De voorbije zomervakantie zijn een aantal studenten van de UA met USOS op inleefreis naar Nicaragua of India gegaan, een belevenis die de deelnemers vast en zeker nog lang zal bijblijven. Vier van hen, Jan Decleir uit tweede kan. Sociologie en studentenpastor Heidi Cobbaert, die een reis naar Nicaragua achter de rug hebben en Peter Pétré en Fiona Kelly, beiden uit tweede kan. Germaanse, die naar India zijn gegaan, stonden ons te woord over USOS, hun reiservaringen en ontwikkelingsproblematiek in het algemeen.
USOS, wat is dat eigenlijk?
Heidi De afkorting USOS staat voor universitaire stichting voor ontwikkelingssamenwerking. We zijn in 1985 opgericht, op vraag van de studenten zelf, om iets rond ontwikkelingsproblematiek te doen. Het was de bedoeling om studenten te sensibiliseren en ze een andere kijk op de wereld te geven.
De werking van USOS steunt op drie pijlers. Een eerste pijler zijn de inleefreizen, de exposures, in landen waar professoren van de UFSIA onderzoek deden. Het eerste land waar we naartoe gingen was India. In 1989 kwam daar Nicaragua bij, en nog wat later Kongo. Wegens de instabiele politieke situatie in Kongo werd besloten om naar Kameroen te gaan. Er komt misschien een vierde exposure-land, Turkije. Er wonen hier veel Turkse migranten en we zouden graag de vluchtelingenproblematiek betrekken bij USOS.
Een tweede pijler is de hulp aan onderzoekers uit ontwikkelingslanden om onderzoek in België te doen.
Je leert jezelf ook door en door kennen, en daar werd je ook op voorbereid.
Een derde aspect van de werking van USOS, is dat we thesisstudenten die een eindverhandeling over een thema dat met de derde wereldte maken heeft schrijven de kans geven om in de landen waar we contacten hebben (Nicaragua, Kameroen, India en Turkije) stage te lopen.
Dit jaar komt daar nog iets volledig nieuws bij: voor de eerste keer komen er mensen uit het zuiden, uit Nicaragua meerbepaald, op exposure in België.
Verder hebben we nog een bijzonder actieve studentenwerking: een aantal geëngageerde studenten houden een brede waaier van activiteiten op de drie campussen van de UA, om de stem van het zuiden hier te laten horen en om de studenten te tonen dat er ook nog iets bestaat buiten Antwerpen.
Wat heeft jullie gemotiveerd om je bij USOS aan te sluiten?
Peter Bij mij is dat veeleer toevallig gekomen. Er waren nog niet genoeg kandidaten voor de exposures en ze hebben me toen gevraagd of ik niet mee wilde gaan. Ik had toen zoiets van: “Why not?” want ik zag er een unieke kans in. India sprak me erg aan en ik wilde ook wel eens geconfronteerd worden met de realiteit in een ontwikkelingsland. Ik vind dat je veel kunt leren van en over jezelf. Het is een confrontatie met het feit dat vele dingen waarvan wij hier denken dat ze vanzelfsprekend zijn, eigenlijk enorm cultuurgebonden zijn. Ergens had ik ook wel gehoopt dat dat zou gebeuren, dat was ook een van mijn motivaties om met USOS mee te gaan.
Jan Ik ben vroeger al naar Nicaragua geweest en ik vond dat een heel boeiende ervaring. Ook wilde ik studenten meer bewust maken van het feit dat de wereld groter is dan de UA. Ik vind het typische studentenleven wel leuk, maar voor mij bestaat er toch wel net iets meer dan vaten en TD’s op de wereld.
Fiona Ik was vooral wegens die bewustmaking in USOS geïnteresseerd. Tijdens de voorbereiding op de reis kregen we niet alleen informatie over het land dat we zouden bezoeken. We leerden ook een aantal fundamentele zaken voor het leven, we leerden om op een andere manier naar de wereld te kijken.
Onmogelijk voor te bereiden
Werden jullie voorbereid op die reis?
Peter Zeker. Het is veel interessanter om met een zekere voorkennis naar zo’n land te vertrekken. Er zijn dingen die je anders niet opmerkt.
Jan Tijdens de voorbereiding wordt echt gewezen waar je op moet letten. Het is tenslotte toch ook door je onder te dompelen in een andere cultuur dat je je eigen cultuur leert waarderen. Je leert jezelf ook door en door kennen, en daar werd je ook op voorbereid.
