ACHTER HET MASKER VAN ENSOR

James Ensor was een Belgische kunstenaar met een heel divers oeuvre. Als geboren en getogen Oostendenaar bracht hij tijdens zijn beginnende kunstperiode ook veel tijd door in Brussel, waar hij studeerde aan de Hoofdstedelijke Kunstacademie, maar hij keerde telkens terug naar zijn geliefde geboortestad. Ensor is voornamelijk gekend voor zijn schilderij en met carnavalachtige maskers en gekke skeletten, maar hij is zo veel meer dan dat. Vanaf 1876 tot aan zijn dood in 1949 was hij actief bezig binnen de kunstwereld en dat niet alleen door middel van schilderijen. Naast schilder was Ensor ook een fervent tekenaar, etser en componeerde hij zelfs zijn eigen muziek.

Ensor begon onschuldig met klassieke realistische werken van burgertaferelen met zijn familie als model. Na de oprichting van de vereniging Les Vingts, die hij samen met enkele vrienden van de Kunstacademie oprichtte, ontwikkelde hij langzaamaan een experimentele kunststijl. Met De oestereetster dook hij als pionier in België in de stijl van het impressionisme. Daarnaast speelde hij ook met het expressionisme en symbolisme. Ensors kunst groeide van de uitbeelding van de werkelijkheid uit tot een karikatuur van de waarachtige bedoeling van de mens. Het werk van de grootste Belgische modernist blijft echter vooral beïnvloed door spot, pessimisme en zijn wil en drang naar vernieuwing.

Daarnaast heeft ook licht altijd een grote rol in zijn kunst gespeeld. Het licht was Ensors grote liefde en die bracht hij op verschillende manieren tot leven op zijn doeken. Door te spelen met kleur en leegte schoof hij de aandacht weg van de hoofdfiguren op zijn doek en toonde hij meer beweging en focuste hij op de lichtinval. Let er maar eens op als je zijn werken bekijkt en het zal je niet verbazen dat hij zichzelf ook wel ‘de vader van het licht’ noemde.

De expo Ensors stoutste dromen nodigt je uit om mee te gaan op een mooie en leerrijke tocht doorheen het leven van de kunstenaar. Elke zaal is ingericht in een eigen kleur en thema, waarbij licht altijd een rol speelt, en verkent de verschillende aspecten van zijn kunst doorheen zijn carrière van bij na 70 jaar. Bij binnenkomst van de tentoonstelling word je welkom geheten door de curator Herwig Todts in een korte video. Hierin moedigt hij je aan om verschillende soorten hoeden op te zetten om James Ensor, de kunstenaar en de persoon, te ontdekken. Probeer dus om zijn kunst vanuit diverse hoeken te bekijken en hou je niet vast aan logica of duidelijke grenzen.

Op een regenachtige dag doken mijn grootouders en ik het KMSKA in om de tentoonstelling te ontdekken. Als kunstliefhebber genoot ik van de mooie schilderijen, maar ook zeker van de interessante weetjes die we op verschillende manieren ontdekten doorheen de expo. Net zoals Ensor gebruik maakte van verschillende beeldmiddelen, doet het KMSKA dat ook met bijvoorbeeld een kijkdoos waarin een ander perspectief wordt gegeven op een van zijn schilderijen of door de bezoeker zelf aan het werk te zetten met potlood en papier. De expo combineert het grote oeuvre van Ensor met moderne facetten zoals touchscreens en audiotours in de app van het museum. In de audiotour worden twaalf kunstwerken in de kijker gezet. Door middel van de verschillende touchscreens in de zalen kan je als bezoeker – letterlijk – inzoomen op zijn werk. Het leukste aan deze methode vond ik de touchscreens in de zaal “Ensor aan het werk”. Daarop kan je zelf onderzoek uitvoeren op enkele schilderij en met behulp van verschillende technieken. In video’s leggen experts uit wat deze technieken inhouden en hoe zij die gebruiken in hun onderzoek. Onder andere een doctoraatsstudente van Universiteit Antwerpen komt hierbij aan het woord.

Naast deze tentoonstelling ter gelegenheid van 75 jaar zonder Ensor startte het KMSKA in 2013 al het Ensoronderzoeksproject op. Hierin wordt het creatieve proces van de schilder van begin tot einde onderzocht via een combinatie van kunsthistorisch onderzoek en materieel-technisch onderzoek. Van de bronnen die hij als basis voor zijn werk gebruikte, tot zijn brieven en eerste schetsen, alsook zijn verf en verschillende schildertechnieken worden onder een vergrootglas gehouden in dit onderzoeksproject. Daarnaast wordt er ook beroep gedaan op modernere methoden zoals röntgenstraling en infrarood licht om door te dringen tot de kern van Ensors werk.

Doorheen zijn carrière bouwde Ensor een groot oeuvre op en experimenteerde hij met verschillende kunstvormen. De kunst van deze homo universalis is dan ook niet te vatten binnen één kunststijl, maar onderging een serieuze evolutie, net als hij zelf. Volgens Todts kan je hem het best omschrijven als een fumist, iemand die tradities niet te nauw nam en vooral wilde provoceren. Ensor was een avant-gardist die voortdurend op zoek was naar nieuwe kunstvormen en -technieken die niet eerder gebruikt waren. Hij maakte in 65 jaar ongeveer 850 schilderijen. Dat komt uit op ongeveer 13 schilderijen per jaar, zijn andere kunstvormen dus nog niet meegeteld. Hij was een uitzonderlijke man die op de eerste plaats de beste in zijn vak wou zijn en niet wegdook van een uitdaging. Om af te sluiten met de woorden van het museum zelf: “Hij diende het licht en stak de draak.”