Apache

Karl van den Broeck introduceert Apache zelf. “Apache is een nieuwsplatform dat zich toespitst op onderzoeksjournalistiek. We zijn geen krant of nieuwszender die bericht over alles wat er op een dag in een jaar gebeurt, maar kiezen onze dossiers uit. Essentieel aan Apache is dat we een onafhankelijk medium zijn. Apache is een coöperatieve vennootschap. Elke aandeelhouder heeft één stem, ongeacht het kapitaal dat de aandeelhouder inbrengt. Aandeelhouders die een hoger bedrag hebben geïnvesteerd krijgen wel een hoger dividend uitgekeerd.” 

Oké, dat is de financieel-economische kant. Maar hoe kom je op het idee om een nieuw medium op te starten dat zich ook nog eens op iets energievretends als onderzoeksjournalistiek wil toeleggen? “In 2009 is Apache opgericht. Vooral uit frustratie. Er was weinig onderzoeksjournalistiek, enkele grote groepen domineerden de journalistiek en de journalistiek was sterk gecommercialiseerd. Wij wilden een tegengewicht vormen.” 

werktitel

“Apache is ontstaan uit een groot conflict bij De Morgen in de periode 2007-2009. Een kwart van de werknemers werd er ontslagen en De Morgen ging voor het eerst werken met hoofdredacteurs die niet uit de eigen redactie kwamen. Een aantal van de mensen die er toen al dan niet gedwongen vertrokken, heeft Apache opgericht, toen onder de naam De Werktitel. Dat is trouwens nog altijd de naam van onze coöperatieve vennootschap. De titel symboliseert de onrust en het ongeduld van de oprichters. Ze zijn ermee begonnen voor ze een naam hadden.” 

Nu is het zeer voorstelbaar dat de dwarslezers, gewend aan kwaliteit, zich prompt naar de website van Apache begeven, maar aldaar op een betaalmuur stuiten. “Apache begon als een gratis blog en schakelde in 2012 over op een abonnementenmodel. Niet evident in die tijd. Kranten leefden nog in de illusie dat ze gratis konden blijven, dat de adverteerders alles zouden betalen. Dat konden wij ons niet veroorloven. We moesten onze inkomsten ergens vandaan halen en we wilden niet afhankelijk zijn van subsidies of adverteerders. Dus bleef de lezer als enige mogelijke inkomstenbron over. Door de komst van Google en Facebook is het businessmodel van de media fel gewijzigd. De advertentie-inkomsten staan zeer sterk onder druk. En dus zijn abonnementen weer in opmars. Zelfs op hln.be kun je bijna niets nog gratis lezen. Dat blijkt economisch een enorm succes. De mediabedrijven hebben de coronacrisis niet doorgesparteld, maar zijn enorm gegroeid. Mensen hadden behoefte aan nieuws en de digitale weg was het comfortabelst. We waren oubollig door met abonnementen te beginnen, maar soms ben je visionair zonder dat je het zelf weet.” 

Soms ben je visionair zonder dat je het zelf weet. 

 

“Toen ik in de jaren tachtig als journalist begon, had elke krant een vijver onderzoeksjournalisten. Ook de populaire kranten. Dat is stelselmatig afgebouwd omdat het een dure en gevaarlijke vorm van journalistiek is. Sommige uitgevers hielden er liever hun handen van af. Tot onze vreugde stellen we vast dat onderzoeksjournalistiek opnieuw hip is. Als je mensen voor nieuws wil laten betalen, moet je hun een meerwaarde bieden. Je kunt mensen niet laten betalen voor het nieuws dat je overal gratis kunt lezen.” 

attentie, attentie! In deze paragraaf komt Viktor Verhulst voor 

Als gezond trouwe lezer weet ik inmiddels wat ik niet zal vinden op Apache: spectaculaire filmpjes van dubieuze oorsprong in een nog te ontdekken land, sensationele clickbaittitels waarachter een nietszeggend artikel schuilt en schokkende beelden van Viktor Verhulst die bijna moet huilen bij de dierenarts. Maar wat dan wel? “Bij onze ochtendlijke vergadering vragen we ons af wat actueel is en gaan we vervolgens op zoek naar de invalshoek die de traditionele media nog niet hebben bekeken. We zijn anders in ons verdienmodel, maar we zijn ook anders omdat we anders kijken naar hetgeen er zich afspeelt. We noemen onszelf een progressief medium en kijken vanuit een progressief standpunt naar de wereld. Dat zorgt voor andere analyses en andere onderwerpen, een welgekomen aanvulling op de mainstreammedia. Noem me naïef, maar ik hoop dat we met Apache onze collega’s wakker houden en stimuleren om toch te blijven graven.” 

