luchtvervuiling in Antwerpen, geen vuiltje aan de lucht?

fijnstof, een minuscule moordenaar

Eerst en vooral, wat is dat fijnstof precies? Fijnstof kennen we als zeer kleine deeltjes die rondzweven in de lucht. Ze worden geproduceerd door de natuur, zoals zeezout en pollen, maar ook menselijke activiteiten zoals verwarming van gebouwen, land- en tuinbouw en verkeer dragen tot de vorming ervan bij. De wetenschappers onder ons weten dat onder andere het schadelijke gas stikstofdioxide schuldig pleit voor het ontstaan van fijnstof. Daarom leggen de Europese Unie en de Wereldgezondheidsorganisatie een maximumwaarde van 40 µg/m³ stikstof op. Het hoeft je niet te verbazen dat Antwerpen als dichtbevolkte stad met veel verkeer en een grote haven deze norm op diverse plaatsen overschrijdt. Fijnstof vermindert de levensverwachting met negen tot dertien maanden en kan leiden tot allerlei gezondheidsklachten zoals longproblemen, een hartinfarct en zelfs kanker. Korte episodes van hoge concentraties, maar ook langdurige blootstelling aan lage concentraties, zijn schadelijk.

maatregelen van de stad

Volgens Filip Lenders, hoofd Energie en Milieu Antwerpen, heeft de stad al heel wat maatregelen getroffen om de stikstofconcentraties terug te dringen. Voorbeelden hiervan zijn het plaatsen van oplaadpunten voor elektrische voertuigen, maatregelen gericht op gebouwverwarming, het ontraden van stoken met hout via een sensibiliseringscampagne en de recente invoering van de lage-emissiezone. Heeft dat laatste nu eigenlijk effect gehad? Filip Lenders (Stad Antwerpen) zegt dat het nog te vroeg is om hierover uitspraken te doen. Toch is hij ervan overtuigd dat het invoeren van een lage-emissiezone, die oudere en dus meer vervuilende auto’s bant, ongetwijfeld een positief effect heeft op de uitstoot van luchtvervuilende stoffen.

Het zou nog beter zijn als alle dieselwagens, en nadien de benzinewagens geweerd worden, zoals in Parijs vanaf 2030.

– Joeri Thijs

Joeri Thijs van Greenpeace nuanceert dit optimisme: “De lage-emissiezone zorgt voor minder fijnstof en dieselroet, maar niet voor minder stikstofdioxide. Sommige moderne dieselwagens stoten evenveel of zelfs meer stikstofdioxide uit dan oudere dieselwagens. Het zou nog beter zijn als alle dieselwagens, en nadien de benzinewagens geweerd worden, zoals men vanaf 2030 in Parijs zal doen. Als dat gepaard gaat met aantrekkelijke vervoersalternatieven kan zo’n lage-emissiezone werken.” Het is volgens Greenpeace dan ook noodzakelijk om massaal te investeren in kwalitatief openbaar vervoer, een goede infrastructuur voor fietsers en voetgangers, een slimme kilometerheffing, voldoende hoge parkeertarieven en een betere ruimtelijke planning.

Een lage-emissiezone is een stap in de goede richting, maar het mag niet enkel daarbij blijven. Daarom onderzoekt het stadsbestuur hoe ze door middel van ruimtelijke ingrepen ervoor kan zorgen dat gevoelige bevolkingsgroepen zoals kinderen, zieken en ouderen minder blootgesteld worden aan fijnstof. Een andere aanzet om op termijn te evolueren naar een stad met minder uitstoot is de website www.slimnaarantwerpen.be. Deze laat bewoners, bezoekers en bedrijven kennismaken met diverse mogelijkheden om de stad te bereiken en zich erbinnen te verplaatsen.

