WIE BOUWT DE STAD?

Wat is dat nu juist, gentrificatie? Steden kennen van oudsher buurten die het beter of slechter doen. Verpauperde wijken worden bevolkt door marginalen en ongewilden, maar vaak ook door gewone families met een laag inkomen. Deze verloederde wijken zijn een doorn in het oog van het stadsbestuur en zij willen deze graag opwaarderen. Ook projectontwikkelaars vinden ze interessant: goedkope panden opkopen om ze dan later duurder te verkopen in een opgewaardeerde buurt kan hen een flinke som opleveren. De dupe is de originele gemeenschap, waarvoor geen plaats meer is in de opgewaardeerde buurt. Vaak ontstaan spanningen tussen hen en de nieuwkomers uit een hogere sociale klasse.

LOC 2026

Gemeentes proberen vaak de opwaardering van een buurt een boost te geven door te investeren in de publieke ruimte. Op het Eilandje was dat het geval met het MAS, maar ook het stadsbestuur van Milaan investeert in achtergestelde wijken. Bij informatiecentrum LOC 2026 (Loreto Open Community) krijgt de buurt rond het Piazzale Loreto een blik op de toekomst van het plein. De verantwoordelijken van LOC 2026 ontvangen ons in hun smetteloos wit hoofdkwartier pal op het Piazzale Loreto dat door dit project in een nieuwe plooi gelegd wordt. In de toekomst wordt het plein autoluwer en groener, maar ook levendiger, dankzij verschillende high-end winkelpanden geïntegreerd in een metrostation. Kosten noch moeite worden gespaard voor LOC 2026. Tegen een achtergrond van levendige renderingen en maquettes vertelt een professor ons hoe de hele buurt betrokken wordt.

de wijk achter het plein

Dat de regeneratie van het Piazzale broodnodig is, merken ook wij. Het Piazzale Loreto is dan wel in één diagonale lijn te kruisen met de auto, als voetganger doe je er door de vele stoplichten makkelijk een kwartier over. Daardoor vormt het plein een barrière naar het centrum van de stad. Om nog maar te zwijgen van de waaghalzen die het met de fiets doen. Ook aan de buurt achter het plein moet de herontwikkeling van Loreto ademruimte geven. Die buurt, Via Padova, ontspringt op het chaotische verkeersplein en strekt zich vier lange en drukke kaarsrechte kilometers uit tot op de A51, zeg maar de grote ring rond Milaan.

Vandaag is Via Padova een superdiverse wijk. Dit is het gevolg van een lange geschiedenis van migratie. Dat weet Giorgio, een lokale vrijwilliger, ons te vertellen: “Milaan was het centrum van de Italiaanse industrie. Mensen uit het hele land kwamen naar hier omdat er veel vraag was naar arbeiders. Na de Eerste Wereldoorlog was er een enorme migratie vanuit het Zuiden.” De wijk speelt al decennia een rol als aankomstwijk voor mensen die uitwijken naar Milaan, ook vandaag. “We hebben hier 54 verschillende nationaliteiten wonen”, vertelt Giorgio. De leefomstandigheden voor de migranten waren en zijn slecht. Via Padova is nog steeds een wijk waar men na aankomst snel uit de armoede probeert op te klimmen om naar elders in de stad te verhuizen.

de Amici

Langs de kant van Via Padova ligt het Parco Trotter, een groene oase in het midden van de wijk. “Dit is geen gewoon park. Het is oorspronkelijk gebouwd voor kinderen met ademhalingsproblemen”, legt Giorgio ons uit. Hij draagt als voorzitter samen met andere vrijwillige vrienden in de organisatie Amici del Parco Trotter met veel liefde zorg voor het wijkpark. Het mooie park is vandaag een school, elk leerjaar beschikt over een eigen paviljoen. “Het is de grootste speelplaats van het land”, aldus Giorgio. Centraal doet het voormalig openluchtzwembad dienst als turnzaal. Ondanks de kwaliteit van de school, is het vooral de armere bevolking die hier schoolloopt. Meer gegoede Italianen hebben snel argwaan tegenover een school in zo’n diverse wijk.

