de zeven hoofdzonden van justitie

DE ZEVEN HOOFDZONDEN

Hoogmoed en ijdelheid

Bij het parket klaagt men wel eens over het feit dat men niet de financiële middelen heeft om fraudemisdrijven aan te pakken. Meestal eindigt een zaak met een minnelijke schikking, wat bij veel burgers tot een onrechtvaardigheidsgevoel leidt. Er is nog steeds geen algemeen vervolgingsbeleid. Lijdt justitie aan hoogmoed? Weigert zij samen te werken met de politieke beleidsorganen uit angst om macht te verliezen?

Annemie Turtelboom Veel fraudezaken worden wel degelijk goed opgevolgd. De minnelijke schikking is een goed instrument voor zaken waar we anders nul euro voor zouden ontvangen, zoals de KB-Lux-zaak. Dit zijn zaken waarbij de wetgeving tussen verschillende landen roet in het eten gooit, zodat we op het einde vaak met lege handen thuiskomen. Wel, dan kies ik voor de minst slechte oplossing. De minnelijke schikking komt er ook niet zomaar. Eerst moet men een schikking met de fiscus treffen. Daarna moeten alle partijen, dus ook het slachtoffer, akkoord gaan. Als tenslotte alle boetes betaald worden, dan pas kan er sprake zijn van een minnelijke schikking. Ik denk ook niet dat er sprake is van te weinig middelen. Voor de grote fraudedossiers werden net zeven extra substituten aangeworven. Ik wil ook nog aanstippen dat we van de belastingen vaak dossiers doorgestuurd krijgen die niet sterk genoeg in elkaar zitten. Op die manier is het voor het gerecht moeilijk om die dossiers goed op te volgen.

Toch leeft er bij de burger nog steeds een gevoel van onvrede. Vloeit deze niet voort uit een gebrek aan transparantie en de weigering van justitie om helder te communiceren?

Turtelboom Ik ben altijd zeer blij als ik een magistraat op de radio hoor, ook al heeft die misschien niet altijd gelijk (lacht). Het betekent toch dat er een beetje ‘recht’ de wereld insluipt, wat de transparantie alleen maar ten goede kan komen. Ook reeksen zoals 'De Rechtbank' en 'De Ridder' vind ik goede initiatieven. Maar, het is een feit dat er geen enkel departement is waar het verschil tussen perceptie en realiteit zo groot is als bij Justitie. Heel veel mensen denken dat justitie erg traag werkt. Dit gaat voor sommige zaken op, maar in veel gevallen klopt het helemaal niet. Ik wijt de kloof tussen perceptie en realiteit dan ook niet aan een gebrek aan communicatie, noch aan de hoogmoed van justitie. Al zal een enkeling zeker wel eens hoogmoedig reageren (lacht).

Hebzucht en gierigheid

Is de overheid te gierig bij de voorziening van middelen voor Justitie?

Turtelboom Op sommige plaatsen in Justitie zijn er veel middelen, op andere ontbreken er juist veel. Daarom moeten we deze middelen via beleidsplannen en beheerscontracten gaan herverdelen. Het staat vast dat justitie op bepaalde vlakken zeker nog kan besparen, maar fundamenteel op het budget besparen gaat echt niet. Een concreet voorbeeld kan ik hier niet van geven, dat is gewoon historisch gegroeid. Dossiers groeien ook, zelfs gerechtelijke arrondissementen doen dat. Wist je bijvoorbeeld dat het gerechtelijk arrondissement van Dendermonde groter is dan dat van Gent? Heel veel mensen denken automatisch dat Gent de meeste dossiers heeft, onder andere door zijn havengebied, maar dat is helemaal niet zo. Die herverdeling van middelen zal er in ieder geval komen. Dat is ondertussen al geschreven in de wettekst.

Zou een defederalisering van Justitie niet meer soelaas brengen, in plaats van enkel een schaalvergroting van het justitieel apparaat?

Turtelboom Ik heb nooit grote verschillen op het vlak van Justitie ervaren. In de verschillende taalgebieden blijft een echtscheiding gewoon een echtscheiding en blijft een faillissement een faillissement. De schaalvergroting van 27 naar 12 gerechtelijke arrondissementen brengt wel degelijk een oplossing. Het geeft hen namelijk veel meer autonomie. Hierdoor kunnen ze zelf veel beter hun budget en organisatie regelen. Nu moest bijvoorbeeld een toner voor de printer in Brugge besteld worden in Brussel. Als je dat op niveau van 27 arrondissementen moet doen, dan ben je wel even zoet.

