Vaccinopolis: vaste prik op Drie Eiken

Het is een grijze dinsdagochtend wanneer ik met Pierre Van Damme heb afgesproken in Vaccinopolis. In de vergaderruimte waar het interview plaatsvindt is het rustig. Een handvol technici legt de laatste hand aan het gebouw, voor de rest ligt Vaccinopolis er verlaten bij. Bij het ter perse gaan van dit artikel zal de bedrijvigheid zijn toegenomen. “In oktober neemt het klinisch personeel van de ambulante studies zijn intrek in Vaccinopolis”, vertelt Van Damme. “We hopen dat we op het einde van het jaar de toestemming krijgen om hier mensen te laten verblijven.” 

De indeling van Vaccinopolis verdient een woordje uitleg. In het testcentrum kunnen twee soorten onderzoek worden uitgevoerd. Op de eerste verdieping zijn er laboratoria, wachtkamers en consultatieruimtes voorzien voor ambulante studies. Bij dat soort studies krijgen testpersonen een kandidaat-vaccin toegediend waarna ze op regelmatige tijdstippen op controle komen. Wat Vaccinopolis onderscheidt van andere onderzoekscentra is de mogelijkheid voor CHIM-studies (Controlled Human Infection Model). Bij deze provocatiestudie worden testpersonen opgedeeld in twee groepen. De ene groep krijgt een kandidaat-vaccin toegediend, de andere groep wordt met een placebovaccin ingeënt. Daarna worden de testpersonen besmet met een afgezwakte ziekteverwekker. Uit veiligheidsoverwegingen gebruiken onderzoekers nooit de natuurlijke kiem van een ziekteverwekker en worden de testpersonen afgesloten van de rest van de samenleving. “Je wil natuurlijk niet dat de ziekte waarmee we de testpersonen besmetten zich verspreidt onder de bevolking”, licht van Damme toe. “Bovendien kunnen provocatiestudies enkel doorgaan bij goedkeuring door het Federaal Agentschap FAGG van de overheid en een ethische commissie.” 

Het provocatieonderzoek in Vaccinopolis kent twee veiligheidsniveaus. Bij niveau BSL-2 kunnen de testpersonen de quarantaineverdieping niet verlaten, maar mogen ze wel contact met elkaar leggen in gemeenschappelijke ruimtes. Bij niveau BSL-3 worden de deelnemers in volledige isolatie geplaatst. Tijdens het onderzoek mogen ze hun kamer niet verlaten. Enkel klinisch personeel met beschermende kledij heeft toegang tot de kamers van de testpersonen. Ingenieuze sluissystemen zorgen ervoor dat zij op een veilige manier de afgesloten ruimtes kunnen betreden en verlaten. Na een bezoek aan de quarantainezone moet het klinisch personeel grondig douchen.  

Voorwerpen die uit de afgezonderde ruimtes komen, worden eveneens grondig ontsmet. “Omdat gsm’s en laptops in tegenstelling tot kledij moeilijk te ontsmetten zijn, vragen we aan de testpersonen om alle digitale bestanden die ze nodig hebben tijdens hun verblijf op te slaan in de cloud en onze eigen iPads te gebruiken”, licht Van Damme toe. Niet alleen voorwerpen uit de quarantainezones kunnen virusdeeltjes bevatten. Omdat virusdeeltjes zich ook kunnen verspreiden via de stoelgang van de testpersonen is Vaccinopolis uit veiligheidsoverweging niet volledig aangesloten aan het rioolnet. “Het douche- en toiletwater van testpersonen wordt samen met de labovloeistoffen verzameld in een vat van 10.000 liter”, vertelt Van Damme. “Vanaf 2000 liter gaat er 750 liter naar een zogenaamde killtank waar ziektekiemen onder hoge temperaturen (121 °C) geïnactiveerd worden.” 

Omdat een testcentrum voor vaccinatie aan strikte veiligheidsvoorwaarden moet voldoen, zijn er weinig gelijkaardige instellingen. Wereldwijd zijn er ongeveer tien vaccinatieonderzoekscentra, waarvan een beperkt aantal op het Europese continent. In tegenstelling tot Vaccinopolis hebben deze instellingen een kleinere capaciteit en blijft het veiligheidsniveau vaak beperkt tot BSL-2. Omdat uitwisseling van kennis cruciaal is bij vaccinatieonderzoek drukt Van Damme de wens uit om een netwerk uit te bouwen dat de verschillende testcentra met elkaar verbindt. 

voorgeschiedenis en nabije toekomst 

Vaccinopolis is niet het eerste vaccinatietestcentrum van het CEV. In 2017 verrees op de parking van het UZA het quarantainedorp Poliopolis. “Op vraag van het consortium dat gefinancierd werd door de Bill & Melinda Gates Foundation wilden we een nieuw poliovaccin testen op volwassenen”, vertelt Van Damme. “Aanvankelijk zou het onderzoek plaatsvinden in een leegstand pand, maar omdat we de stoelgang van de testpersonen moesten scheiden van de normale rioleringswegen was dit geen optie. Poliopolis was een tijdelijke faciliteit. Toen de goedkeuring na twee jaar was afgelopen, lagen er plannen klaar voor een definitief gebouw, maar door de kabinetscrisis van 2018 belandde het dossier onderaan de stapel. Bij de uitbraak van COVID-19 blies de overheid opnieuw leven in het project. UAntwerpen kreeg subsidies voor een gedeeltelijke financiering van Vaccinopolis en sloeg de handen in elkaar met de VUB, die de respons van vaccinatie op het lichaam zal onderzoeken.” 