“Nieuws is steeds meer een cyclus. Nieuws gaat één week mee. PFOS was voor de vakantie één week in het nieuws en het milieudossier werd al een politiek dossier: wie was niet bij de les? En toen het een politiek dossier werd, werd het begraven in een onderzoekscommissie en werd er nog nauwelijks gesproken over PFOS. Na een week zijn de lezers en kijkers het beu en wil men andere hoofdpunten in het nieuws. Dan worden er ook journalisten, tot hun grote frustratie overigens, van die dossiers gehaald. Bij Apache kunnen mensen desnoods gedurende jaren aan een dossier werken.” 

Het moge duidelijk zijn: Apache keert zich af van de hijgerige clickjournalistiek. Maar je bent toch benieuwd naar hoeveel mensen je artikels lezen? “Toch niet. Ik ben vooral geïnteresseerd in de impact die onze artikels hebben. Is er een wetswijziging als we een wantoestand blootleggen? Neemt er iemand verantwoordelijkheid? Is er een parlementaire vraag? Of dat artikel nu door duizend mensen of door honderdduizend mensen wordt gelezen is een vraag van marketing. Het minst gelezen artikel is daarom niet het onbelangrijkste en omgekeerd. Als je de naam De Wever of El Kaouakibi in de titel zet, weet je van tevoren dat het artikel veel zal worden gelezen. Maar voor ons is dat onbelangrijk omdat wij geen advertenties verkopen. Journalisten moeten vragen stellen en ze dan meteen oplossen. De vraagtekentitel heeft louter als doel op de titel klikken en zo adverteerders gelukkig maken.”

Nieuws is steeds meer een cyclus.

 

Kijk, als u gewoon onthoudt dat vraagtekentitels in het lijstje der meest verdorven gebruiken uit de geschiedenis van de mens horen, ben ik zeer tevreden. Niettemin loont het de moeite om verder te lezen, al hoort deze zin op een vraagteken te eindigen wil ik uw aandacht blijven houden. Hoewel sterk gemediatiseerde kwesties niet zo snel Apache halen, verschijnen er regelmatig stukken over de zaak-Reuzegom. Van den Broeck legt uit: “We hebben ons vastgebeten in de manier waarop de verdediging van de Reuzegom-studenten de zaak op de lange baan probeert te schuiven en om de tegenpartij zo veel mogelijk op kosten te jagen. Een wraakroepende strategie.” 

bejaarden te koop

Maar met welke dossiers maakt Apache het verschil? Ik denk dan spontaan aan de artikelenreeks Bejaarden te koop, waarin Apache vorig jaar in volle coronacrisis onthulde hoe miljoenen euro’s aan subsidies bedoeld voor de woonzorgcentra worden doorgesluisd naar vastgoedvehikels van lieden met een niet zo gering vermogen. “Een klassiek onderzoeksdossier. We riepen onze lezers op om onderwerpen aan te reiken die zij belangrijk vinden en een lezer bracht ons op het spoor van dit dossier. Zo kregen we de boekhouding van een betrokken vastgoedfirma te pakken en uit die boekhouding bleek klaar en duidelijk dat er geldstromen bedoeld voor de zorg werden weggeleid. Dat heeft wel wat teweeggebracht. In het Vlaams Parlement is er duchtig over gedebatteerd en Vlaams minister Beke heeft regels aangekondigd om dergelijke praktijken strenger te controleren.”  