Hoe waren de eerste indrukken van Nicaragua en India? Klopte wat jullie te zien kregen met de verwachtingen die jullie tijdens de voorbereiding van die landen hadden opgebouwd?
Jan Ik denk dat tijdens de voorbereiding heel bewust vermeden werd om een duidelijk beeld van onze reisbestemming te geven. Hoewel we geïnformeerd werden, was het toch onmogelijk om voor jezelf een juist beeld te schetsen van wat je te wachten stond. De eerste indruk die ik van Nicaragua kreeg, toen ik net uit het vliegtuig kwam, was een overweldigende ervaring. Ik denk niet dat het mogelijk is om daar enigszins voorbereid op te worden.
Peter De ervaringen die ik aanvankelijk het meest intens beleefde waren puur fysieke dingen, op de eerste plaats de hitte en de vochtigheid. Als je uit het vliegtuig stapt, staat het buiten vol met mensen met bordjes met namen op en taxichauffeurs die ‘Taxi! Taxi!’ naar je roepen. Het zijn allemaal kleine dingen die samen je eerste indruk van dat land scheppen.
Jan Elke seconde is er wel een nieuwe ervaring die op je afkomt.
Heidi En die eerste indrukken waren bij iedereen verschillend. Dat is ook het leuke aan in groep reizen, je kan je eigen ervaringen vergelijken met die van anderen. Wat mij het eerste opviel waren de vele reclameborden die je daar op straat ziet. Bij andere mensen viel vooral de stank op.
Peter Ja, dat is iets dat zowel in India als in Nicaragua opvalt. Je zintuigen worden veel sterker uitgedaagd dan hier, zowel in positieve als in negatieve zin.
Jan Als je dan later, wanneer je terug in België bent, op straat loopt, dan bekijk je alles wel door een andere bril. Nu in februari die Nicaraguanen naar hier komen, vraag ik me wel af wat zij van sommige voor ons heel vanzelfsprekende zaken gaan zeggen, zoals goede wegen.
Gastgezinnen
Was de reis emotioneel zwaar?
Heidi Voor mij niet echt. Op het platteland waren we ondergebracht in families die het vrij breed hadden. Wel hebben we daar een gezin bezocht dat echt straatarm was. De ouders konden niet tegen hun kinderen zeggen dat ze ’s avonds te eten zouden krijgen. Maar voor mij was het meest schrijnende de armoede die verstedelijking teweeg kan brengen.
Jan Voor mij was het emotioneel zwaar door het feit dat je je erg betrokken gaat voelen bij de mensen waar je bij leeft. Wij verbleven in gastgezinnen. De mensen in Nicaragua zijn heel open, als je een week in zo een familie leeft ontstaat er toch een heel speciale band mee. Afscheid nemen is dan wel heel zwaar.
Peter In India was het wel anders, wij bleven nooit echt lang op dezelfde plek en dat maakt het wel moeilijker om een band met de plaatselijke bevolking te krijgen. Je wordt wel snel door de mensen aangesproken in India, maar er waren dingen die toch moeilijk besproken konden worden. Je botste snel op een soort van protocollaire grenzen tussen de mensen.
Fiona Ik had heel vaak het gevoel dat de mensen niet echt meenden wat ze zeiden. Tijdens de hele reis heb ik eigenlijk maar één echt gesprek met een Indiër gehad, waarbij ik zeker wist dat mijn gesprekspartner helemaal oprecht zei wat hij dacht. Je merkt wel dat het kastensysteem nog steeds bestaat in India en dat maakte het moeilijk voor ons om met de Indiërs in contact te komen.
Peter Om even op de vraag terug te komen, ik denk dat ik mij, zeker in het begin, voor de armoede afsloot. Volgens mij doe je dat automatisch, omdat je anders niet aankunt wat je ziet. Later probeer je wel te kijken hoe het er echt aan toe gaat. In een stad als Calcutta is het echter heel moeilijk om te beseffen wat die mensen meemaken.
Jan Je wordt ook met jezelf geconfronteerd, je gaat eigenlijk buiten jezelf staan en je vraagt je af hoe je reageert op wat je ziet. Ook tegenover je reisgenoten verandert je houding: je zag die mensen tijdens de reis veranderen.