Vaccinopolis werd in recordtempo gebouwd. De werken werden aangevat in januari 2021 en in maart van dit jaar vond de officiële opening plaats. Alvorens het onderzoekscentrum in gebruik zal worden genomen moeten de nodige testen worden uitgevoerd. “Het neemt maanden in beslag om te kijken of het gebouw aan de strikte bio-veiligheidsvoorwaarden voldoet”, vertelt Van Damme. Voordat de provocatietesten van start gaan, doorloopt het CEV een proefproject. “Eind november laten we een twintigtal mensen een dry run doen. Deelnemers zullen telkens twee dagen in BSL-2 en BSL-3 verblijven. Hierbij worden ze niet ingeënt of besmet. Tijdens het proefproject zullen we verschillende procedures testen. In nauwe samenwerking met de brandweer, de politie en het UZA simuleren we een medische urgentie en organiseren we een brandoefening. Met dit proefproject willen we duidelijk maken dat het menens is met de procedures en de strikte voorbereidingen.” 

Wanneer het proefproject succesvol is doorlopen, kunnen de activiteiten in Vaccinopolis van start gaan. “Het overleg met de eerste bedrijven en internationale instellingen is al begonnen”, licht Van Damme toe. “Twee studies naar aangepaste kinkhoestvaccins staan al op het programma. Het is een kwestie van tijd alvorens we een nieuwe generatie covidvaccins kunnen testen; omdat er nog geen behandeling bestaat voor covid kan er geen provocatiestudie worden toegepast. Onderzoekers in het Verenigd Koninkrijk hebben ondertussen al wel een provocatiestudie voor een covidvaccin uitgevoerd. Er werd hierbij beroep gedaan op de ondersteunende behandeling die wel al bestaat. Bovendien waren de testpersonen steeds tussen de achttien en dertig jaar oud, een leeftijdsgroep die minder verwikkelingen heeft bij een besmetting. Op het Europese vasteland en in de Verenigde Staten ligt dat soort onderzoek gevoeliger. We mogen niet vergeten dat de ziekte nog steeds een pandemisch potentieel heeft waardoor het de volksgezondheid kan schaden. Anderzijds kan je de vraag stellen of het wel nut heeft om mensen af te zonderen van een samenleving waarin het virus nog steeds circuleert. Is een ambulante studie dan niet interessanter?”  

“Het is momenteel een moeilijke afweging. Een provocatiestudie houdt risico in, maar kan een vaccin vroeger op de markt brengen. Bij de ontwikkeling van een vaccin moet een heel proces doorlopen worden. De eerste stap waarbij we het vaccin blootstellen aan het menselijk lichaam moet nog steeds genomen worden. De tweede stap, waarbij we een groot aantal testpersonen inschakelen, kan eventueel worden overgeslagen. Dat bespaart tijd en middelen, wat belang heeft voor de volksgezondheid op wereldschaal. Ethische commissies voeren nu deze discussie op Europees niveau. Ik verwacht begin 2023 resultaten. Zowel kleine biotechondernemingen als grote farmaceutische bedrijven hebben uit voorzorg al een plaats gereserveerd in Vaccinopolis. 2023 zal een druk jaar worden...” 

een gezonde geest in een gezond lichaam 

Pierre Van Damme en Bart Van Meerbergen, de head of operations die de bouw van het project opvolgde, nemen me mee op sleeptouw doorheen Vaccinopolis. Aangekomen in de gemeenschappelijke ruimtes wijzen ze me op het gebruik van pastelroze in het interieur. De zachte kleur straalt rust uit. Er is ook nagedacht over ontspanningsmogelijkheden. Een witte muur is vrijgehouden voor het projecteren van films, er staan een pool- en pingpongtafel en op het dakterras kunnen testpersonen een luchtje scheppen. Hoewel er keuze genoeg is om de verveling tegen te gaan, zullen doorgewinterde sportievelingen wel even op hun tanden moeten bijten. In de vrijheidsruimtes is namelijk geen enkel fitnesstoestel te bespeuren.  