Misschien verrassend, maar Apache spitst zich ook toe op lokale dossiers. En dat blijkt niet zonder reden. “Dat heeft te maken met een persoonlijke affiniteit van een aantal van onze redacteurs die een verleden in de regionale journalistiek hebben, ikzelf ook. Je mag niet vergeten dat dit de vorm van journalistiek is die het meest in crisis zit. Daarom is het voor ons een vruchtbare bodem. Kranten werken met freelancers die per content item worden betaald. Regiostukken dienen alleen maar als clickbait. Langere stukken of interviews met lokale politici zie je niet meer. Gemeenteraden worden niet gevolgd, ‘want dat is tijdverlies’. Je hebt een flink democratisch deficit in de lokale journalistiek. Zeker onderzoeksdossiers die te maken hebben met vergunningen en vastgoed bestaan niet. Laat net dáár de potentiële corruptie zich situeren. Elke bouwvergunning wordt gegeven door een schepencollege. Als je een bouwvergunning hebt aangevraagd en je gaat eens goed eten met de lokale schepen, kan het zijn dat die door de knieën gaat. Ik zeg niet dat het gebeurt, je hebt meer integere dan corrupte politici, maar het systeem is kwetsbaar.” 

alle burgers aan de macht 

Of het nu gaat over de vroege vaccinatie van de burgemeester van Sint-Truiden, Veerle Heeren, of over het PFOS-schandaal, het zijn telkens gewone burgers, zij het als burgerjournalist of als activist, die dit aan het licht brachten. En niet de media. “Burgerjournalistiek is een symptoom. Sommigen schrijven desnoods gratis over hun eigen gemeente, omdat het hun passie is. Je ziet steeds meer lokale micromedia verschijnen. In de PFOS-affaire is het wrang dat een burgeractivist dat in de openbaarheid moet brengen, maar vaak zijn klokkenluiders de beste expert in het dossier dat ze naar buiten brengen. Vroeger werden schandalen door politieke partijen onthuld; denk aan Guy Verhofstadt die de dioxinecrisis naar buiten heeft gebracht. Nu zijn het burgers die op eigen houtje een platform oprichten.” 

Burgerjournalistiek is een symptoom.

 

Gesteld, je hebt een onthutsend dossier in handen. Een gevaarlijk dossier ook, waarbij belangrijke koppen zullen rollen wanneer de feiten bekend raken. Maar ja, je wilt liever geen risico’s lopen. Wel, op de site van Apache kun je anoniem informatie delen. “Die knop is er voor mensen die vrezen voor hun eigen veiligheid of hun job. Wij garanderen anonimiteit van onze bronnen, dat is wettelijk ook zo geregeld. De politie mag niet vragen wie onze bronnen zijn. Daarom is België ook een land waar de persvrijheid nog het meest robuust is. Hoewel onze bronnen dus geheim zijn, vertrouwen mensen dat toch niet en willen ze niet dat er een spoor is tussen hen en ons. Een bruine enveloppe met documentatie werkt in dat opzicht misschien nog het best.” 

Apache? Zijn dat die niet van dat filmpje aan 't Fornuis? 

Apache is gevestigd op de Turnhoutsebaan en schrijft geregeld over Antwerpse kwesties. De meest spraakmakende kwestie is zonder twijfel Land Invest Group. Land Invest Group? Ik laat Van den Broeck ten voordele van de argeloze dwarslezer de kern van het dossier samenvatten. “De essentie in deze zaak is dat op een bepaald moment duidelijk wordt dat er nauwe banden zijn tussen projectontwikkelaars en het Antwerpse stadsbestuur. Innige banden die ertoe geleid hebben dat de politiek, gedomineerd door N-VA in het Antwerpse college, negatieve voorschriften van de eigen diensten voor een bouwproject naast zich heeft neergelegd. Dat er ambtenaren zijn verplaatst omdat ze negatief adviseerden. Men wilde koste wat het kost die bouwvergunning doorduwen en een toren bouwen op een plaats waar nooit een toren mocht worden gebouwd.” 

Je kunt nog volgen? Goed. Het verhaal is nog lang niet ten eind, integendeel. “Er speelden zich ook enkele toevalligheden af. Het stuk grond waarop de toren zou worden gebouwd is op één dag twee keer verkocht. De tweede keer voor een veel hogere prijs dan de aankoopprijs. Wellicht omdat er voorkennis was; de tweede koper wist dat hij een voordelige bouwvergunning zou kunnen krijgen en dat hem dit een flink hoger rendement zou opbrengen dan wanneer hij er alleen lage bebouwing zou kunnen zetten. De waarde van de grond is immers afhankelijk van het geld dat je aan die grond kunt onttrekken. Komt daarbij dat er eertijds een persoon bij Land Invest Group werkte en betrokken was bij dit dossier die eerder op het kabinet van een Antwerpse schepen werkte en later kabinetschef werd van de Antwerpse burgemeester.”  

