Het Moussemfestival wil de onwetende Vlaming kennis laten maken met wat de moderne Marokkaanse cultuur zoal te bieden heeft. Dit jaar verruimt de organisatie ook haar eigen horizon en biedt naast muziek, film en literatuur een kijkje in de hedendaagse Marokkaanse beeldende kunst. Het MuHKA geeft dit festival twee maanden vrij spel in haar benedenverdiepingen. Het resultaat van deze samenwerking is een multiculturele mix van woord, beeld en muziek met Marokko als referentiepunt.
Het beeldend luik dat nog tot 20 mei loopt onder de mysterieuze naam ‘ZONDER TITEL' geeft je de kans om een kunstlandschap te verkennen dat weinig gekend is in onze contreien. Er worden werken getoond die inhoudelijk of vormelijk op een eigentijdse manier verwijzen naar Noord-Afrika. Op het festival kan je zien hoe de hedendaagse kunst zich daar ontwikkelt in een omgeving die er niet onmiddellijk voor open staat. Één van de deelnemende artiesten is Hicham Benohoud, wiens gedeeltelijk documentaire, gedeeltelijk geënsceneerde foto’s iets surrealistisch hebben. Zijn bekendste werk ‘La salle de classe’ - dat ook te zien is op de tentoonstelling - toont leerlingen in de meest absurde houdingen terwijl hun klasgenoten quasi ongestoord verder werken.
Van opleiding bent u geen kunstenaar maar leraar plastische opvoeding. Was dat een bewuste keuze?
Hicham Benohoud Ik heb voor die opleiding gekozen omdat het in Marokko niet evident is om kunst te studeren en nog minder om daarna van je werken te leven. De kunstwereld is bij ons niet zo gestructureerd of georganiseerd als in het Westen: in Frankrijk zijn er bijvoorbeeld vijfenzestig verschillende kunstacademies en bij ons slechts twee! Na vier jaar kunstopleiding ben je wel officieel kunstenaar, maar dat maakt het nog niet gemakkelijk om te exposeren of werk te verkopen.
Zat de fascinatie voor fotografie er wel altijd in?
Benohoud Niet echt, ik ben eerder uit praktische redenen begonnen met fotografie. In Europa is het soms al lastig om modellen te vinden, maar de mensen kennen er het concept kunstenaar tenminste. In de Arabische wereld zijn veel mensen nog nooit in een museum geweest. Door hun onwetendheid staan ze vaak niet open voor onbekenden die hen willen afbeelden. Toen ik begon als leraar kwam ik niet zoveel buiten en dus vond ik geen mensen om te portretteren. Om toch te kunnen oefenen ben ik toen foto’s beginnen nemen van mijn leerlingen. Daarna maakte ik schilderijen van deze foto’s; deze portretfoto’s zijn later geëvolueerd naar de foto’s zoals je ze nu in de tentoonstelling kan zien. Een ander probleem is dat fotografie in Marokko nog altijd niet als een aparte kunstvorm wordt beschouwd. Er zijn sowieso al niet veel musea of galerijen waar men hedendaagse kunst toont en de weinige die er zijn - in grote steden als Casablanca, Rabat of Marrakech - willen alleen schilderkunst tentoonstellen. Er is in heel Marokko één fotogalerij in Marrakech, maar daar zie je dan weer alleen Franse fotografen.
Toch zijn er hedendaagse Marokkaanse kunstenaars die wel internationale bekendheid verwierven. Hoe hebben zij dit dan gedaan?
Benohoud Wel, er is een kleine groep kunstenaars die geluk heeft gehad. Elk jaar organiseert Frankrijk een evenement rond een bepaald land en in 1999 was dit Marokko. Enkele kunstenaars die toen afstudeerden aan de academie werden aangesproken en kregen de kans om in verschillende Europese landen te exposeren. Zo verwierven ze naambekendheid en iedereen die nu naar Marokko komt, wil hun werk bekijken. Maar over degenen die voor of na hen zijn afgestudeerd zal je internationaal weinig horen. Wie niet de kans heeft om naar het buitenland te trekken om financiële of andere redenen, heeft het zeer moeilijk om door te breken. Mensen die interessante en vooruitstrevende dingen doen vinden hier gewoon geen publiek. Uiteindelijk worden ze verplicht ‘postkaartjeskunst’ te maken: kleurrijke tafereeltjes met Marokkaanse sfeerbeelden en gesluierde vrouwen. Daar is wel een markt voor.
En u dan?
Benohoud Ik verdiende genoeg om rond te komen als leraar. Ik kon in het Institut français de Marrakech exposeren en maakte verschillende reizen naar het buitenland om te zien wat er daar zoal leefde. Nadat ik de eerste prijs won op het fotografiefestival van Arles, stelde een bevriende fotograaf mij voor aan de directeur van zijn galerij. Deze had mijn werk gezien en zo kon ik exposeren in Parijs.
Zijn er dan geen Marokkaanse kunstenaars die zich verenigen om zo toch enige erkenning te krijgen?
Benohoud Ik begrijp ook niet goed waarom dat in Marokko niet gebeurt. Toen ik in 1998 naar Marseille vertrok, bemerkte ik daar verschillende kunstenaarscollectieven: mensen die dezelfde ideeën hadden, samenwerkten, technieken uitwisselden. Bij ons lukt dat niet, kunstenaars zijn huiverig om hun kennis en deskundigheid te delen. Het is spijtig dat men in Marokko niet op dezelfde manier over kunst kan praten als hier in het Westen.
Leg uit?
Benohoud De westerse wereld heeft een lange kunstontwikkeling achter de rug. Reeds sinds de oudheid worden mensen in het Westen overal geconfronteerd met beelden en schilderijen: kijk alleen al eens naar de iconen in kerken. De schilderkunst heeft een hele evolutie doorgemaakt om het punt te bereiken waar ze zich nu bevindt.
En dat is nog niet gebeurd in het Midden-Oosten?
Benohoud Er bestaan hier andere tradities. Je hebt bijvoorbeeld een eeuwenlange traditie in de handwerkkunst, meubel- en juweelontwerp of geometrische decoraties van tapijten. Deze ontwikkelden zich tot een zeer hoog peil en die producten worden nog steeds over de hele wereld geëxporteerd. De echte schilderkunst zie je hier echter pas vanaf de kolonisatie door Frankrijk. De eerste Marokkaanse schilders waren bedienden, chauffeurs en koks van Franse kolonisten. Ze zagen hun meesters bezig met nieuwe technieken en raakten gefascineerd. Die eerste schilderkunst is wat men ‘art naïve’ noemt. Later, vanaf de onafhankelijkheid van Marokko in 1956, werden de eerste studenten naar het buitenland gestuurd om kunst te studeren. Zij kwamen terug met ideeën uit het Europa van de jaren vijftig, waar onder andere de abstracte kunst begon op te komen. Als je hun schilderijen bekijkt, vind je deze ideeën gecombineerd met motieven uit hun eigen geschiedenis en cultuur. Al bij al blijft de schilderkunst een recent verschijnsel bij ons.
Dus het is niet zo vreemd dat er nog geen markt voor is?
Benohoud Dat is waar. Je ziet de jeugd wel steeds geïnteresseerder worden. De tijd van ontdekken moet nog beginnen.