“Een bewuste keuze”, licht Van Damme toe. “In Poliopolis was er wel een fitnessruimte voorzien. Deelnemers kregen zelfs advies van een professionele coach. Helaas zorgde al dat fitnessen voor een negatieve bijwerking. Mensen die lang opgesloten zitten, zijn vatbaar voor overcompensatie. Ze zoeken hun heil in wat ongezondere voeding of gaan juist fanatiek sporten. Het overdadig fitnessen zorgde voor een stijging van spierenzymen in het lichaam van de testpersonen, eveneens een mogelijke negatieve bijwerking van een vaccin. Toen we de resultaten van het onderzoek publiceerden moesten we hier rekening mee houden. Uit veiligheidsoverwegingen bieden we in Vaccinopolis dus geen fitnesstoestellen aan.” 

Een deelname aan een provocatiestudie is een uitdaging. Personen die lange tijd worden afgezonderd van de samenleving moeten sterk in hun schoenen staan. De kandidaat-deelnemers worden op voorhand onderworpen aan een psychologische en medische screening. “Het is belangrijk om te testen of deelnemers wel gezond zijn”, vertelt Van Damme. “Mentale sterkte is eveneens vereist omdat de testpersonen soms twee weken afgescheiden zijn van hun vrienden, familie en geliefden.” 

De psychologische en medische ondersteuning stopt uiteraard niet aan de deuren van de quarantaineafdeling. “Dezelfde psychologen die de deelnemers hebben gescreend komen twee keer per week op bezoek. In het begin van een provocatieonderzoek geven de meeste testpersonen aan dat ze geen psychologische ondersteuning nodig hebben. Wanneer het onderzoek zijn einde nadert, zijn ze toch dankbaar voor de psychologische hulp. De psychologen zijn niet alleen een luisterend oor voor de testpersonen, ze geven ook tips.” 

“De artsen dragen eveneens hun steentje bij. Het medisch personeel vervult tijdens het onderzoek de functie van huisarts. Bij hun dagelijkse consultatie, waarbij de vitale parameters worden gecontroleerd, voeren de artsen een gesprek met de testpersonen. Zo zijn ze op de hoogte van de gemoedstoestand van de deelnemers en kunnen ze antwoorden op mogelijke vragen.” 

tussen vier muren 

Deelname aan een vaccinatiestudie is geen evidente keuze. Wat drijft personen die de stap wagen? “Studies tonen aan dat het profiel van testpersonen voor ambulante studies op het profiel van personen die bloed schenken lijkt”, licht Van Damme toe. “Het gaat vooral over studenten en altruïstisch ingestelde personen. Een deelname aan een klinische studie is steeds risicovol, maar zonder vrijwilligers komt er geen doeltreffende medicatie op de markt. Denk aan het vaccin tegen baarmoederhalskanker. Dankzij de deelname van duizenden vrouwen aan het vaccinatieonderzoek is het vaccin goedgekeurd en zijn er brede vaccinatiecampagnes opgestart. Daardoor kunnen we nu vaststellen dat de frequentie van deze ziekte duidelijk afneemt.” 

“Het profiel van personen die zich meerdere weken laten opsluiten voor een provocatiestudie is onduidelijker”, vult Van Damme aan. “Zowel alleenstaande studenten als mensen met een gezin stellen zich kandidaat. Vooral mensen met een duidelijk doel voor ogen doorstaan de quarantaine het beste.” Zo bleek Poliopolis een inspirerende locatie. Van Damme somt een groep mensen op die hun tijd in het quarantainedorp nuttig hebben besteed: “Er was een architect die zijn projecten vanop afstand aanstuurde, een masterstudent die aan zijn scriptie werkte en een persoon die een boek schreef. Natuurlijk waren er ook testpersonen die zich na enkele dagen al begonnen te vervelen. Vooral de vierde en laatste week was lastig voor hen.” 

Dat een afgezonderd bestaan zwaar op het gemoed kan wegen hebben we de afgelopen jaren aan den lijve ondervonden. Anno 2022 zijn termen zoals ‘quarantaine’ en ‘isolatie’ ook gangbaar buiten de muren van onderzoekscentra. Het coronavirus bracht vaccinologie wel onder de aandacht en zorgde zelfs voor ontwikkelingen binnen het vakgebied. Door de opeenvolging van pandemieën is de nood aan innovatief onderzoek groter dan ooit. “Sinds de grieppandemie van 2010 is er meer vraag naar provocatiestudies”, stelt Van Damme vast. “We herbekijken ook de wijze waarop we een vaccin toedienen. Zo leidt de schaarste van de apenpokkenvaccins tot creatieve oplossingen. Intradermale injecties waarbij we een kleine dosis toedienen in de huid in plaats van onder het spierweefsel, winnen aan belang.”  

Bij het buitentreden van Vaccinopolis krijg ik een melding van een nieuwsapp. Het onderwerp: de vaccinatiecampagne van de overheid. Het coronavirus mag dan even op de achtergrond verdwenen zijn, de kans dat de besmettingscijfers dit najaar weer de hoogte in schieten blijft reëel. Het thema vaccinologie is nog steeds brandend actueel. Achter de reflecterende panelen van Vaccinopolis zal aan de toekomst worden gewerkt. 

Interesse in een deelname aan een ambulant of quarantainevaccinonderzoek? Via deze link schrijf je je in voor de mailinglist.