“Deze elementen brachten ons ertoe het dossier naar buiten te brengen. Wij hebben nooit gezegd dat De Wever corrupt is. Wij hebben alleen gewezen op een aantal opvallende gebeurtenissen die vragen oproepen. Dat is blijkbaar genoeg voor Land Invest Group en de inmiddels ex-kabinetschef van De Wever om een klacht tegen ons in te dienen. Hiervoor zijn we vrijgesproken. Die klacht werd gevolgd door een tweede klacht naar aanleiding van het filmpje bij ’t Fornuis dat we hebben gemaakt.” 

Het Fornuisfilmpje. Hoe zat dat ook alweer? “Dat had te maken met een tweede vastgoeddossier, de Slachthuissite. Het komt erop neer dat de bouwvergunning à la tête du client, opnieuw Land Invest Group, werd toegekend. In de periode dat de vergunning moest worden toegekend, was er het roemruchte feestje in ’t Fornuis. Daar hebben we kunnen filmen dat er innige banden zijn tussen het Antwerpse schepencollege en de vastgoedfirma. Ook die rechtszaak wonnen we, omdat het maatschappelijk belang groot genoeg was en op geen enkele andere wijze dan undercover kon worden aangetoond.” 

intimidatie en privédetectives  

Eind goed, al goed? Nu ja, er is nog één beroepszaak hangende en op een kleine redactie heeft dat een erg grote impact, bevestigt Van den Broeck. “Die beroepszaak heeft maar één bedoeling: ons ambeteren. Wij hebben vorig jaar tienduizenden euro’s advocatenkosten betaald. We zijn een kleine organisatie, het is niet omdat we een keer winst hebben gemaakt dat we onze schaapjes op het droge hebben. De tactiek van de tegenpartij is hier ons op kosten jagen.” 

“Deze rechtszaken hebben niet alleen financieel op ons gewogen, maar ook qua tijd. Het houdt ons van ons werk en nog het belangrijkste: in de periode dat de zaak nog niet was uitgesproken, werden wij een beetje als paria bekeken. We werden gecriminaliseerd door die klacht. Men beschuldigde ons van riooljournalistiek, men probeerde ons in een hoekje te zetten waar we helemaal niet thuishoren. De gedachte dat mensen niet met jou gezien willen worden heeft op mij het zwaarst gewogen.” 

O ja, Land Invest Group zelf liet Apache schaduwen door privédetectives. “In Europa is daar een storm van protest over geweest. Kris Peeters heeft als Europees parlementslid een richtlijn laten stemmen dat het voor privédetectives voortaan verboden is om journalisten te volgen. Die richtlijn moet nu in ons land in een wet worden omgezet. Telkens wanneer buitenlandse media me de laatste maanden interviewden, ging het hierover. De tactiek om de ene rechtszaak na de andere aan te spannen, kortweg SLAPP, om journalisten te intimideren is iets wat internationaal ook als een censuurvorm wordt beschouwd. Tijdens de coronacrisis had ik mijn vrouw in mijn bubbel en de deurwaarder. Er is nu wetgeving op komst om mensen die zich hieraan bezondigen strenger te straffen. Het is een beproefde succesvolle tactiek. En dat heeft me het meest bedroefd. Al die jaren is het zelden tot nooit over de kern van de zaak gegaan: hoe de vastgoeddossiers in Antwerpen worden behandeld.” 

De gedachte dat mensen niet met jou gezien willen worden heeft op mij het zwaarst gewogen.

