Niemand is gelijk. Dit zou niemand naar adem mogen doen happen. En hoewel iedereen verschillend is, opteren we sinds een aantal honderden jaren dat mensen gelijk zijn. Maar hoe gezond is deze mooie democratische gedachte nog? Jos Geysels, voormalig politicus en huidig voorzitter van 11.11.11, neemt het woord en snijdt chirurgisch in de wereld. Hij stelt ons een diagnose én behandelplan voor, waarbij hij politiek, rechtvaardigheid en democratie niet schuwt.
Wanneer er over ongelijkheid gesproken wordt, komt er al snel het concept armoede bij. Ga ze echter niet als synoniemen gebruiken; hoewel ze beide natuurlijk wel maatschappelijke problemen voorstellen. Deze problemen stel je het best voor aan de hand van een taart: het grootste deel van de taart wordt door steeds minder mensen opgeëist en de overblijvende kruimels moeten verdeeld worden onder een steeds groter wordende groep. Dit kunnen we enkel bestrijden door de taart eerlijker te verdelen, door de gelijkheid te bevorderen. Hoewel dit een erg simpele diagnose is, is de genezing een ander paar mouwen: de armoedecijfers in België blijven al vijfentwintig jaar ongewijzigd en ondertussen stijgt de ongelijkheid verder. Dat zorgt ervoor dat we met een erg groot probleem zitten.
de wereld draait… rond de economie?
Jos Geysels De wereld wordt niet enkel verdeeld op basis van vermogens en rijkdom. Ook de aarde zelf wordt onder de bewoners verdeeld. Het is een vreselijke paradox dat niet enkel alle goods, zoals onderwijs, huisvestiging, geld en gezondheid toebehoren aan de top, maar dat ook nog eens het grootste deel van the bads gevoeld wordt aan de onderkant van de samenleving. In het Zuiden is dit zeer frappant. Ze gebruiken daar zeer weinig energie, maar krijgen wel de grootste shit van de opwarming van de aarde. Je moet dus ook de gelijke verdeling van the goods en the bads bespreekbaar maken. En dan moet je over de economie gaan praten.
In mijn eerste jaar als student aan Universiteit Antwerpen, zei mijn professor Economie: “Economie is een menswetenschap”. Ik zie dat heel veel economen zich de laatste jaren een soort hogepriesters voelden, die een soort Bijbel in de hand hadden en zo het Woord konden verkondigen aan de bevolking én de politici. “Economie, dat draait zo, die moet haar gang gaan.” Vele politieke partijen hebben dat ook geloofd. Nu wordt er gelukkig al weer gezegd dat economie een menswetenschap is. Bovendien, denk ik, hebben we in een democratie toch ook het recht om mee te beslissen wat de hoofdlijnen zijn van de economie? Natuurlijk, de politiek moet niet gaan bepalen welke schoenen er gemaakt moeten worden en hoeveel paar iedereen mag kopen per jaar. Daar zijn ook slechte voorbeelden van gegeven in het verleden; er worden al eens te veel linkerschoenen gemaakt. We moeten dus niet alles gaan nationaliseren. Maar we moeten wel de hoofdlijnen van de economie mee in de hand kunnen houden.
de wereld is een ratrace
Geysels De verdeling van onze eerder vermelde taart is een gigantisch probleem. Een probleem dat berust op een overtuiging die al 30 jaar in ons hoofd zit. De overtuiging dat de sterkeren ten allen prijze overvloedig beloond moeten worden. Degenen die niet meekunnen in de ratrace moeten maar op de eigen blaren gaan zitten. Heel deze overtuiging heeft te maken met het verdwijnen van belangrijke normen en waarden, zoals solidariteit en meer gelijkheid. Ik noem dat een erosie van de trefwoorden die gedurende jaren de Westerse welvaartstaat hebben opgebouwd. Die erosie maakt dat we met dramatische cijfers zitten. Dat deze niet leiden tot een andere houding, een andere politiek en een ander beleid verontrust mij in grote mate.
