waar kunnen we landen?

Als er één zaak is waar iedereen een mening over heeft, is het de klimaatverandering. Van Donald Trump en klimaatnegationisten tot Anuna De Wever die oproept tot spijbelen om de politici in beweging te zetten; het (politieke) spectrum aan meningen is zeer divers. Bruno Latour betoogt in zijn boek dat we niets van de politiek van de laatste decennia kunnen begrijpen zonder het vraagstuk van het klimaat en de verschillende visies daarin centraal te stellen. 

Dat de kwestie bovendien rechtstreeks verbonden is met ongelijkheid en onrechtvaardigheid, blijkt uit enkele parallellen die Latour trekt tussen vier historische gebeurtenissen. Hij kiest hier expliciet voor de verkiezing van Donald Trump, de terugtrekking van de Verenigde Staten uit het klimaatakkoord van Parijs, de toename van migratie ten gevolgen van oorlog en klimaatverandering, en de Brexit. Het ideaal van een gedeelde, geglobaliseerde en gemoderniseerde wereld wordt door verschillende elites overboord gegooid en vervangen door ontkenning van de klimaatmutaties en of een hang naar een terugkeer naar de eigen bodem.

Hoewel dat idee van ontkenning veel weg lijkt te hebben van een complottheorie à la Joke Schauwvliege, weet Latour het zeer overtuigend neer te zetten. Ontkenning is slechts een van de mogelijke reacties op de veranderingen die we doormaken. Volgens Latour is het dan ook noodzakelijk om een kaart te tekenen met de posities die ingenomen worden in het politieke landschap en hoe die posities door klimaatmutaties onder druk komen te staan en hoe een nieuwe gedeelde oriëntatie naar voren komt. Maar wat is die nieuwe oriëntatie dan en hoe springen we er het best mee om?

Het omgaan met de aarde, ons begrip van modernisering en het geloof in technologische vooruitgang staan hier duidelijk ter discussie. Dit is ook het doel van de reeks Kantelingen van Octavo, waar dit boek deel van uitmaakt. Hierin worden wetenschappelijke inzichten omtrent deze problematiek voor een ruim publiek toegankelijk gemaakt en in een historisch perspectief geplaatst. In een essay van 125 pagina’s zo’n complexe materie uit de doeken doen, is geen makkelijke opgave, maar Latour is er relatief goed in geslaagd.

Het idee dat het ideaal van globalisering en modernisering niet houdbaar is, is niet nieuw. De manier waarop Latour dit doet, is daarentegen wel vernieuwend. Hij koppelt dit idee aan de klimaatmutaties en de idee dat niet enkel mensen als actoren gezien moeten worden. De aarde zelf wordt in de uiteenzetting van Latour omgetoverd van omgeving naar actor, wanneer zij reageert op acties van de mens. Bovendien worden mensen 'gereduceerd' tot aardbewoners die samenleven met andere aardbewoners. Dit zorgt voor veel stof tot nadenken, want als wij niet de enige actoren zijn, is het antropocentrisch wereldbeeld dan nog wel houdbaar? Wat met dieren, planten... de aarde?

Tijdens het lezen zweefde ik tussen hoop en wanhoop. Hoop vanwege het vooruitzicht op een nieuwe politieke omgang met de aarde waarin iedereen zich zou kunnen vinden. Wanhoop omdat het lijkt alsof de tekst geschreven is als een race tegen de klok waarbij het eigenlijk niet vijf voor twaalf is, maar eerder half één. Niet enkel de klimaatproblematiek geeft je het idee dat het een race is. Latour geeft namelijk vanaf de eerste bladzijde al genoeg denkstof; soms te veel om op korte tijd te verwerken. In zijn betoog hanteert hij een heel aantal concepten die soms op zo’n snelheid de revue passeren dat je onmiddellijk vergeten bent welke betekenis eraan toegekend wordt. Nogal lastig wanneer dat concept na veertig pagina’s opnieuw opduikt en de betekenis je totaal ontschoten is.

Waar kunnen we landen? is een boek dat je ondanks moeilijke concepten doet nadenken over je eigen positie op de politieke kaart, de klimaatverandering en de toekomst. Het biedt bovendien niet enkel een schets van de politieke situatie, maar ook een mogelijke oplossing. Deze oplossing is concreet, maar tegelijkertijd vaag genoeg om interpretatie mogelijk te maken en je als lezer toch te doen hongeren naar meer. 
 

Technische informatie:
ISBN 9789490334253 - € 19,50 - 132 pag. - distributie Epo - uitgeverij Octavo