 

En zo komt ons gesprek weer bij persvrijheid uit. “Het grootste gevaar voor de persvrijheid in ons land is het economisch model van de kranten dat maakt dat er steeds minder pluriformiteit in de media is. In Vlaanderen worden de media gedomineerd door twee of drie families die eigenaar zijn van al onze kranten, al onze weekbladen en al onze televisiezenders, de VRT buiten beschouwing gelaten. Een pluriform media-aanbod is noodzakelijk in een gezonde democratie.” 

een streepje corona

Dat de media corona financieel goed hebben overleefd las u hierboven al. Maar hoe brachten ze er het inhoudelijk van af? “De media hebben over het algemeen een goede beurt gemaakt tijdens de coronacrisis, al had men in het begin eerlijker moeten zijn. Er was een reden waarom mondmaskers niet werden verplicht: er waren er geen. Er waren er zelfs geen voor het zorgpersoneel. Het belang van mondmaskers is dan geminimaliseerd. Het grote schandaal wanneer we binnen tien jaar zullen terugblikken op deze tijd is dat er geen mondmaskers waren op het moment dat er geen vaccin was. Het virus is in de rusthuizen binnengebracht door het personeel, aangezien familieleden niet meer op bezoek mochten komen. De virologen wisten dat volgens mij ook, maar zij zaten tussen twee vuren. Ofwel ga je dan virulent op de barricaden staan en zeggen dat dat een schande is ofwel zeg je dat we in de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog zitten en dat we moeten roeien met de riemen die we hebben. De experts in de overlegorganen lijken me voor de tweede keuzemogelijkheid te zijn gegaan. Dat is een rekening die nog gepresenteerd zal worden. Ik denk dat de media wat betreft de mondmaskers niet tekortschoten. Het gesjoemel met leveringscontracten en de ontbrekende stocks zijn uitvoerig belicht.” 

Het grootste gevaar voor de persvrijheid in ons land is de tanende pluriformiteit in de media.

Hoewel we gretig nieuws consumeerden, bracht corona ook het wantrouwen in de journalistiek naar boven. Hoe herwin je het vertrouwen van de lezer? “Door de lezer niet voor de gek te houden. Door de lezer niet als een melkkoe te beschouwen die alleen maar moet klikken op artikels. Door de verschraling van het medialandschap tegen te gaan. Heel veel kranten bestaan nu uit artikels van andere kranten. De buitenlandberichtgeving in de Vlaamse kranten wordt voor een groot deel aangeleverd door NRC en de Volkskrant. Er is ook een overaanbod van opiniestukken en columns, maar artikels waarvoor speurwerk wordt gedaan of achtergrondartikels krijgen veel minder plaats. Als mensen het gevoel krijgen dat journalistiek een product is en geen project, moet je niet schrikken dat ze media beginnen te wantrouwen.” 

“De waaier aan opinies in de traditionele media mag ook breder. Je ziet niet alleen vaak dezelfde mensen, maar ook dezelfde teneur overheersen. Op de links-rechtsschaal zit het allemaal een beetje tussen centrumlinks en centrumrechts. En ook als het over diversiteit gaat: mensen van kleur komen alleen in beeld wanneer het gaat over samenlevingsproblemen met mensen van kleur. Er is hier een belangrijke rol voor de VRT. De VRT is de enige gratis nieuwsbron maar ligt onder vuur. Ik ben een groot pleitbezorger om de VRT robuuster te maken dan nu het geval is. Ook al is dat concurrentie voor ons. Vanuit democratisch oogpunt is dat bijzonder essentieel.” 

“Tegenwoordig is het hip om te zeggen dat media die subsidies krijgen in de zak zitten van de regering. Daar ben ik het niet mee eens. De rechtstreekse subsidiëring van media buiten de VRT is in ons land bijna onbestaande. Wat wel zo is: mediabedrijven krijgen gigantische belastingvoordelen. Of andere voordelen: de postbedeling van de kranten gebeurt gratis (dit gaat over 170 miljoen euro per jaar). Digitale media kunnen hier niet van genieten, dus dat is een vorm van concurrentievervalsing.” 

extreemrechts

We eindigen stilaan ons gesprek. Welk artikel of welke reeks artikels zou de dwarslezer, inmiddels helemaal verkocht, zeker moeten lezen? “Onze Reuzegom-artikels zonder twijfel. Erg onthutsend wat er daar gebeurd is alsook de manier waarop men het proces probeert te vertragen. Maar vooral, en dat bevat nog altijd ons meest gelezen artikel, ons dossier over Schild & Vrienden. We schreven hier al uitvoerig over voor de beruchte Pano-uitzending. Apache volgt extreemrechts trouwens op de voet. Wij hebben dat altijd belangrijk gevonden, ook toen extreemrechts bijna niet meer bestond – dacht men, tot Donald Trump extreemrechts heeft wakker gekust waardoor groeperingen als Schild & Vrienden een zeker draagvlak hebben gekregen bij jongeren.” 