Fiona Vorig jaar ben ik met mijn moeder naar India geweest en toen heb ik me echt afgesloten. Ik wou de armoede niet zien omdat ik ze niet zou aankunnen. Van mijn vriend moest ik een zonnebril opzetten, omdat de Indiërs enorm gapen, en mijn vriend kon daar helemaal niet tegen. Dit jaar heb ik die zonnebril niet opgezet; ik liet de mensen toe, maar dat was heel zwaar voor me. Ze roepen constant naar je, ze kijken je constant in de ogen. En vanaf dat je terugkijkt spreken ze je aan. Ik vond dat zeer vermoeiend omdat ik had besloten om daar wel op te reageren. Na twee weken kon ik niet meer. Van de plaats waar wij sliepen naar de plaats waar wij aten was het maar een kwartiertje wandelen, maar dat was al te veel voor mij.
Peter Maar dat gevoel heeft iedereen wel eens gehad, voor die Indiërs ben je ofwel een lopende bank, ofwel een exotisch verschijnsel. Je wordt nooit als een normaal mens bekeken.
Fiona Op het platteland konden we terug op krachten komen. Later in Calcutta, kon ik mijn aandacht beter doseren en dat maakte dat ik me daar heel goed voelde.
Heidi Voor mij was het meest emotionele, zoals Jan al zei, afscheid nemen. De mensen zijn zo open in Nicaragua. Ik voelde daar een band met de mensen, die ik hier in België soms wel mis.
Jan Ik heb nog steeds het gevoel familie te hebben in Nicaragua.
Revolutionaire liederen zingen
Wat was de mooiste ervaring die je op je reis hebt meegemaakt?
Jan Op de laatste avond bij mijn eerste gastgezin, wilde de vader een keer revolutionaire liederen beluisteren. Hij wist wel niet dat ik die teksten al kende van mijn vorige verblijf in Nicaragua. Wij luisterden naar de radio en op een gegeven moment begon hij mee te zingen. Ik viel in. Eerst schrok hij, maar we bleven gewoon samen zingen tot een gat in de nacht. Het gevoel van broederlijkheid dat ik toen ervoer heeft een heel diepe indruk op mij gemaakt. De volgende dag namen we afscheid, zonder grote woorden of gebaren, met een heel gewoon “tot ziens”, in de wetenschap dat we toch nog ergens verbonden bleven.
Heidi Mijn gastfamilie in Managua zei, dat ik echt een deel van hun gezin was, dat ik echt hun zus of dochter was. Het gevoel zo aanvaard te zijn heeft me diep geraakt.
Jan Ze zeggen echt uit de grond van hun hart dat je deel van hun familie uitmaakt. Ik was ook een zoon voor die man waarmee ik gezongen heb.
Eerst schrok hij, maar we bleven gewoon samen zingen tot een gat in de nacht.
Fiona Ik kan moeilijk één mooiste ervaring aanduiden, maar een moment dat ik heel erg ontroerd was, was een discussie met een aantal vrouwen. Ik vertelde hen dat mijn ouders gescheiden waren, ze vonden dat zo jammer voor me. Toen ik ook zei dat mijn moeder me nooit naar een crèche heeft gestuurd, maar me altijd in een doek op haar rug heeft gedragen zeiden ze: “Je moet hier echt terugkomen met je moeder, want jullie zijn zoals wij.” Daarna heb ik ze gevraagd of ze me een ‘tribal-dance’ wilden leren. Hoe ze me aanmoedigden en de verbondenheid die ik toen met ze voelde, dat was echt fantastisch.
Peter De ervaring die mij het diepst ontroerd heeft was een bezoek aan Kishor Nagar, een jongensstad. De oprichter, een jezuïet, plukt ondertussen al ongeveer veertig jaar, bij wijze van spreken, arme jongens van de straat om ze een volledige opleiding te geven in die stad. Er wordt daar heel veel bereikt met weinig middelen. Je zag het geluk van die jongens afstralen.
Heidi Wat me ook nog opviel in Nicaragua was dat de mensen ondanks de ellende die ze meemaken, toch noch de kracht hebben om vooruit te willen, om hun leven weer in handen te nemen, om voor een toekomst voor hun kinderen te zorgen. Er zijn veel projecten ten behoeve van kinderen in Nicaragua, gewoon omdat kinderen daar als het begin van het leven worden gezien.
Fiona Ook in India is dat zo. De mensen daar weten verdomd goed hoe belangrijk het is dat hun kinderen leren lezen en schrijven, dat ze leren denken.
Hoe verliep de terugkeer in België eigenlijk? Zijn er dingen uit India of Nicaragua die jullie missen?
