de overheid boycot lezen

BookTok is een gemeenschap die zich vestigt op TikTok. Booktokkers zijn de mensen die deel uitmaken van die online gemeenschap. Ze maken video’s over hun favoriete, of niet zo favoriete, boeken. Het gaat dan voornamelijk over Engelstalige adolescentenliteratuur. Denk daarbij aan reviews, aanbevelingen, leesverslagen en shoplogs. Die laatste is een video waarin booktokkers laten zien welke nieuwe boeken ze gekocht hebben. Dat soort video’s worden enorm vaak bekeken. Waarom? Booktokkers doen vaak veel moeite om hun video’s te doen passen in een bepaalde aesthetic. Ik vind het persoonlijk spijtig dat er zoveel aandacht besteed wordt aan de esthetische waarde van een boek; dat is niet waar lezen om gaat, lijkt me. Daarnaast zijn de boeken die de tiktokkers in de kijker zetten razend populair.

drie booktokkers over het fenomeen

Het panelgesprek dat ik bijwoonde bestond uit drie booktokkers: caitlynlovegood (Caitlin), theboyreadsbooks (Jonas) en latteandliterature (Nina). Het gesprek was teleurstellend: enkel de positieve aspecten van BookTok werden belicht. Zo ging het herhaaldelijk over BookTok als een fijne gemeenschap, maar dat vind ik nogal lui. Als je meer dan 20.000 volgers hebt op TikTok, kan ik geloven dat het voor jou een fijne gemeenschap is. Daarnaast brachten de vragen amper diepgang in het gesprek. ‘Wat zijn jullie favoriete boeken?’, ‘Hebben jullie tips om meer te gaan lezen?’ en ‘Wat vinden jullie het leukste aan BookTok?’ zijn leuke vragen om het gesprek mee te openen, maar het panelgesprek propte twee uur vol met zulke vragen. Toen het na die twee uur eindelijk tijd was voor vragen van het publiek, was ik me toch al enige tijd aan het frustreren aan de hoerasfeer die het gesprek domineerde.

De booktokkers belichtten graag dat BookTok jongeren aan het lezen zet. Dat klopt, jongeren lezen aanzienlijk meer door BookTok. Dat zie je ook aan de verkoopcijfers van adoloscentenboeken. Daar maak ik toch graag een kritische noot bij. De razendpopulaire booktokboeken zijn voornamelijk Engelstalig. Wanneer er toch eens een Nederlandstalig boek verschijnt, gaat het vaak om een vertaling vanuit datzelfde Engels. Een zelfde stijging van de verkoopcijfers van Nederlandstalige boeken blijft uit. Je zou kunnen denken dat Engelstalige boeken een opstapje zijn om ook meer Nederlandstalige boeken te gaan lezen, maar dat lijkt me sterk wanneer ik kijk naar de content van bekende booktokkers. Dat is spijtig, zo geraken lezers vervreemd van de rijke literatuur die er is in het Nederlands.

Caitlin stelde dat de Engelstalige markt van young adult fiction zoveel breder en diverser zou zijn. Dat kan goed zijn, maar ik kon mezelf niet bedwingen om te denken dat ze gewoon nog niet zo goed gekeken hadden naar de Nederlandstalige markt. De booktokkers vonden het wel jammer dat er voornamelijk Engelstalige boeken in de kijker worden gezet, maar waren het er unaniem over eens dat lezen in het Engels gewoonweg leuker is. Ze voelden zich dan ook niet aangesproken om daar zelf iets aan te veranderen. Het is de overheid die meer zou moeten investeren in Nederlandstalige adolescentenfictie, want dan zouden die boeken ook meer in de kijker gezet worden. Een gemakzuchtig antwoord, dacht ik eerst. Als ik er nu op terugkijk, zit daar misschien wel iets in. Wat doet de overheid om kinderen en jongeren te doen lezen?