Na de schooluren opent het park zijn deuren en is het een groene long voor de hele omgeving, weg van het drukke verkeer. Bovendien is de bibliotheek van de school een motor voor de integratie van moeders die hier hun eerste woordjes Italiaans leren. Hierover vertelt bibliothecaris Guido ons vol jeugdig enthousiasme: “Deze bibliotheek is gemaakt voor ouders, zodat ze hun kinderen niet nodig hebben om met de leraren te praten. We proberen mensen met een andere moedertaal actief te ondersteunen. We hebben tweetalige boeken die makkelijk te lezen zijn, omdat je de tekst zowel in het Italiaans als in je eigen taal hebt.”

tussen twee buurten

Giorgio vreest dat de opwaardering van de wijk kapitaalkrachtige inwoners zal aantrekken. Hij kijkt hierbij angstig naar Nolo, de buurt ten noorden van het Piazzale Loreto. Deze voormalige migrantenwijk had ooit veel weg van Via Padova, en werd in 2000 nog aangeduid als een gevarenzone. Vandaag is zij onherkenbaar veranderd. Nolo is een van de hipste wijken van Milaan.

“De wijk wordt in het midden opgedeeld door het park”, vertelt Giorgio. “Aan de ene kant heb je Via Padova, en aan de andere kant is er een nieuwe wijk die we Nolo noemen. De huurprijzen zijn er erg hoog. Er zijn veel bars en restaurants die niet goedkoop zijn. Aan de andere kant is Via Padova nog steeds hetzelfde als wat het al lang was, maar er vinden nu wel wat veranderingen plaats.” Guido, de bibliothecaris, valt in: “Heb je de werkzaamheden langs de weg gezien, om het autoverkeer te verminderen? Er is een groot project op het Piazzale Loreto. Dat deel van de stad zal veel veranderen. Dit project zal de problemen voor de immigranten en de arme mensen in Via Padova verergeren”, zegt hij, verwijzend naar LOC 2026.

Op Via Padova voelt men de hete adem van gentrificatie. Ascensia, lerares op de school en woonachtig op Via Padova, uit haar bezorgdheid: “Ik hoop dat Via Padova een plaats kan blijven voor goede mensen, niet enkel voor rijke mensen, maar voor goede mensen.” Al ziet ze de nieuwe ontwikkelingen niet als eenzijdig slecht: “Voor mij zijn de plannen goed, al hoop ik dat ze geen gentrificatie zullen teweegbrengen. Ik wil een betere wijk voor iedereen. Het stadsbestuur moet maatregelen nemen om de huisprijzen betaalbaar te houden.”

Kattendijkdok

In 1990 werd Antwerpen opgeschrikt door de sloop van de Koninklijke Stapelhuizen aan de Italiëlei. Dat gigantische magazijn moest plaatsmaken voor een ontwikkeling van appartementen en kantoren. Het zou het begin zijn van de regeneratie van het Eilandje. Zo’n twintig jaar later werd op een boogscheut van dit oude entrepot het MAS geopend, symbool van de eerder gestarte herontwikkeling. Een buurt die in de jaren tachtig nog als achtergestelde buurt werd aangeduid, is nu een stadswijk in volle ontwikkeling, waar de oude zeemanskroegen plaatsmaken voor hippe bars.

Gentrificatie is een proces van decennia, zelfs nu is het Eilandje nog niet in zijn laatste stadium aangekomen. Wie op zoek gaat, kan nog restanten vinden van de oude volkswijk die niet zo lang geleden zeer levendig was. In Via Padova, die nog aan de vooravond van een gentrificatie staat, is er nog weinig van te zien. Toch zijn de bewoners van de straat zich zeer bewust van de aanstaande ontwikkelingen, veel meer dan de Antwerpenaren toen de Stapelhuizen werden gesloopt in 1990. “Hipster dimmerda”, staat er nu al op graffiti te lezen.

Wie bouwt de stad van morgen? Zijn het de professionals die de wijk zeggen te vertegenwoordigen? Ver weg van de Milanese stedelijke planning door experts, creëren de Amici en zovele andere associaties een échte dialoog. Die dialoog creëert een samenhorigheid die hopelijk groot genoeg is om de druk van stad en ontwikkelaar te weerstaan. Ze kan de stad van morgen bouwen. Als een Milanees bewustzijn leefde in het Antwerpen van de jaren negentig, zou de nieuwste buurt van de stad er misschien heel anders uitgezien hebben.