen. Ondertussen komt Electrabel daar nog tussen, stellend dat ze een vast contract hadden met de overheid op basis van kernenergie, en het gevolg van dat soort zigzagbeleid is dat de investeerders koude voeten krijgen, aangezien de overheid haar beloftes niet na komt. De oplossing was dan, puur op politiek niveau, want op ecologisch of juridisch niveau heeft dat geen enkele onderbouwing, om de kerncentrales nog tien jaar langer open te houden. De investeerders die we nodig hebben krijgen dus het verkeerde signaal. Men had daarenboven ook nog eens werk moeten steken in een vermindering van de energieconsumptie. Ons energieverbruik ligt 70% boven het Europees gemiddelde.
Deze veiligheidscrisis leert ons dat kernenergie nog steeds niet betrouwbaar is. Het risico is klein, maar als er iets gebeurt kunnen we Antwerpen ontruimen. We leren eruit dat het beleid nefast is geweest. En we leren eruit dat de politiek de transparantie links laat liggen. De FANC werd op zijn vingers getikt toen ze gerucht gaven aan hun rapport. Willy De Roovere was geen paniek aan het zaaien toen hij zijn rapport over de scheurtjes in Doel 3, die man was gewoon zijn job aan het doen, maar dan nog wordt hij door Johan Vandelanotte op zijn vingers getikt. Al die elementen zorgen ervoor dat er geen oplossingen zijn voor deze winter, we kunnen alleen maar inspelen op de situatie. Groen! roept op om een noodplan op te stellen in het geval van black-outs. Er moet een staatssecretaris voor nucleaire veiligheid worden aangesteld, er moet worden onderhandeld met Nederland over het aankopen van energie, en er moet dringend werk gemaakt worden van een verminderde vraag naar energie bij bedrijven én particulieren.
Noodzaak en overkapping
Deze herfst verhuist u van de districtslijst naar de stadslijst. Uw speerpunt is de mobiliteit, meer bepaald het dossier over de overdekking van de ring. Dat klinkt fantastisch, maar vindt u dat realistisch?
Van Besien Absoluut. Niet morgen, maar binnen vijftien jaar? Zeker. Het gebeurt overal. De ring van Madrid is volledig overkapt. Fenomenaal. Waar vroeger een snelweg de stad in twee scheurde zie je nu een rustige, vaak groene overgang tussen verschillende stadsdelen. In Hamburg beginnen ze er binnen twee jaar aan. De argumentatie ginds is net hetzelfde als die hier in Antwerpen: stadsontwikkeling, geluidsoverlast en milieuvervuiling.
Maar vond u het absoluut noodzakelijk om naar de stadslijst te verhuizen? U geeft toch een vrij zekere positie op.
Van Besien Noodzakelijk is zoiets nooit. Ik heb in 2004 hier in Borgerhout met Manu Claeys en anderen een project op poten gezet dat toen al de ring wou overkappen. Dat thema heeft stilletjes aan zijn weg gevonden in het politiek debat, en ik vind het moment daar om de kracht die ik heb onder dat project te zetten. Bij elk project waar wij hier in Borgerhout mee betrokken waren hebben wij telkens rekening gehouden met die overkapping, zodat die mogelijk zou blijven. Maar het district is niet het juiste regeringsniveau voor dit dossier. De stad wel. Dus voor mij is die overstap noodzakelijk.
Er moeten op kortere termijn ook dingen gebeuren, want we zitten naast die andere problemen ook met een mobiliteitsprobleem. We zouden bijvoorbeeld de Liefkenshoektunnel tolvrij kunnen maken. De snelheid naar de ring zou naar beneden moeten, en we zouden nu al kunnen beginnen met een gedeeltelijke overkapping, in ieder geval van de rechte stukken. Maar dan moet de ring uit het Europees transportnetwerk worden gelicht, aangezien Europa zeer strenge reguleringen heeft over overkappingen. En om dát te doen lukken moeten we naar het Meccano-tracé toe, en de grote voorwaarde is dan om de Oosterweelverbinding niet te bouwen. Daar moeten we vanaf.
En denkt u dat u coalitiepartners zal vinden die mee in dat Meccano-tracé willen stappen?
Van Besien Ja, dat denk ik wel. Kijk, er is een compromis tussen de regeringspartijen van de Vlaamse Regering, die overigens ook de meerderheid vormen hier in de stad, SP.A, N-VA en CD&V, om de Oosterweelverbinding per tunnel te vervolledigen. Dit traject heeft wederom niets van doen met structuur of gezondheid, trouwens. Janssens kan pronken met zijn tunnel, De Wever kan pronken met een luchthaven die opengehouden wordt, en het verkeer en de stadsontwikkeling laat men links liggen. Het is een traject waar de stad tegen heeft gestemd, nota bene. Maar er is niemand in die regering die dat compromis wil opblazen, want dat zou hen te veel stemmen kosten, en dan moeten ze trouwens de andere partijen weer wat gunnen. Tussen de lijnen kan je echter wel lezen dat niemand daar nog akkoord mee gaat. Guy Lauwers (schepen van openbare werken, nvdr.) stelt nu voor eerst de tangenten te bouwen, en dan pas de verbinding. Dat druist in tegen het compromis. De Wever hebben we al horen zeggen dat het eigenlijk allemaal niet betaalbaar is. De barsten zijn er, en wat er nu nodig is, is een partij die vanuit Antwerpen in de coalitie kan zeggen: weg met dat compromis.
