waar komt die windhaan vandaan?

Zowat elke kerktoren in het Vlaamse landschap heeft er een. Als we omhoog kijken wordt de spits meestal gesierd door een windwijzer. Vaak staat hier nog een haan bovenop. Maar waar komt deze windhaan vandaan?

De haan was eigenlijk een heidens afweersymbool. Bij het aanbreken van een nieuwe dag kraait hij. Zo verdrijft hij als het ware het duister en verwelkomde hij elke dag het licht opnieuw.

Bij de kerstening heeft het christelijke geloof dit symbool overgenomen. Ze zochten verwijzingen naar de haan in de Bijbel en vonden die ook. Jezus zei tegen Petrus: “Ik zeg je, Petrus, deze nacht zal de haan niet kraaien voordat je driemaal geloochend hebt dat je mij kent.” Sindsdien is de haan een symbool van Petrus die de leer van het christelijke geloof tot het einde van zijn dagen is blijven verkondigen. De haan kondigde in zijn heidense symboliek al een nieuw begin aan, maar deed dat ook bij de christenen. Wanneer iemand in God begint te geloven bijvoorbeeld, noemen ze dat eveneens een nieuw begin.

Naast het aankondigen van dit nieuwe begin staat de haan ook vaak symbool voor waakzaamheid. Hij kijkt hoog vanop de toren naar wat de mensen op de begane grond niet kunnen zien en kraait bij gevaar. Zo waakt hij over zijn kippetjes in de kerk.

Niet alle kerktorens hebben echter een (wind)haan op hun spits staan. In Nederland is de haan vooral op protestantse kerken en katholieke kerken van voor de reformatie te vinden. De katholieke kerken dragen daar meestal een kruis.

Het symbool van de lutherse kerken is dan weer een zwaan. In de vijftiende eeuw werd Johannes Hus (Hus betekende ‘gans’ in het Tsjechisch) op de brandstapel gezet voor ketterij. Hij zou gezegd hebben: “Jullie verbranden een gans, maar er zal een zwaan uit zijn as herrijzen.” Later werd deze zwaan aan Maarten Luther en de lutherse kerk gekoppeld.

De eerste verwijzing naar een kerkhaan dateert uit 820. In Italië zou bisschop Rampertus van Brescia een bronzen haan hebben laten gieten om op de toren van de kerk San Faustino Maggiore te plaatsen. De allereerste windwijzer is nog veel ouder. De oudste verwijzing komt uit 48 v.C. uit Athene. Daar werd een wijzer met een Triton op een achthoekige toren op de Akropolis geplaatst die de windstreken aanduidde.

Tegenwoordig zien we meer en meer vrije interpretaties van dit oude gebruik. Een goede zaak, of moeten we vasthouden aan ons traditioneel gouden vogeltje? Waarschijnlijk geen haan die er naar kraait.