“In studentenkringen kan het allemaal wat radicaler en baldadiger. Je moet je als je jong bent niet van de eerste dag conformeren aan de samenleving. Maar er zijn toch zaken die absoluut niet door de beugel konden, zowel bij Schild & Vrienden als bij Reuzegom. Ik ben daar bezorgd over. Zelf ben ik opgegroeid in een tijd waarin studenten per definitie links waren, zo niet extreemlinks. Dat is nu wel anders. En dat is geen probleem, maar dat verandert wanneer er geweld, racisme of antisemitisme worden gepredikt.”  

We moeten de lezer niet als melkkoe beschouwen. 

De verklaring is volgens Van den Broeck niet ver te zoeken. “Het wordt gestimuleerd van bovenaf. Als je ziet hoe mensen met politieke macht of met een verantwoordelijke positie in de samenleving hun positie aanwenden – niet alleen Trump maar ook politici in ons land zetten een gelijkheidsstreepje tussen vluchtelingen en terroristen – dan moet je niet schrikken dat jonge mensen, mensen die hun wereldbeeld aan het vormen zijn, zich aan hen spiegelen.” 

“Je moet als journalist goed nadenken over hoe je met extreemrechts omgaat. Het eerste wat extreemrechts doet wanneer het aan de macht komt, is de persvrijheid aan banden leggen. Je moet je afvragen in hoeverre je de nuttige idioot wilt spelen en extreemrechts wilt behandelen als elke andere politieke stroming om dan met verbazing vast te stellen dat extreemrechts groter geworden is, tot in die mate dat journalisten worden bedreigd en geïntimideerd. Wanneer extreemrechts aan de macht komt, zoals in Amerika het geval was, zijn zij de eerste om de democratie aan banden te leggen.” 

Wil dat zeggen dat je niet over extreemrechts schrijft? “Natuurlijk niet, wij proberen hen te ontmaskeren en wanneer zij standpunten innemen, die te doorprikken. Door Knack en door ons is aangetoond dat het programma van Vlaams Belang nog altijd strijdig is met internationale mensenrechtenverdragen. De partij is in 2004 veroordeeld voor racisme en van naam veranderd. Zolang zij zich niet verontschuldigt, weigert fouten te erkennen en mensen in dienst heeft die rabiate racisten zijn, is er voor mij niets veranderd. Dan is Vlaams Belang geen partij zoals een andere. Dit geldt trouwens ook voor extreemlinks. Wanneer extreemlinks het moeilijk blijft hebben met het veroordelen van de excessen van het communisme en het stalinisme, moeten extreemlinkse partijen niet verwachten dat ze als normale partijen worden beschouwd.” 

ondanks alles: word journalist

We vragen Karl van den Broeck tot slot waarom journalist zijn een levensdroom is. “Als journalist weet je ’s ochtends nooit wat de dag brengt. Je komt in contact met mensen buiten je eigen biotoop. En – voor sommigen mensen in de journalistiek heel belangrijk – je komt in contact met je eigen helden en je kunt hen nog interviewen ook. Oké, journalistiek kan ook een slavenstiel zijn. Maar Apache bewijst dat er een businessmodel is voor onafhankelijke journalisten én dat mensen bereid zijn daarvoor te betalen. Met een mix van ervaren en jonge mensen en liefst ook één iemand die een boekhouding kan lezen, kun je je eigen nieuwsmedium van welke soort ook uit de grond stampen. Beginnen doet het allemaal met een gezonde dosis nieuwsgierigheid, verontwaardiging én een eigen mening. Journalisten met een eigen mening moeten die vakkundig leren verstoppen, maar journalisten zonder eigen mening zijn niet altijd de beste journalisten.”