Ook voor de toekomst staat nog heel wat op het programma om de luchtkwaliteit in Antwerpen te verbeteren, vertelt Filip Lenders. In 2018 start het Europese project ‘Zulu’ waarbij mogelijkheden tot innovatieve luchtzuiveringssystemen in scholen en crèches worden onderzocht en vervolgens worden toegepast. Acties omtrent het stilleggen van stationair draaiende voertuigen zoals taxi’s en het vermijden van vervuilende generatoren staan eveneens op het programma. Ten slotte zal er geïnvesteerd worden in een overkapping van de Ring en een modal shift. Dit laatste is een mooie term voor het deels vervangen van vervoer over wegen door andere vormen van vervoer, zoals vervoer per spoor en per schip.

propere oases in de studentenbuurt

Het is intussen geen verrassing meer: de lucht die we dagelijks inademen is vervuild en dat is een groot probleem. Hoe zit het eigenlijk met de luchtvervuiling in de studentenbuurt? Is de lucht die we inademen wanneer we van kot naar aula of stamcafé gaan overal even proper? Kunnen we gaan joggen zonder ons zorgen te moeten maken? Volgens Filip Lenders is de luchtkwaliteit aan de Stadscampus even problematisch als in de rest van de stad.

Professor Samson, professor aan de Universiteit Antwerpen en expert luchtvervuiling, voegt daaraan toe dat de mate van luchtvervuiling heel afhankelijk is van plaats tot plaats. De concentratie van fijnstofdeeltjes hangt af van twee zaken: de mate van verkeer en de breedte of openheid van een bepaalde straat. Naburige locaties kunnen zo enorm verschillen. Het Hof van Liere heeft bijvoorbeeld een veel betere luchtkwaliteit dan de omringende straten, omdat de binnentuin autoluw is en de gebouwen errond een zogenaamd natuurlijk schild vormen, aldus Samson. Hetzelfde zie je op Campus Groenenborger. Die ligt net boven de Kraaibeekstunnel, maar omdat die overkapt is, is de luchtkwaliteit op de campus enorm goed. Rustige, autoluwe plaatsen zijn dus een ideale plaats om bijvoorbeeld een pauze te nemen. Samson raadt daarom ook aan om als fietser of jogger zo weinig mogelijk de drukke straten op te zoeken. "Dat is niet alleen beter voor je gezondheid, maar het is ook veiliger."

schone lucht voor (en door) iedereen

Gelukkig kunnen wij als studenten zelf ook bijdragen tot een schonere lucht. Om te beginnen door zo vaak mogelijk te kiezen voor de fiets en het openbaar vervoer. Als we toch de auto nemen, gebruik dan de principes van ecodriving: sneller schakelen, anticiperen op de omgeving, je motor uitzetten bij korte stops … Tot slot moeten we proberen zo energiebewust mogelijk te leven: een warme trui aantrekken in plaats van de verwarming helemaal open te draaien, het is een logische maar effectieve aanpassing.

Greenpeace ondernam grotere stappen om luchtvervuiling tegen te gaan: een tijd geleden klaagden zij de Vlaamse Overheid hiervoor aan. Joeri Thijs legt uit: “We verwachten dat ze de gezondheidsimpact van luchtvervuiling ernstiger gaan nemen. Vervuilde lucht zorgt voor ademhalingsaandoeningen en vroegtijdige overlijdens. Dan is het voor ons onaanvaardbaar dat de overheid maar wat blijft aanmodderen.”

Door deel te nemen aan een burgeronderzoek als Curieuzeneuzen geef je een duidelijk signaal dat je bekommerd bent om propere lucht.

– Roeland Samson

Professor Samson vindt die aanklachten een goede zaak: “De lucht in de stad is enorm schadelijk. Moest je die in een laboratorium willen nabootsen en mensen eraan blootstellen, zou dat als ontoelaatbaar beschouwd worden.” Samson pleit er dan ook voor dat de Europese normen voor luchtkwaliteit aangepast worden: “Die normen houden niet alleen rekening met onze gezondheid, maar ook met onze economie. De normen zijn dus hoger dan ze zouden moeten zijn."

Professor Samson werkt momenteel ook mee aan het initiatief Curieuzeneuzen. Bij dat project onderzoeken burgers zelf de vervuiling in hun straat.  "Ook dat is een vorm van protest", meent Samson. "Je geeft zo een duidelijk signaal aan de regering dat je bekommerd bent om propere lucht."

Er is dus nog veel werk aan de winkel, maar protestacties, initiatieven als de lage-emissiezone en simpele gedragsveranderingen als eens vaker de fiets nemen, kunnen wel degelijk een groot verschil maken.