Bent u niet bang dat er zo eventueel territoriale geschillen gaan ontstaan, zoals destijds bij de zaak van ‘De Bende van Nijvel’, die territoriaal werd onttrokken aan het gezag van de rechtbank te Dendermonde, waarna het in Charleroi spaak liep?

Turtelboom Neen, dat denk ik niet. Het dossier van ‘De Bende van Nijvel’ is een open wonde voor de samenleving en vormt voor iedereen een trauma. Ook voor de onderzoeksrechter. Maar die zaak ontstond bijna 25 jaar geleden. We hadden toen nog niet de mogelijkheden die we vandaag hebben, zoals DNA-onderzoek, telefoontap, internettap, enzovoort. Doordat men destijds die middelen nog niet had, is er helaas zeer weinig bewijsmateriaal gevonden. Vandaag zou zo’n zaak wel eens een heel andere uitkomst gekregen hebben.

Door de GAS-wetgeving werd aan de gemeenten de mogelijkheid geboden om overtredingen van hun politiereglement met een administratieve sanctie te bestraffen. Zo liep Hilde Van Mieghem onlangs in Antwerpen twee GAS-boetes op één dag tijd op (De Morgen 4/10, nvdr.). Dit niet alleen omdat ze haar hond niet aan de leiband hield, maar ook omdat het dier naar een auto blafte. Werkt dit de hebzucht van de gemeenten niet in de hand?

Turtelboom Geen enkele gemeente maakt winst op die GAS-boetes. Deze worden steevast geïnd. Een gemeente kan die dus nooit gebruiken om zijn eigen begroting te spijzen. Voor gemeenten is het wel een instrument om te kunnen optreden tegen vormen van overlast. Die komen in een stad vaker voor dan in een dorp, net omdat men met veel meer mensen op een kleinere oppervlakte woont. Zo heeft iedereen die in de stad woont wel al eens een pakje in zijn brievenbus gevonden dat toch niet zo geweldig was, of ontdekt dat er iemand tegen de gevel heeft geplast. Ik ben voorstander van de GAS-boete. Het is een manier om bepaalde vormen van gedrag die je niet kan tolereren of maatschappelijk storend zijn te bestraffen zonder dat men naar de rechtbank moet.

Onkuisheid en lust

Onlangs heeft de Nederlandse kinderhulporganisatie ‘Terre des Hommes’ honderden daders van pedofilie ontmaskerd aan de hand van virtuele sex-chats. Deze opsporingsmethode is verboden in België, omdat uitlokking hier in principe niet is toegestaan. Toch dienen deze daders hiervoor te worden veroordeeld. Zorgt dit niet voor onduidelijkheid en ongelijkheid? Turtelboom Kinderporno is een van de ergste dingen die er bestaan. Hoe hoger het niveau van samenwerking, hoe beter. Dat is ook een van de redenen waarom ik een groot voorstander ben van een procureur op Europees niveau. Bij ons in België is er bijvoorbeeld al een federale procureur voor dossiers die de gerechtelijke arrondissementen overstijgen. Zeker wanneer internet in het spel is en een zaak vertakkingen over de grenzen heen kent, is deze zaak bij uitstek geschikt voor Europol. Ik vind dat kinderporno of kinderen lokken via internet zelfs op internationaal niveau aangepakt zou mogen worden. Het veiligheidsbeleid mag nog veel verder uitgewerkt worden, al zijn er reeds Europese richtlijnen over. We moeten onze kinderen altijd beschermen.

Welk standpunt neemt u in over uitlokking als proactieve opsporingsmethode?

Turtelboom We kennen vandaag al een vorm van uitlokking in ons rechtssysteem. Zo gebruiken we lokauto’s waarbij men een gps of gsm op een zichtbare plaats legt. Toch zeg ik tegen andere vormen van uitlokking niet per definitie nee. Zeker op het vlak van kinderporno kunnen de maatregelen niet hard genoeg zijn. De methode is echter nog nieuw en groen. Wellicht moeten we de dossiers dus nog even beter bestuderen.