Het grootste pluspunt van Antwerpen
En het onderwijs? Het tekort aan scholen, en plek voor die scholen, is al lang een heikel punt in de Antwerpse politiek: wat denkt u dat Groen! aan dat debat kan toe voegen?
Van Besien Dat zal voor alle partijen nu wel een prioriteit zijn. Het is een aberratie dat wij geen onderwijs kunnen leveren aan iedereen, terwijl we toch met een leerplicht zitten. Wat we moeten doen is aan het begin van de legislatuur een duidelijke berekening maken van de financieringscapaciteiten op Antwerps niveau, en om dan te kijken hoeveel geld er nodig is voor onderwijs. Je kunt niet anders! Dat geld moet ingeschreven worden en dan pas kan je de rest van het investeringsbudget beginnen verdelen. Daar zijn geen compromissen over mogelijk. En als je dan geen voetbalstadion kunt bouwen, dan bouw je geen voetbalstadion. Zonder een geloofwaardig doorgedreven plan voor scholenbouw kan je nu niet aan een regeringstermijn beginnen.
U bent ook van plan om vierduizend sociale woningen toe te voegen aan de stad. Een nobel plan, maar heeft u in die context ook rekening gehouden met het groeiend aantal studenten in Antwerpen, en het tekort aan koten?
Van Besien Er komt op alle fronten meer volk bij. Dat is nu de grote uitdaging. Iedereen heeft plek nodig, en dan hebben we ook nog eens meer plek nodig om in te leven, want we zijn al dichtbebouwd. Bon, die oplossing kan in ieder geval niet zijn om bevolkingsgroepen te schrappen. Het is niet: óf ouderen, óf studenten, óf scholen. De zwakke positie van studenten is natuurlijk dat ze geen kiezers zijn, waardoor politici de neiging hebben om geen inspanningen te doen, want ze worden er toch niet voor beloond. De aanwezigheid van een universiteit draagt bij aan de stad, en het zou een heel dwaze reactie zijn om jullie weg te jagen, of jullie allemaal in Wilrijk te plaatsen. Naast de haven is de universiteit het grootste pluspunt van Antwerpen.
Nochtans wordt het hoger onderwijs in uw partijprogramma nagenoeg doodgezwegen.
Van Besien (lacht) Ja, dat is dan een reactie op het feit dat jullie geen kiezers zijn. Nee, wat er moet gebeuren is dat er een vast overlegpunt moet worden opgericht waarin universiteit, studenten en stad samenzitten. En ik heb ook de indruk dat men nogal gemakkelijk grijpt naar repressie, bijvoorbeeld door camera’s op de Ossenmarkt. Ik geloof niet dat er studenten zijn die de nachtrust van de mensen rondom hen onbelangrijk vinden. Je moet studenten de mogelijkheid geven op een normaal nachtleven.
Kinderen in armoe
Denkt u dat het mogelijk is dat er een coalitie wordt gevormd met Groen!? Mathematisch wordt het heel erg moeilijk, want uw partij kan, volgens de huidige peilingen, andere partijen geen meerderheid bezorgen.
Van Besien Het is nu, vijf weken voor de verkiezingen, allemaal zeer onduidelijk. De strategische kiezers beslissen altijd heel laat, en ik denk dat er in deze verkiezingen veel zijn te vinden. Ik bedoel daarmee dat er mensen zijn die voor één partij willen stemmen inhoudelijk, maar op een andere stemmen omdat ze op coalities zitten te zinspelen. Mensen die tegen de Oosterweelverbinding zijn moeten op ons stemmen. Nog een reden om op ons te stemmen is de toenemende ongelijkheid in Antwerpen. Ik merk ook dat de huidige coalitie sterk op de rem staat qua sociale ontwikkeling. Een op vier kinderen wordt hier in armoede geboren, en wij zien heel weinig inzet bij dit beleid.
De enige echte mogelijkheid die nu op tafel ligt is een coalitie tussen Janssens en De Wever. Acht u dat mogelijk?
Van Besien Zeker is dat mogelijk. Ze hebben al een coalitie op Vlaams niveau, en als de andere partijen niet groot genoeg zijn hebben ze geen andere keuze. Dus er moeten andere mogelijkheden worden gecreëerd door de kiezers, bijvoorbeeld door op Groen! te stemmen. Of nee, vooral op Groen! te stemmen. (bulderlacht)
(Wanneer we na het interview voor het districtshuis staan voor de foto’s, valt Van Besiens blik op een folder van de N-VA op de grond: “Aha! Sluikafval”, lacht hij. Al slaagt hij het boekje toch even open. “Maar ook studiemateriaal, natuurlijk.”)