Heidi We zijn met een goede acht uur vertraging in Zaventem aangekomen. Mijn vader hadden we toen niet meer telefonisch kunnen bereiken en hij stond dus al uren op de luchthaven te wachten. Hij was natuurlijk in paniek, maar ik had zoiets van: “Waarom al die drukte?” Wat mij het eerst in België opviel is dat alles hier zo snel moet gaan.
Peter Ik had een totaal ander gevoel toen ik hier terugkwam. De rust in België is eigenlijk wel overweldigend als je de vorige dag nog in Calcutta, een van de drukste steden ter wereld, was.
Fiona Toen ik kort na mijn thuiskomst door de velden fietste en ademhaalde, werd ik gewoon euforisch: ik kon ademen, en ik kreeg zuurstof in mijn longen. In Calcutta werd ik op de duur ziek. Ook de rust in België viel me op. Aan de andere kant is het verbazend hoe snel je hier weer een volle agenda hebt. In India hadden we tijd.
Jan Voor mij betekende thuiskomen in een zwart gat vallen. Na wekenlang elke dag nieuwe indrukken op te doen en open te staan voor nieuwe ervaringen, was het hier toch maar ‘gewoon België’. Uiteindelijk vond ik het goed om terug thuis te zijn, maar aan de andere kant miste ik Nicaragua.
India in huis
Fiona Toen ik thuiskwam zei mijn moeder: “Het ruikt hier net alsof India het huis binnenkomt.”
Jan Ik vind dat ik ook wel lessen uit mijn verblijf heb getrokken. Op Zaventem bleek mijn bagage verdwenen. Mijn ouders waren in paniek, maar ik vatte de situatie heel gelaten op. Het waren uiteindelijk maar kleren.
Peter Je begint gewoon te vinden wat in België absoluut ondenkbaar is. Dat alles misloopt wordt de normaalste zaak van de wereld.
Stel dat je de kans zou krijgen om morgen terug te vertrekken, zou je dan meteen op het vliegtuig stappen?
Peter Ja.
Fiona Zeker.
Jan Dat moeten ze mij geen twee keer vragen.
Heidi Ik heb meteen een gezin waar ik kan verblijven, een hotel zal ik niet moeten zoeken.
Denk je dat er vanuit België iets gedaan kan worden voor Nicaragua en India?
Heidi Er zou wat meer over Nicaragua in de krant mogen komen.
Jan Ik denk niet dat het nodig is om echt iets te doen. We zouden op de eerste plaats moeten beginnen met de Nicaraguanen te beschouwen als onze medemensen, niet als inwoners van één of ander ontwikkelingsland die we eens een keertje moeten helpen. Geldelijke steun is niet zo’n goed idee. Die middelen gaan toch verloren en het is beter voor het gevoel van eigenwaarde van de mensen daar, om ze zelf hun weg te laten zoeken.
Peter Dat geldt ook wel voor India, hoewel ik van mening ben dat geldelijke steun goed gebruikt kan worden. Maar India moet je niet financieel proberen te steunen via de regering, want dan hebben de mensen die dat geld nodig hebben er niets aan.
Fiona En dat vind ik niet kunnen. Ik zou willen dat de Belgische regering daar iets aan deed. De Indische regering is zo corrupt. Europa en Amerika werken gewoon mee aan die corruptie! Zoveel geld, dat naar ontwikkelingshulp zou moeten gaan, wordt door de regering opgeslorpt.
Jan Er is vooral een mentaliteitsverandering nodig.
Is er nog iets dat jullie zouden willen zeggen?
Peter Er valt nog heel veel te zeggen.
Jan Ik denk dat je best nog wel mag vermelden, dat mensen die oprechte interesse hebben maar zelf een inleefreis moeten meemaken.
Peter En dat ze vooral geen angst moeten hebben om die stap te zetten, je houdt er echt geen psychische letsels aan over.
Fiona Mensen zouden moeten durven hun ogen open te doen en verder te kijken dan hun huisje en hun tuintje. Het kan ook anders. Hoe de dingen in België zijn, is niet zo vanzelfsprekend als het lijkt. In India is echt alles anders, behalve de computers misschien. India is een compleet andere wereld.
Heidi En die andere wereld zou je eens moeten proeven, ruiken, zien, kortom: aan den lijve ondervinden.
We bedanken jullie voor dit gesprek.
Geïnteresseerden kunnen altijd een kijkje nemen op www.ua.ac.be/USOS of contact opnemen met Heidi Cobbaert, Zomaar een dak, Prinsstraat 32, 2000 Antwerpen. De activiteiten van USOS worden ook aangekondigd in het Unifac-Postje en de UA-Snelkrant.