Nijd, jaloezie en afgunst

Steeds meer rechtenstudenten willen advocaat worden. Daarnaast wordt het steeds moeilijker om als advocaat zelfstandig aan de slag te gaan. De toetreding van befaamde internationale advocatenkantoren tot onze Belgische arbeidsmarkt zorgt voor extra competitie. De rechtenstudent die hiervoor een toegangsticket wil, vermag niet alleen hoge cijfers, maar is vlot tweetalig en heeft een aantal stages op zijn conto staan. Dit verhoogt de druk en onderlinge concurrentie al in de aula's. Verdwijnt advocaat stilaan als vrij beroep?

Turtelboom Ik denk niet dat het vrije beroep ooit zal verdwijnen. Het valt wel op dat er steeds minder personen alleen werken. Steeds meer kantoren worden in samenwerkingsverband opgericht. Dat zie je trouwens ook in de andere vrije beroepen zoals tandarts, dokter en architect. De grote internationale kantoren vullen in België een niche in de markt voor grote internationale complexe zaken en bestuursdossiers. Toch zullen er altijd mensen bestaan die gewoon nood hebben aan een advocaat die ze kennen en vertrouwen. België is wel een land waar er procentueel erg veel advocaten actief zijn en dat zal die onderlinge concurrentie uiteraard verhogen. Maar concurrentie, dat is toch van alle tijden? Toen ik studeerde was er ook al concurrentie tussen diegenen die assistent wilden worden of wilden doctoreren. Ik geloof ook zeker dat er afgunst bestaat. Ik ervaar dat echter als een normaliteit van de vrije markt. Dat kan je niet vermijden. Concurrentie is ook later, in een professioneel bestaan, vaak inherent aanwezig. Dat hoeft ook niet negatief te zijn. Zo kan concurrentie bijvoorbeeld de besluitvorming naar een hoger niveau tillen. Mijn leven is concurrentieel vanaf ik mijn ogen open doe, tot ik ze sluit (lacht). Eén raad geef ik de studenten nog mee: doe het beroep dat je graag wilt doen, ongeacht de economische situatie. Anders krijg je daar later spijt van. Als je jong bent, dan heb je nog een marge om de bal af en toe eens flink mis te slaan, maar veel te weinig jongeren gebruiken die marge. Wie plat op zijn buik ligt, kan niet vallen maar ziet ook niets. Gewoon proberen dus.

Gulzigheid en overdadigheid

Door de schaalvergroting van de gerechtelijke arrondissementen zullen er in de toekomst minder rechtbanken zijn. Daarnaast start op 1 januari 2014 de invoering van btw op de facturen van advocaten. Hierdoor wordt het duurder om als burger beroep te doen op een advocaat. Wordt de drempel naar het gerecht, in het licht van bovenstaande hervormingen, niet te groot voor de gewone burger?

Turtelboom Het is moeilijk om een evenwicht te vinden. Enerzijds is er een grote drempel naar justitie, anderzijds worden mensen niet altijd gelukkiger van een rechtszaak. Ik wil daarom veel meer de bemiddeling promoten. Bemiddeling leidt vaak tot duurzamere beslissingen waarbij de tevredenheid tussen partijen veel groter is dan bij een klassieke rechtbank. Verder geef ik toe dat deze btw-heffing de toegang tot een advocaat inderdaad duurder maakt. We waren echter het enige land dat deze Europese richtlijn nog niet had toegepast. Notarissen, gerechtsdeurwaarders en dergelijken kenden allen reeds de btw-heffing. Het was een kwestie van tijd om deze voor advocaten in te voeren. In de pure privédossiers zal er zeker een prijsverhoging zijn, maar de advocaat kan ook zijn tarief verlagen, hé (lacht).

Woede en wraak

Er is tegenwoordig veel sprake van agressie tegen politieagenten. Zo haalde politievakbond VSOA onlangs scherp naar u uit omwille van het gebrek aan bescherming van politiemensen (rellen wijk Meulenberg, nvdr.). Daalt het respect voor de uitvoerende macht van justitie in België? Zet deze tendens zich volgens u voort naar justitie zelf?

