Je zal het maar voorhebben: het ligt op het puntje van je tong en toch kan je er niet opkomen. Dat ene woord ontglipt je keer op keer. Ook dit jaar schiet dwars alle schlemielen in zulke navrante situaties onverdroten te hulp. Maandelijks laten we ons licht schijnen op een woord waar de meest vreemde betekenis, de meest rocamboleske herkomst of de grappigste verhalen achter schuilgaan. Deze editie nemen we de ‘contaminatie’ onder handen.
Er circuleren geruchten rond dat er naast COVID-19 en de griep, waarvan we met z’n allen het bestaan alweer vergeten waren, nog een besmettelijke ziekte de ronde doet. Ik zal me maar vast verexcuseren: het kan mogelijk zijn dat ook ik, als redactielid en student Taal- en letterkunde zijnde, er niet immuun voor ben en dat besef ik me.
Deze ziekte behoort tot een van de weinige die je niet enkele dagen aan je bed ketenen. Sterker nog, bij milde symptomen bemerkt de zieke zelf de besmetting vaak niet eens op. Onafgezien daarvan kan de omgeving zich er wel grondig aan irriteren. Typisch voor de aandoening is het door de war halen van twee woorden of uitdrukkingen door hun verwante betekenis. Het kan daarbij zowel om een eenmalige verspreking als om een ingeburgerde contaminatie gaan. De contaminatie maakt binnen de taalkunde onderdeel uit van de stijlfouten. Zoals ook het geval is bij veel medische ziektes moeten we de herkomst van de benaming voor deze ‘taalziekte’ in het Latijn zoeken. Het Latijnse ‘contaminare’, dat komt van ‘com’ (samen) en ‘tangere’ (aanraken), betekent namelijk ‘bezoedelen’.
Deze epidemie kan niet worden ingeperkt door mondmaskers, anderhalve meter afstand en ontsmettingsgel, maar wel door aandachtige taalgebruikers. Er zullen wel harde middelen bovengehaald moeten worden om de ziekte volledig uit te roeien, want sommige contaminaties zijn inmiddels zo algemeen ingeburgerd dat ze moeilijk nog als fout kunnen worden aangemerkt. Bekritiseren (van beoordelen en kritiseren) en per ongeluk (van bij ongeluk en per abuis) zijn daar duidelijke voorbeelden van. Versteende contaminaties zullen niet snel weer uit onze taal verdwijnen, tenminste niet zonder windje in de rug van een Marc Van Ranst voor taal. Een bijkomend probleem is dat niet iedereen contaminaties wil bestrijden: ze worden soms bewust ingezet om een komisch effect te creëren, zoals het geval is in ‘je moet hem niet al het gras uit de mond maaien’ (van ‘het gras voor de voeten wegmaaien’ en ‘de woorden uit de mond nemen’). Het gaat dan niet langer om een stijlfout, maar om een stijlfiguur.
Gelukkig kon ik het beste medicijn verkrijgen zonder voorschrift en kostte het niet duur: mijn artikels nachecken voor ik ze inzend en een eindredactie die de dwars grondig controleert voor ze wordt uitgeprint. Een combinatie van een zelftest en een doeltreffend geneesmiddel blijkt nogmaals het meest efficiënt.
- Login om te reageren