VAPE-IDEMIE

Of het aantal rokers stijgt of daalt, is niet helemaal duidelijk. ”Er zijn cijfers die een status quo stellen,” vertelt Lardon, “maar ook voor een lichte stijging en daling zijn statistische argumenten te geven. Stel nu dat het een status quo is, dan is dat nog slecht nieuws. Het aantal rokers moet naar beneden. In België sterft er elk half uur iemand door de gevolgen van roken. Dat zijn er bijna 15.000 per jaar. Dan is het voor kankerspecialisten echt dweilen met de kraan open. Zeker als je weet dat het heel moeilijk is om longkanker te genezen en dat longkanker voor 80 tot 90 procent door tabak veroorzaakt wordt.”

vapende kinderen in de klas

Het aantal rokende jongeren baart Lardon zorgen. “Zeker in meer praktijkgerichte scholen zijn er nog veel rokende jongeren. Ik ga vaak naar secundaire scholen en ondertussen ook naar lagere scholen met mijn antirookpakket: Een teer onderwerp voor nicotieners. Zo probeer ik zoveel mogelijk jongeren te informeren over de gevolgen van roken.” Daar hoort ook het populaire vapen bij. “Vooral in secundaire scholen is het zeer opvallend. De laatste jaren spreken leerkrachten en directies mij steeds vaker aan over vapen. In de toiletten, op de speelplaats en in de klas, overal wordt er gevapet. Het gaat echt als een sneltrein. Vapende tieners worden ook almaar jonger. Dat zie ik vooral in de enquêtes die ik afneem bij mijn schoolbezoeken. Bij een lagereschoolbezoek op Werelddag zonder tabak vroeg ik aan een groep van 200 kinderen wie er wel eens vapet. Bijna  20 kinderen staken hun hand op. Dat wil zeggen dat bijna 10 procent van hen vapet.” 

“Het lijkt op het eerste gezicht niet zo heel erg veel, maar de situatie is toch schrijnender dan je zou denken”, vertelt Lardon. “Wanneer ik aan een groep jongeren van zestien en zeventien jaar vroeg of ze een vape met of zonder nicotine gebruikten, zeiden de meesten dat ze een vape zonder nicotine gebruikten. Wanneer ik hen dan vroeg of ze een wegwergvape of een elektrisch toestel gebruikten, antwoordde zo goed als iedereen dat ze een wegwerpvape hadden. Wat ze niet beseften, is dat quasi alle wegwerpvapes nicotine bevatten. Ze weten zelf dus niet dat ze met een extreem verslavende drug bezig zijn. Erg verontrustend, maar het verontrust mij nog vele malen meer dat ik 10 procent vapende kinderen aantref in een lagere school. Ook zij gebruiken wegwerpvapes.”

Hoewel de cijfers die Lardon aanhaalt enorm zorgwekkend zijn, stipt hij toch aan dat vapen niet zo erg is als de tabakssigaret. “Het grote verschil is dat je bij een tabakssigaret tabak verbrandt terwijl er in een elektronische sigaret geen tabak zit. In die tabak zitten meer dan 4000 schadelijke stoffen, waaronder veel kankerverwekkende. Door die stoffen te verbranden ga je nog veel meer schade aanrichten. In een elektronische sigaret of een vape zit een vloeistof die verdampt. Dat is een groot verschil, want in die vloeistof zitten minder schadelijke stoffen dan in tabak. Er zitten nog wel honderden chemicaliën in, waarvan tientallen die schadelijk zijn, maar dat is veel minder dan in een tabakssigaret. Dat maakt dat ik niet zo negatief ben over de vape. Een vape heeft voor mij absoluut bestaansrecht, maar alleen met het doel om een roker te doen stoppen met roken. Dat is ook de reden waarom de vape op de markt is gebracht: rokers een minder schadelijk alternatief aanbieden.”

van stop tool naar trendy gadget

Hoewel de vape op de markt gebracht werd als stop tool voor rokers, zijn ex-rokers niet de enige vapers. “Het grote probleem is dat kinderen en jongeren de vape ontdekten. Dat is natuurlijk het verdienmodel van de vape-industrie; ze zoeken replacement smokers omdat ze zien dat er minder of zeker niet meer jongeren beginnen met roken. Door een kleurrijk, schijnbaar onschuldig elektronisch toestelletje op de markt te brengen dat ook nog lekker smaakt, gaan die jongeren uiteindelijk toch vapen. Door het imago van vapen heel onschuldig te houden, creëert de industrie cliënteel. Want de kinderen die beginnen vapen, raken uiteindelijk verslaafd aan nicotine.”