Turtelboom Respect moet zélf door Justitie en politie verdiend worden, maar cijfers vertellen ook niet alles. Er is inderdaad een tendens die de negatieve houding ten opzichte van onze politieagenten verergert. Dat is onaanvaardbaar, aangezien de politie een van de hoekstenen van onze maatschappij is. Er moet een nultolerantie worden gehandhaafd bij het gebrek aan respectvol optreden naar de politie toe. Een verzwaring van de straffen voor geweld jegens politie en bijvoorbeeld buschauffeurs vormt daarbij een eerste stap. De politievakbond vindt dat de dader van geweld tegen de politie automatisch veroordeeld moet worden. Dat kan natuurlijk niet. Er moet altijd eerst een onderzoek gevoerd worden, de waarheid ligt immers vaak ergens in het midden. De onafhankelijkheid van Justitie en de invoering van snelrechtbanken zullen in de toekomst meer mogelijkheden ter bescherming bieden. Ook daarom denk ik dat een hervorming zal zorgen voor een keerpunt in het departement Justitie.

U bent er rotsvast van overtuigd dat de hervorming het wondermiddel is, dat een hervorming het vertrouwen in Justitie gaat herstellen. Waarom?

Turtelboom Na de affaire Dutroux stond het vertrouwen in politieagenten op een erg laag pitje. De hervormingen die toen zijn doorgevoerd, hebben het vertrouwen in een paar jaar tijd enorm doen stijgen, van 79 naar 86 procent. Vertrouwen in Justitie is echter gedaald van 67 naar 61 procent. Dit betekent dat vier op de tien mensen het justitieel apparaat niet vertrouwt. Dat is rampzalig! We moeten kijken wat er mank loopt bij de organisatie en op basis daarvan beheerscontracten uitwerken. Ik ben er van overtuigd dat het vertrouwen in Justitie over vijf jaar veel hoger zal zijn dan vandaag.

Luiheid

In België lopen heel wat uitspraken van rechtbanken grote vertraging op. Denk maar aan faillissementen waarvan de sluiting soms meer dan vier jaar op zich laat wachten. Op lange termijn wordt er gewerkt aan de digitalisering van dossiers, enkele proceshandelingen, het oprichten van een eenheidsrechtbank enzovoorts. Zijn er ook maatregelen voorzien om het procedurerecht alvast op korte termijn te verbeteren voor de bestaande dossiers?

Turtelboom Eind december nemen we een nieuwe Europese richtlijn aan. België moet deze binnen drie jaar in Belgische wetgeving omzetten. De richtlijn handelt over het strafprocesrecht. We gaan ons strafprocesrecht en strafrecht helemaal moeten herschrijven. Ook al gaat dat een titanenwerk zijn. De nood is hoog om een tabula rasa door te voeren. Er is reeds een samenwerkingsverband opgestart met de dienst strafrechtelijk beleid om na te gaan hoe we ons strafrecht en strafprocesrecht kunnen verbeteren. Hoe kunnen er bijvoorbeeld minder procedurefouten plaatsvinden? Dit dossier gaat belangrijke maatschappelijke debatten te weeg brengen. Er is een druk om meer richting het Angelsaksische systeem op te schuiven, waar de onderzoeksrechter niet bestaat. Zo ver gaat de Europese richtlijn niet, maar ze gaat wel een bijzonder interessant debat over de organisatie van het strafprocesrecht doen ontstaan. Op welke manier gaan wij bijvoorbeeld de rol van de onderzoeksrechter invullen en welke plaats gaan we die geven? Dit alles moet voor december 2016 plaatsvinden, dus men kan wel stellen dat er ook op korte termijn een frisse wind door 'procedureland' zal waaien.

ONS VERDICT

Vrouwe Justitia is blind, omdat ze oordeelt zonder aanzien des persoons, niet omdat ze in het duister tast. Hoewel het vertrouwen in justitie een flinke deuk heeft gekregen, lijkt het erop dat men er alles aan doet om dit te herstellen. Maar een godin van het recht, dat is Turtelboom zeker (nog) niet. Daarvoor blijft het voorzichtig afwachten of de komende vijf jaar de beleidsplannen en haar doelstellingen werkelijk gehaald zullen worden. Toch hebben we bewondering voor haar optimisme, zolang deze evenwel in evenwicht blijft met haar daadkracht. Wij hebben het alvast voor u in een weegschaaltje gelegd.