kwaadaardige wormen

De knikkebolziekte, ook wel nodding syndrome genoemd, is een vorm van epilepsie. Tijdens de epileptische aanvallen valt het hoofd steeds naar beneden, vandaar ook de naam. De aandoening treft vooral kinderen tussen drie en achttien jaar in Kameroen, Oeganda, Tanzania, Zuid-Soedan en de Democratische Republiek Congo. De knikkebolziekte werd ongeveer zestig jaar geleden voor het eerst vastgesteld in Tanzania. In de jaren ’90 werden Oeganda en Zuid-Soedan zelfs getroffen door een epidemie. Het vreemde aan de aandoening is dat de kinderen meestal gezond waren vooraleer ze de ziekte opliepen.

de sociale dimensie: tussen feit en fictie

Nu is natuurlijk de vraag: waarom is de knikkebolziekte precies een probleem? De impact van de aandoening is ontzettend groot. Naast de fysieke gevolgen zoals de epileptische aanvallen, geheugenproblemen of afgeremde groei zijn de sociale consequenties niet te onderschatten. De ziekte op zich is niet dodelijk, maar veel kinderen sterven omdat ze niet worden behandeld. Epilepsie wordt namelijk gezien als een vloek van de voorouderlijke geesten of een bezetenheid door een kwaadaardige geest. Als iemand een aanval krijgt, kon dat ook een teken zijn van hekserij of vergiftiging. Daaruit ontstond het geloof dat het erg besmettelijk is. Door het bijgeloof dat rondom het nodding syndrome spookt, krijgt de getroffene vaak geen hulp. Omdat kinderen tijdens een heftige aanval de controle over hun lichaam verliezen, kunnen ze verdrinken of in het vuur vallen. Gezinnen worden eveneens uitgesloten van de gemeenschap vanuit de angst om besmet te geraken. Kinderen zijn tenslotte de toekomst en omdat de knikkebolziekte vooral hen treft, heeft ze een enorme impact op heel de gemeenschap.

academische Cluedo: wie is de dader?

Decennialang zijn onderzoekers op zoek geweest naar de oorzaak van deze mysterieuze ziekte. Sinds 2013 waagt UAntwerpen zich er ook aan. Een multidisciplinair team, onder leiding van professor Robert Colebunders, ging op zoek naar de oorzaak. Hun leidraad was een parasitaire worm die rivierblindheid veroorzaakt. Het is namelijk zo dat de regio’s met de meeste gevallen van de knikkebolziekte gesitueerd konden worden in dezelfde regio’s waar veel gevallen van rivierblindheid voorkwamen. Over de jaren heen heeft het team verschillende onderzoeken uitgevoerd om de oorzaak te vinden. Hun conclusie? De parasitaire worm, Onchocerca volvulus, is de boosdoener. De worm veroorzaakt rivierblindheid, maar ook verschillende vormen van epilepsie zoals de knikkebolziekte. Maar daarmee zijn we er nog niet: hoe wordt de ziekte nu verspreid? Een kleine zwarte vlieg die nog enkel voorkomt in Afrika en delen van Zuid-Amerika blijkt de drager te zijn. Gebieden waar er broedplaatsen waren van deze vlieg hadden ook vele gevallen van de ziekte. Na uitgebreid onderzoek is dat ook door het team bevestigd. De vliegen zelf worden besmet wanneer ze een geïnfecteerde persoon bijten. Wanneer ze dan een nieuw individu lastigvallen, worden de microscopisch kleine larven overgebracht op de huid. Goed mikken met de vliegenmepper dus.

is er een oplossing?

De oplossing blijkt simpel te zijn. Er is een goedkoop medicijn op de markt, Ivermectin genaamd, dat de worm doodt en daarmee de knikkebolziekte geneest. Het is gemakkelijk in gebruik, want het zou slechts één keer per jaar moeten worden ingenomen. Het medicijn kan ook preventief gebruikt worden. Het aantal mensen dat deze ziekte heeft, wordt geschat op 300 000, dus de impact zou ook groot zijn. Indien het medicijn in gebruik wordt genomen, zou de ziekte een vage herinnering kunnen worden. Een goedkope, gemakkelijke oplossing die levens redt, wat is er nog beter?

Efficiënter zou het zijn om de zwarte vliegjes die de ziekte verspreiden te verdelgen. Zij zijn immers de drager van de worm. Op die manier zouden we de ziekte in de kiem kunnen smoren. Omdat de vlieg nog vele andere ziekten verspreidt, zou de impact nog groter zijn. Dus... Is het einde van het onderzoek van professor Colebunders dan in het vizier? Toch niet. Nu de oorzaak gekend is, is het nog altijd zoeken volgens welke mechanismen de ziekte zich juist verspreidt, maar we staan al duidelijk verder dan enkele jaren geleden!