de overheid en lezen

Ik nam eens een kijkje op de website van de Vlaamse overheid, maar dat was vrij teleurstellend. Ik kwam terecht bij Het Leesoffensief, een project dat op poten werd gezet door verschillende departementen binnen de Vlaamse overheid. Het project is er gekomen naar aanleiding van de slechte resultaten die Vlaamse kinderen tussen de tien en vijftien jaar behalen op begrijpend lezen. We staan in de vergelijking die Progress in International Reading Literacy Study (PIRLS) maakt op de 32e plaats van 45 landen. Dat is enorm alarmerend. Wat doen we daaraan? De Vlaamse overheid startte de campagne ‘Vrienden voor het Lezen’, met als briljante insteek: zien lezen, doet lezen. “De campagne roept leerkrachten, ouderverenigingen, ouders, maar ook kinderbegeleiders en cultuur- en welzijnsorganisaties op om lezen meer tijd en aandacht te geven”, stellen ze. Dat vind ik weerzinwekkend typisch van de Vlaamse overheid. In dat opzicht geeft Caitlin eigenlijk een heel zinnig antwoord. Wat doet de Vlaamse overheid eigenlijk zélf om jonge, opkomende schrijvers te stimuleren? Met wat meer stimulans zou er misschien meer relevante Nederlandstalige literatuur op de markt komen die jongeren wél enthousiast maakt.

Na wat zoekwerk vond ik een initiatief dat binnen het leesoffensief past, auteursresidenties. De website legt kort uit wat dat juist zijn: “Een auteursresidentie is een intensief traject dat focust op zwakke lezers en niet-lezers. Een auteur gaat een semester lang in een school met de leerlingen aan de slag rond lezen én schrijven”. Op het eerste gezicht klinkt dat als een heel erg fijn en nuttig initiatief en dat zal het ook wel zijn. Toch kan ik het niet laten om daarbij nog even te vermelden dat het initiatief bedoeld is voor scholen die opleidingen aanbieden in dubbele of arbeidsmarktfinaliteit (voormalig TSO en BSO). Daar stel ik mij enorm veel vragen bij. Is die beslissing gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek? Is de leesvaardigheid van leerlingen uit de A-stroom dan zoveel beter? Verslinden zij wél massaal Nederlandstalige literatuur? Dat lijkt me sterk. Daarnaast wil ik nog een laatste punt van kritiek uiten op deze campagne. Auteurs moeten zich namelijk zelf inschrijven om hieraan deel te nemen. Ten eerste zijn de toelatingscriteria enorm vaag. Er staat enkel dat de auteurs bij voorkeur relevante ervaring hebben, bijvoorbeeld met creatief schrijven in het onderwijs. Daarnaast vraag ik me af hoe de campagne opkomende auteurs bereikt. Wanneer ik naar de getuigenissen van deelnemers kijk, merk ik tot mijn grote spijt op dat dat niet echt het geval is.

individuele verantwoordelijkheid

Naast het feit dat booktokkers vaak enkel Engelstalige boeken promoten, zijn de boeken ook erg regelmatig seksueel getint. Dat is op zich geen probleem, maar wanneer BookTok ook jongere kinderen aantrekt, is dat toch enigszins problematisch. Soms bevatten de boeken flagrante seksscènes, al dan niet met menselijke participanten. Kinderen willen mee op de hype springen en willen dezelfde boeken lezen als hun favoriete TikTokker. Is het dan aan de medewerkers van de bibliotheek om hen tegen te houden? Het is een heel lastige kwestie; enerzijds willen we kinderen en jongeren doen lezen, anderzijds is het toch belangrijk om kritisch te blijven kijken naar hun leesvoer. Zijn booktokboeken gepast om aan eender welke jongere mee te geven? Dat vind ik niet het geval.

Hoewel BookTok jongeren doet lezen, is de impact ervan niet enkel positief. Het is enorm belangrijk om Vlaamse jongeren te doen lezen, liefst in het Nederlands. De literatuur die aangereikt wordt op BookTok is echter niet optimaal voor Vlaamse jongeren en kinderen. Die verantwoordelijkheid kan je niet alleen bij booktokkers leggen. Het is niet de bedoeling dat individuen het draagvlak worden van zoiets cruciaals als de leesvaardigheid van onze kinderen en jongeren. De initiatieven van de Vlaamse overheid schieten daarin enorm tekort. Toch zou ik graag wat meer Nederlandstalige werken de ronde zien doen op BookTok. Ik geloof er niet in dat er niets te vinden valt in de Nederlandstalige literatuur dat aansluit bij de poëtica van BookTok.