De lekkere smaakjes van de vape zijn te aanlokkelijk voor kinderen. “Er zijn op dit moment wereldwijd meer dan zevenduizend smaakjes. Het begon met framboos, kiwi en watermeloen, maar ondertussen zijn ook suikerspin, pannenkoek en gummibeer vapesmaken.” Zo wordt pijnlijk duidelijk dat die smaakjes gericht zijn op kinderen. Het is dan uiteraard de vraag of we dat niet moeten verbieden. Lardon legt uit: “In Nederland worden vanaf januari 2024 alleen nog vapes met tabakssmaak verkocht. Ik zit zelf in de Hoge Gezondheidsraad van België, maar wij hebben geadviseerd om de smaakjes niet te verbieden. We hebben dat oorspronkelijk niet gedaan omdat we toch de kans willen geven aan de verstokte roker die wil stoppen met roken, maar dan alleen met frambozensmaak. We willen het risico niet nemen dat iemand niet stopt met roken omdat er alleen vapes bestaan met tabakssmaak.”

Lardon twijfelt nu over die beslissing: “Zeker smaken als gummibeer en profiterole zijn problematisch. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke heeft ondertussen de felle lichtjes en kleurtjes van vapes al verboden op advies van de Hoge Gezondheidsraad. Ook de verpakkingen worden neutraler. We hoeven de verpakkingen niet diezelfde groenbruine kleur te geven met shockerende foto’s zoals op een tabakssigarettenpakje, maar er moet geen lachende aardbei op staan. Dat maakt alleen maar dat het imago veel onschuldiger is.”

rookvrije campussen?

Ook aan onze universiteit zijn er heel wat mensen die roken. Lardon voelt mijn vraag al aankomen wanneer ik begin over het rookgedrag van universitairen. “Moeten we onze campussen niet rookvrij maken? Misschien zijn we dat aan onszelf verplicht, denk ik dan. Zeker op Campus Drie Eiken, een gezondheidswetenschappencampus. Aan de andere kant moeten we natuurlijk aan iedereen denken. Je kan personeel of studenten die toch nog roken niet verplichten twee kilometer verder te fietsen om daar hun rookpauze te nemen. Dat is de reden die vaak gegeven wordt om het rookverbod nog altijd tegen te houden en dat begrijp ik ook wel.”

Lardon stelt zelf voor om te beginnen met een sensibiliseringscampagne op alle campussen. Hij zou vooral inzetten op bewustwording door de studenten en personeelsleden te confronteren met harde cijfers. “Tijdens de corona­pandemie hebben we nooit zoveel doden ten gevolge van corona gehad, maar er sterven al zo lang 15.000  Belgen per jaar door roken. Misschien moeten wij het dan eens aandurven om een statement te maken en het roken aan banden te leggen op onze universiteit. Dat wil niet meteen een verplicht rookvrije campus zeggen, maar wel een gevraagd rookvrije campus. Mensen die het dan echt niet kunnen laten om te roken mogen dat nog even, maar daarna zou ik uiteindelijk toch wel richting verplicht rookvrije campussen willen gaan.”

Wanneer ik aanhaal dat rookvrije campussen best weleens een onderwerp mogen zijn bij de aankomende rectorverkiezingen, reageert Lardon enthousiast. “Mochten de studenten nu zelf zeggen dat ze niet meer willen meewerken aan deze absurditeit, zou dat inderdaad heel mooi zijn. Er gaan natuurlijk een aantal studenten tegen zijn. Ik begrijp dat ook wel, maar aan de andere kant zijn we een universiteit met heel goed biomedisch en medisch onderzoek dat resulteerde in veel waardevol gepubliceerd onderzoek naar longkanker. In dat opzicht mag de vraag naar een rookvrije universiteit eigenlijk geen bijvraag zijn. Het gaat om duizenden mensenlevens per jaar. Dus ik zou het natuurlijk heel fijn vinden moesten we met die vraag naar buiten komen. Het is geen gemakkelijk te beantwoorden vraag, maar misschien moeten we ze toch wel eens durven stellen.”