de Dulle Griet

hoera voor de meester

De Dulle Griet is een werk van renaissanceschilder Pieter Bruegel de Oude uit 1563. Het werk bevond zich eind zestiende, begin zeventiende eeuw in een kunstcollectie te Praag, waar het tijdens de Dertigjarige Oorlog werd gestolen door Zweden. Pas in 1894 duikt het werk weer op en wordt het aangekocht door Fritz Mayer van den Bergh op een kunstveiling te Keulen. Zich bewust van wat hij kocht, deed hij een goed koopje. Tot op heden bevindt het schilderij zich in zijn collectie en is het te bezichtigen in het Museum Mayer van den Bergh.

Dit jaar wordt Bruegel in de verf gezet. In september is het 450 jaar geleden dat de Vlaamse meester overleed en dat wordt internationaal gevierd. Zo werd de Dulle Griet vóór haar thuiskomst nog even uitgeleend aan het Kunsthistorisch Museum in Wenen, waar ze deel uitmaakte van een overzichtstentoonstelling. Dit was tegelijk het startschot van het Bruegeljaar. Ook het Museum Mayer van den Bergh viert feest. Het is namelijk niet enkel Bruegels jaar, het is eveneens 125 jaar geleden dat Dulle Griet werd aangekocht.

dul, duller, dulst

Dul verwijst hier naar woede, razernij. De titel zou door Bruegel zelf aan het werk zijn gegeven, maar na de restauratie blijkt dat deze inscriptie slechts enkele toevallige verfvegen zijn. De Dulle Griet is de personificatie van de vrouw die de baas wil spelen over haar man, het kwade wijf, de helleveeg. Bruegel verwerkt ook hier zijn befaamde spreekwoorden in. De kijvende vrouw is zo vals, dat ze zelfs kan roven tot voor de poorten van de hel en er nog mee weg kan komen. De vrouw, die zo onbevreesd over het doek loopt, is letterlijk en figuurlijk in het harnas gestoken. Een beeld dat refereert aan ‘woedend zijn’. Met haar ijzeren handschoenen grijpt ze iets aan, wat betekent dat ze iets met doortastendheid vat. Voor wie er naar zoekt en wat kennis heeft over de oude spreekwoorden, wordt dit al snel een zoekpuzzel in Bruegels absurde en gewelddadige hel.

Op de achtergrond is Griets tegenpool te zien. Een reus die alles weggooit, in tegenstelling tot zij die pakt wat ze maar kan. Er wordt gespot met de man-vrouwrelatie en de stereotypen worden omgekeerd. Zij gedraagt zich als man, hij verspilt als vrouw. Dat wordt extra duidelijk gemaakt doordat Bruegel de reus in roze vrouwenkleding stak en hem een grote pollepel in de hand gaf, een stereotype van de huisvrouw. Het is niet abnormaal dat in de zestiende eeuw typerende karaktereigenschappen werden omgedraaid. De oorzaak hiervan lag waarschijnlijk bij het relatief groot aantal vrouwen dat op dat moment aan de macht was in Europa.

Het is niet abnormaal dat in de zestiende eeuw typerende karaktereigenschappen
werden omgedraaid.

Heel het schilderij is een grote hel. Overal waar je kijkt is er chaos. De horizon kleurt rood van het vuur. Het bruine landschap kreunt onder de voeten van de zondaars, duivelse schepsels en andere fictieve wezens. Vrouwen vallen verwoed helse wezens aan, terwijl anderen pakken wat ze kunnen. Aan de horizon komen nog meer stervelingen toe, naakt en weerloos. Vooraan in de sloot proberen wezentjes te ontsnappen uit de kaken van een levend gebouw. Ze proberen een ophaalbrug neer te halen, terwijl aan de andere kant een hopeloos verweer wordt getoond. Hoe langer je kijkt, hoe meer je ziet. Het is een waar amusement voor het zoekend oog en de nieuwsgierige geest.

in ere hersteld

Nu de restauratie ten einde is kunnen we ook onze kennis bijschaven. Zo is de datering van het werk aangepast naar 1563. Deze zou voordien twee jaar vroeger gedateerd zijn. Dit maakt wel dat onderzoekers zijn gaan twijfelen of het werk wel degelijk in Antwerpen is gemaakt. Bruegel verhuisde omtrent die tijd namelijk naar Brussel. Is het werk daar vervaardigd, is het onaf mee verhuisd of was het wél af? We zullen het niet snel te weten komen. Nu het werk weer is opgefrist, zijn details terug zichtbaar. Het kleurenpalet is lichter en gevarieerder, waardoor de dieptewerking ook weer hersteld is.

Momenteel is het werk te bezichtigen in Museum Mayer van den Bergh te Antwerpen. Vanaf 5 oktober zal de Dulle Griet deel uitmaken van een tentoonstelling over de twee collectioneurs, Fritz Mayer van den Bergh en Florent van Ertborn, die de fundering vormden van het Museum Mayer van den Bergh en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

Meer informatie: www.museummayervandenbergh.be