etymologisch spiekbriefje

Examens. Vele studenten zullen na dat ene miezerige woord al in een humeur zitten. Dat is geheel te danken aan de tijd van ’t jaar, waarin het opnieuw en opnieuw de feestvreugde vergalt door zich een weg te wurmen in elk nochtans potentieel gezellig gesprek. Je zou voor minder net dat tikkeltje meer uitkijken naar het einde van oudjaar. Reden genoeg dus om onszelf met een specifiek register te wapenen tegen zulk verbaal geweld.

blokken

Zet Ben Crabbé even uit je hoofd: elke toegewijde student (zo noemen we ons alleszins graag) laat ‘blokken’ op zijn minst drie keer per dag vallen. Soms mompelen we het zelfs als een mantra terwijl we nog even door Facebook scrollen in de hoop dat de zin ertoe op magische wijze uit onze studentenziel zal bruisen. Iedereen weet wat het betekent, maar waar komt het in vredesnaam vandaan? Uit 1555, zo blijkt. Toen werd het voltooid deelwoord ‘bloquierd’ voor het eerst neergeschreven. Indertijd betekende het ‘hebbende zitten denken’, maar slechts 33 jaar later al werd ‘blocken’ gebruikt als synoniem voor ‘gestadig studeren of werken’. Het werd evenals de naam van het populairste televisieprogramma van je grootouders afgeleid uit het zelfstandig naamwoord ‘blok’. Onze voorvaders hebben dat blok gehaald uit het gezegde ‘zitten als een blok’, wat ‘geconcentreerd werken’ betekende. 

Franstaligen hebben ‘blokken’ trouwens van ons overgenomen: bij hen is het gevreesde woord ‘bloquer’. Oorspronkelijk betekende dat ‘zich afsluiten’. En wat doen studenten tijdens de blok voornamelijk, zowel fysiek als mentaal? Inderdaad. 

stress

Het Engels leende de Nederlandse taal genereus het woord ‘stress’. In een ver, ver verleden betekende de oudere variant ‘stres’ tegenspoed of ellende. Dat is een afkorting van ‘distress’. Op naar het Oudfrans: ‘destrece’ verwoordde meerdere concepten, van ‘gespannen situatie’ tot ‘tegenspoed’. Ook ‘estrece’ schuift aan: het Oudfranse woord voor ‘engte’ of ‘verdrukking’ heeft evengoed bijgedragen aan de hedendaagse ‘stress’. Alle betekenissen van weleer hebben een onderdak gevonden in ‘stress’, en wel in die mate dat alle eerdere varianten in onbruik zijn geraakt. Hopelijk hebben de arme woordjes daar niet te veel stress van ondervonden. 

fuiven

Nu, wij mogen ook niet al te veel stress ondervinden, dat is veel te slecht voor ons teer gestel. Ontspanning vinden we wellicht sneller ná de examens, maar ooit passen de feestjes terug in de planning. Hoewel het misschien niet zo klinkt, heeft het werkwoord 'fuiven' een behoorlijk uitgestrekt verleden. Aan de wortels ligt het Latijnse ‘fovere’, dat ‘verwarmen’ of ‘met lekker eten verkwikken’ betekent. In de negentiende eeuw werd er ‘gefoven’, een spotnaam voor het huidige gefuif. Gelukkig namen we het schijnbaar gezamenlijk als geuzennaam en fuiven we nog altijd naar hartenlust.

vakantie

Tot slot: tijd voor vakantie! Binnenkort tenminste. Een lesvrije week genieten van de peis en vree of juist van een drukke agenda… Leun rustig achterover en droom weg bij de etymologie van dit zoetgevooisde woord. De basis van ‘vakantie’ vinden we in ‘vacantia’, Latijn voor ‘vrijstelling’ of ‘het niet werkzaam zijn’. Dat woord hadden de Romeinen afgeleid van ‘vacans’, onvoltooid deelwoord van ‘vacare’, oftewel ‘vrij zijn’. In de vijftiende eeuw werd ‘vacantie’, ook daaraan ontleend, maar puur gebruikt om een periode zonder rechtszittingen te beschrijven. Pas een eeuw later kreeg het de betekenis die er nu nog steeds aan vasthangt: de ‘Ferien ende Vacantien’ waren de vrije feestdagen en schoolvrije periodes. 

Maar eerst herleiden we alles terug naar de boeken. Vooraleer de vakantie haar intrede doet, is het blokken geblazen. Blijf ademen en laat de stress niet de overhand halen: de welverdiende fuiven en vakanties wachten op je aan het eind. Maar misschien moet je nu ophouden met procrastineren?