girlpower!

Met dank aan Google Maps weten we dat de kantoren van het departement Geschiedenis ongeveer 9.200 kilometer verwijderd zijn van Mexico-Stad, het epicentrum van de Latijns-Amerikaanse boks- en worstelcultuur. Hoe kwam de historica het onderwerp op het spoor? “Het onderzoek kwam eerder toevallig op mijn pad terecht”, vertelt Van Bavel. “In het verleden heb ik altijd al gewerkt rond de geschiedenis van personen die sociale en lichamelijke normen overschrijden. Zo bestudeerde ik vrouwelijke bodybuilders en doctoreerde ik aan University College Londen op de ervaringen van vrouwen die voor Playboy poseerden. Toen ik in 2015 in Los Angeles verbleef voor mijn doctoraat, nodigde mijn Mexicaanse schoonbroer me uit voor een boksmatch waarbij zijn goede vriend Edgar Sosa zou aantreden. Omdat ik toevallig in de entourage van de wereldkampioen belandde, ging er een wereld voor mij open. Toen ik later aan de slag ging bij een Mexicaanse universiteit, woonde ik regelmatig boks- en worstelwedstrijden bij. Ik raakte gefascineerd door vrouwen die in de ring aantraden. Hoewel worstelen en boksen nationale sporten zijn in Mexico, is er weinig onderzoek gedaan naar de rol van vrouwen in die disciplines.”

Omdat er tot de jaren negentig een verbod gold op vrouwenboksen, waren er lange tijd enkel mannen te bespeuren in de officiële Mexicaanse competitie. “Veel Mexicanen denken dat vrouwen zich voor de jaren negentig niet bezighielden met vechtsporten”, vertelt Van Bavel. “Mijn onderzoek wees nochtans uit dat er in het verleden al ‘vechtende’ vrouwen waren. In het begin van de twintigste eeuw ging het vooral over buitenlandse vedettes op tournee. Pas toen boksen en worstelen in de jaren twintig uitgroeiden tot Mexicaanse volkssporten ontstond er een fascinatie voor vrouwen die actief waren in beide disciplines.”

een lange strijd

In het postrevolutionaire Mexico kwam de ontwikkeling van vrouwelijke vechtsporten in een stroomversnelling. Commentatoren argumenteerden dat vrouwen die boksen of worstelen beoefenden weerbaar waren voor geweld in de publieke ruimte. Een atletisch gestel – het nieuwe schoonheidsideaal – zou vrouwen betere moeders en echtgenotes maken. Ondanks de toenemende populariteit keken Mexicanen argwanend naar vrouwen die deelnamen aan wedstrijden. “Sociaal gezien zijn boksen en worstelen mannelijke sporten”, verduidelijkt Van Bavel. “Als vrouwen dezelfde spierkracht en bloederigheid kunnen leveren stelt dat de viriliteit van de disciplines in vraag. Bovendien dicteerden de sociale normen een uitsluiting van vrouwen, want agressieve boksers en worstelaars die met elkaar op de vuist gaan kunnen geen zorgzame moeders zijn.”

Pas in de jaren tachtig traden de vrouwelijke atleten meer op de voorgrond, een emancipatie die gepaard ging met ontwikkelingen in de Mexicaanse maatschappij. Hoewel steeds meer vrouwen actief waren in het amateurcircuit, konden ze nog steeds niet deelnemen aan officiële wedstrijden. De Mexicaanse sportwereld wou ten alle kosten gespaard blijven van emancipatie. In de jaren negentig kwam het mannenbastion uiteindelijk ten val. Een van de protagonisten in de strijd voor vrouwenrechten was Laura Serrano, wiens levensverhaal leest als een roman. “Serrano groeide op in een van de vele arbeiderswijken van Mexico-Stad waar geweld en armoede welig tierden”, vertelt Van Bavel. “Hoewel haar ouders eenvoudige straatventers waren, behaalde ze een diploma Rechten aan de UNAM, de publieke universiteit van Mexico-Stad. Tijdens haar studies ontdekte ze haar talent voor boksen.”

Serrano groeide uit tot een talentvolle sportvrouw. Omdat het verbod op vrouwenboksen een stokje stak voor een succesvolle carrière in eigen land, was ze genoodzaakt haar geluk te beproeven in de Verenigde Staten. Daar schopte ze het tot de absolute wereldtop. Hoewel ze in Las Vegas tot wereldkampioen  werd gekroond, kreeg ze in haar thuisland niet de erkenning die ze verdiende: ze kon nog steeds niet deelnemen aan de officiële competitie. Serrano bewees dat ze ook strijdvaardig was buiten de boksring. Na een lange en moeizame strijd werd het verbod uiteindelijk opgeheven.

de blinde vlek van het verleden

Hoewel Van Bavel meerdere artikels aan vrouwensporten besteedde, is ze nog lang niet uitgeschreven over het onderwerp. In de toekomst wil ze de vergeten geschiedenis van het vrouwenboksen en worstelen bestuderen in de Belgische context. Net zoals in Mexico namen Belgische vrouwen vanaf de jaren twintig de bokshandschoen op. Ook de geschiedenis van het vrouwenwielrennen trekt haar aandacht. Smalende opmerkingen op sociale media over de Tour de France Femmes bewijzen dat de ongelijkheid in de discipline nog steeds niet is weggewerkt.
“Zulke reacties zeggen veel over onze blik op gender en sport”, verduidelijkt Van Bavel. “Hoewel we graag geloven dat onze samenleving erg geëmancipeerd is, sluit de sportwereld nog steeds vrouwen uit. Ook de lens waardoor we naar vrouwensport kijken is vertekend. Er wordt vaak benadrukt dat een
atlete sexy is in plaats van dat er aandacht wordt besteed aan haar sportieve capaciteiten. Zoiets zie je minder bij mannelijke sporters.”

“Nu de media-aandacht voor vrouwensporten toeneemt, wordt het fenomeen voorgesteld als iets nieuw of recent. Dat wijst op een gebrekkige kennis van de geschiedenis, want in de twintigste eeuw waren er al sportende vrouwen actief. Omdat er al snel uitsluitingsmechanismen volgen, waren die momenten van korte duur. Die geschiedenis herhaalt zich in de hedendaagse sportstructuren. Er is werk aan de winkel! De sportgeschiedenis is geen nichewetenschap, maar een maatschappelijk relevante discipline.”

Haar onderzoek valt gelukkig niet in dovemansoren. Van
Bavel won de Early-Career Article Award van het vaktijdschrift Mexican Studies (University of California Press) en was een van de genomineerden voor de Eos Pipet, een onderscheiding voor beloftevolle onderzoekers. “De nominatie bewijst dat mijn onderzoek actuele thema’s behandelt”, vertelt Van Bavel. “Omdat er veel beweegt rond vrouwensporten, wil ik aantonen dat het fenomeen een lange voorgeschiedenis kent. Maar mijn onderzoek bevat ook een waarschuwing: verworven rechten kunnen we zomaar verliezen. Ook in het verleden werden positieve veranderingen in de vrouwensport teruggedraaid.”