De laatste 30 jaar zijn er ideeën, zoals 'go for it' en 'eigen schuld dikke buld' opgebouwd. Deze worden er nog steeds ingelepeld, spijtig genoeg ook door de verantwoordelijke ministers. Je zou nochtans denken dat de mensen die aan de onderkant van de samenleving leven, er belang bij hebben om op personen en bewegingen te stemmen die voor hun belangen opkomen. Uit sociologisch onderzoek blijkt echter dat het merendeel van deze mensen stemmen op partijen die dat niet doen. In de politicologie wordt er gesproken van ‘een onderscheid tussen belangen en beginselen’. Dat is iets dat me heel erg verwondert; ik zoek daarvoor naar definitieve verklaringen.
de wereld beschouwt
Geysels Gelukkig komt het armoedethema de laatste vijf jaar meer in beeld. Er wordt meer over geschreven, de cijfers zijn uitvoerig bestudeerd. Dat niemand die cijfers meer betwist, is erg positief. De benaderingswijze van al die cijfers blijft wel de mengeling van ‘het eigen schuld, dikke bult’ denken en de heropleving van de liefdadigheid. En natuurlijk is er niets mis met caritas, met mededogen en medeleven. Maar het armoedeprobleem ga je niet alleen oplossen met liefdadigheid en doneren aan een goed doel. De hele derdewereldbeweging heeft dit jaren geleden al bewezen. Het gaat niet alleen over projecten, maar ook over processen!
We zitten wel in de goede richting: armoede is al een algemene, brede en maatschappelijke kwestie geworden. Dat is nodig om het in de Wetstraat, waar andere niveaus van beleid bepaald worden, te laten doordringen. Je moet ergens echt een kwestie maken, geen faits divers. Net zoals Thomas Piketty (een Franse econoom, die zich gespecialiseerd heeft in het thema economische ongelijkheid, nvdr) het nu zeer breed en gedocumenteerd uitschrijft. Wat hij zegt is niet nieuw. Maar dat het nu nog eens in de belangstelling komt, is natuurlijk goed. Het moet zich alleen nog meer in de politiek vertalen.
de wereld heeft toekomst
Geysels Ik ben wel hoopvol. In het verleden zijn er nog grotere uitdagingen geweest. We krijgen de mensen wel weer dichter bijeen. Ik merk tegenwoordig in heel brede kringen dat een soort van vermogensbelasting bespreekbaar wordt. Dat is positief! Er is beweging rond het denken aan meer gelijkheid. Denk nog eens terug aan afgelopen herfst, de manifestaties van toen droegen een verontwaardiging die mij nog steeds hoopvol stemt. De onderlaag ‘op deze manier gaat het niet verder’ was duidelijk voelbaar. Onderschat dat effect niet. Beweging rond een idee, een mening formuleren, een standpunt schrijven,… het gaat soms lang duren, maar het heeft altijd invloed. De wereld zit nu eenmaal zo ineen. Hoewel het soms langzaam gaat, sijpelt het wel steeds door in brede lagen van de bevolking.
Jos Geysels is erin geslaagd om in een klein uurtje de wereld te screenen. Deze minister van Staat durft the bads onder ogen te komen, ze te benoemen zonder als doemdenker over te komen. Integendeel, hij kreeg de fronsende wenkbrauwen van uw redacteur van dienst naar beneden met zijn gedrevenheid, uitstekende kennis en heldere taal. Deze man heeft voeling met zijn wereld. Neem dat maar gerust letterlijk: zijn mimiek en handgebaren heeft u moeten missen, maar ze maakten extra duidelijk hoe zeer hij begaan is met mij, met u en met de wereld.
Geboeid door Jos Geysels zijn manifest? Zijn boek dat hij samen schreef met Erik Vlaminck, ‘De Schande en de keerzijde’, is een ware eye-opener. De opbrengst gaat naar Tutti Fratelli, een sociaal-artistieke werkplaats in ons eigenste Antwerpen.