“Wélke dag?” Die exacte vraag stelde ik mezelf ook toen ik in de Panoply in de Wolstraat naar het rek van de Nederlandstalige fictie stond te turen. “sam, of de pluterdag. van herck, 1968. Uit de reeks science fictionliteratuur van Meulenhoff.” Ik was op slag verliefd. Ik sluit niet uit dat de typisch Panoplische jengeljazz mij in een trance had gebracht, maar ik wist dat ik al mijn hele leven wachtte op dit merkwaardige boekje. De aantekeningen op de eerste pagina leerden me dat dit wederzijds was − aangeschaft rond mijn verjaardag in 1996, een potloodprijsje van twintig euro in een verleden weggegomd en overschreven door een slordige drie. Dit zou ik aan een rotvaart uitlezen.
Ik doe er denk ik goed aan de oorsprong van mijn fascinatie even te verklaren. Wat Engelstalige popcultuur betreft, zijn België en Nederland steeds bij de beste kinderen van de klas geweest, behalve als het aankomt op dé 60s-trend die sciencefiction was! Noem nu eens één monumentaal scifiwerk uit de Lage Landen… juist ja. En toch, zo ontdekte ik in de Panoply en online, waren de initiatieven daar! De Amsterdamse uitgeverij Meulenhoff begon vanaf 1967 met de reeks M=SF haar ambitieuze plan om de grote Amerikanen in het genre voor het eerst naar het Nederlands te vertalen. Onder meer Isaac Asimov, Ursua Le Guin en Philip K. Dick zouden meermaals de revue passeren. In 1968 komt daar opeens ook Sam, of de Pluterdag bij als eerste origineel Nederlandstalige uitgave. Het werk is van de hand van de vergeten Berchemse trots Paul van Herck, een taalleerkracht die zich in zijn vrije tijd bezighield met het bedenken van knotsgekke hoorspelen voor Belgische en Nederlandse radio, over oorlogen op Venus en moordmysteries op de maan.
Zijn Sam, of de Pluterdag deed het lang zo slecht nog niet; de roman won in 1972 een Europese prijs voor beste scifi en vond zijn weg naar de rest van Europa via Engelse, Franse, Spaanse en zelfs Hongaarse vertalingen. Een behoorlijk werkje dus. Maar waar gaat dat boek in hemelsnaam over? Ik ben blij dat je het vraagt. De premisse is feitelijk vrij simpel. We volgen onze protagonist Sam, een succesvol scifischrijver die plots te horen krijgt dat het genre wettelijk verboden wordt. Nu jammer, wat moet hij gaan doen? Hij besluit alvast om zich niet te verdrinken − daar is het water “te koud en nat” voor − maar om journalist te worden.
Journalist of om het eender wat, veel maakt het hem niet uit wanneer hij Julie Vandermasten ontmoet, de steenmooie en bloedrijke dochter van de minister van Justitie. Sam weet dat hij als zichzelf geen kans maakt, dus voert hij een toneeltje op als de zoon van een rijke Texaanse oliemagnaat om een afspraakje met de wonderlijke Julie te regelen. Zij stemt in en stelt een geschikte dag voor: “Wat denk je van pluterdag?” Uit angst om een blauwtje te lopen gaat Sam meteen akkoord. Eerst vermoedt hij dat het een chique naam is voor zondag. Die avond wacht hij tevergeefs op haar. Vernederd drinkt hij zich met enkele marsmannetjes (echt waar) een stuk in de kraag om dan op maandag nota bene nog te horen te krijgen dat hij Julie heeft laten zitten op pluterdag!
Sam vermoedt dat er iets niet pluis is en komt erachter dat pluterdag een extra dag in de week is, exclusief voor de rijke elite, die zij tussen zaterdag en zondag neemt. Als Sam op het afspraakje met zijn begeerde Julie wil geraken, zal hij er dus in moeten slagen op pluterdag terecht te komen: een dag die hij in zijn dertigjarige bestaan nog nooit heeft meegemaakt… Of toch, dat is wat ik het boek ervan verdenk om als basisidee te hebben. Sams zoektocht verloopt erg moeizaam: er gebeurt heel wat dat vrijwel niets met het verhaal noch met zichzelf te maken heeft. Ik verklap eigenlijk niets met de volgende opsomming van slim-satirische tot eerder merkwaardige gebeurtenissen en personages in het boek: goedkope tijdreismachines, sprekende keukenapparaten, scifi-auteurs, duels met je dubbelganger, snelweghuwelijken, wodka, omkoopschandalen rond Magere Hein, gekken huizen, communisten, marsmannetjes, bomaanslagen, Bijbelherschrijvingen, verdrinkingen en veel whisky.
Als Sam, of de Pluterdag nog ergens in de omloop was, zou ik je uitdagen om orde te scheppen in de stroom aan gebeurtenissen en tijdreizen. Op haar beste momenten reikt Van Hercks verbeeldingskrachtgymnastiek daarmee tot de essentie van het scifigenre: kwaliteitsscifi probeert meer te doen dan haar personages slechts in een toekomstwereld te plaatsen met ruimteschepen, cyberworlds of buitenaardse wezens. Het probeert zich voor te stellen hoe zo’n hoogtechnologische cultuur onze manier van denken en onze interne logica tot op hun grondvesten kan aanpassen. Het bestaan van een pluterdag flipt ons besef van tijd volledig op z’n kop, of dat is toch tenminste wat ik dénk dat Van Herck wil aantonen.
Ik ben er nochtans niet helemaal gerust in. De humor wordt naargelang het verhaal vordert wat voorspelbaar en de satire lijkt soms het resultaat van een te lange avond op café. Nu gaan scherts en scifi helemaal niet slecht samen, maar Van Herck heeft daarin niet zulke ambities als bij voorbeeld Kurt Vonnegut. Dat hoeft ook niet, want zelfs als de oneliners en droge humor je niet scherp houden, biedt het basisconcept nog genoeg soelaas voor een unieke leeservaring. En Van Hercks schrijfplezier spat ervan af. Sam, of de Pluterdag is het verhaal van een schrijver die zich ondergewaardeerd voelt en een uitlaatklep zoekt, van een hopeloos verliefd persoon die wil gezien worden en van iedereen die het wel zou kunnen als ze nu gewoon een dagje meer tijd hadden!
Wat zou jij doen op pluterdag? Wat als jij een dagje meer in de week had dan de meeste mensen? Ik zou die tijd geloof ik gebruiken om eindelijk gitaarlessen te nemen, of om mijn rijkunsten te oefenen op een vrijwel lege baan. Misschien zou ik wat achterstallig schoolwerk inhalen om mezelf die zoveelste stressbui te besparen, of juist bewuster genieten van het lenteweer terwijl dat nog door de bomen ruist. Occasioneel zou ik een pluternamiddagje doorbrengen in de Panoply, om er in alle rust te verdwalen in nog zo’n pareltje dat door niemand gelezen wordt en nergens in de omloop te vinden valt.
- Login om te reageren