Al gapend en in de ogen wrijvend staat dwars vroeg in de ochtend voor het slaapcentrum van het UZA. Eenmaal binnen staan we in een mooie, ruime lobby en na wat verwarring over waar we nu juist naar toe moeten, komen we aan op de vijfde verdieping, waar we worden begeleid naar het bureau van slaapexpert prof. dr. Johan Verbraecken. Buiten straalt de zon maar alle gordijnen zijn gesloten, waardoor het bureau is gehuld in duisternis, ook al begroet prof. dr. Verbraecken ons met een stralende glimlach.
Bestaat er zoiets als ochtend- en avondmensen of is dat een fabeltje?
Het slaapwaakritme wordt gestuurd door melatonine. Vooral als het duister wordt, beginnen we melatonine aan te maken in de pijnappelklier. De ochtendtypes beginnen al vroeg op de avond melatonine aan te maken, in tegenstelling tot de avondtypes die een paar uur later beginnen met de aanmaak. Dit ligt vast in ons genetisch materiaal; we worden dus voor een stuk als een ochtendmens of avondmens op de wereld gezet.
Je kan het wel een beetje manipuleren via sociale contacten, voeding en activiteiten. Ook door licht kan je de biologische klok verschuiven. Maar we zijn dus wel intrinsiek een ochtend- of een avondtype.
Beginnen de lessen eigenlijk niet te vroeg?
Dat is heel individueel. Voor de ochtendtypes is les om 8u30 eigenlijk perfect, maar voor de avondtypes is het natuurlijk wat minder goed. Die zitten dan meer als een zombie of een robot in de les. We noemen dit ook wel presenteïsme: je bent er wel maar je bent er gewoon niet bij. Met andere woorden: automatisch gedrag lukt wel, maar meer moeilijke opdrachten niet. Doordat avondmensen ‘s ochtends vroeg nog slaapdronken zijn, is een examen invullen of een vraagstuk oplossen echt een ramp. Voor de avondtypes zou het dus beter zijn mochten de lessen later starten. Zo kan je tegemoetkomen aan de natuurlijke slaapbehoeftes van iedereen.
Toen ik nog student was, was ik een echt ochtendtype: ik stond al om 6u op. ’s Avonds had ik het wel om 22u30 gehad. Daarna is dat door het kotleven allemaal opgeschoven: veel ambiance, veel lawaai op de gangen en steeds maar later gaan slapen. Ook wachten doen tijdens de specialisaties heeft ervoor gezorgd dat ik nu een avondtype ben.
Doorheen de nacht doorlopen we verschillende slaapcyclussen. Eén cyclus duurt ongeveer anderhalf uur. Heet het nut om in stukken van anderhalf uur te slapen?
Er zijn nu wel allerlei appjes die je kan instellen om te bepalen wanneer je wekker het beste afloopt. Om te beginnen zijn die apps niet zo betrouwbaar, zelfs die van de bekende merken. Ze over- of onderschatten de slaapstadia met een kwartier tot twee uur. We hebben dat zelf onderzocht. Dat is toch wel een teleurstelling, zeker omdat veel mensen die apps gebruiken. De analyse van de slaapstadia gebeurt met algoritmes die bewegingen, geluiden en trillingen bestuderen. Toch zijn het black boxes, want we weten niet precies hoe ze het doen.
Normaal ontwaken we wanneer we uitgeslapen zijn. We worden dan wakker zonder al te veel moeite en zeker zonder iets te moeten timen. Het timen van je slaapcyclus is naar mijn aanvoelen vooral een marketingverhaal en niet zozeer wetenschappelijk onderbouwd.
Wat is de invloed van zulke apps en sociale media op onze slaap?
Het begint al heel vroeg op kinderleeftijd. Hier ontwikkelen kinderen nefaste gewoonten, die ze dan verderzetten in hun studentenjaren en nadien in het beroepsleven. Het is vooral de combinatie van het licht en de inhoud die zo nadelig is. Het blauwe licht geeft ons energie en overdag is dat belangrijk. Blauw licht komt niet alleen van onze schermen maar ook van het zonlicht. In de avond is dit uiteraard niet meer nodig, want dan houdt het ons net wakker. Het onderdrukt onze melatonineproductie waardoor de slaapbehoefte steeds later op de avond opkomt en onze nachten korter worden, ook al moeten we gewoon op tijd opstaan. Als je dit chronisch doet, jaar na jaar, dan bouw je evident een chronisch slaaptekort op en dat heeft impact op van alles: geheugenfunctie, alertheid, … Mensen drinken dan overdag koffie, wat op zijn beurt de slaap verstoort en zo kom je in een vicieuze cirkel terecht. Ondertussen wijst prof. dr. Verbraecken naar zijn koffie en zegt met een glimlach: “Dit is decafé koffie by the way.”
Kan je slaap inhalen als je in het weekend tot 's middags in je bed blijft liggen?
Als je elke nacht maar vijf uur slaapt en je hebt eigenlijk zeven uur nodig, dan bouw je wel een toenemende slaapbehoefte op. Die druk wordt zo groot dat je, als je dat kan, meer uren gaat slapen. Nu is het niet zo dat je al de uren die je gemist hebt, moet inhalen. Je brein gaat zoeken naar een evenwicht, door meer diepe en REM-slaap aan te maken. Dat zijn de twee belangrijkste slaapfasen, samen heten ze de kernslaap. In de kernslaap recupereren ons lichaam en geest. Door meer kernslaap aan te maken, kan je een gemist uur inhalen door een halfuur bij te slapen. Maar als je een hele week te weinig geslapen hebt, gaat een halfuur natuurlijk niet voldoende zijn.
Je moet vooral zorgen dat je niet te veel morrelt aan je biologische klok als je bij slaapt. Want hoe langer je in bed ligt, hoe korter je dag wordt. Daardoor bouw je minder slaapbehoefte op. Dus als je wilt bijslapen in het weekend, mag je niet overdrijven. Tot ‘s middags in je bed blijven liggen, vind ik een verschrikkelijk idee.
Binnenkort is het weer zomertijd. Wat is het effect daarvan?
Allereerst gaat de klok een uur vooruit. Dus: een uurtje slaapdeprivatie. Dat is niet veel, maar bij mensen met een slaapprobleem of bij heel jonge kinderen met een strak slaapwaakritme kan dat toch problemen geven. De overschakeling vraagt gemiddeld één dag aanpassingstijd. Tijdens deze overgang zijn mensen slaperiger en hebben ze een verminderde concentratie. Daardoor zijn er de dag nadien ook meer auto-ongevallen.
Waarom zijn uw gordijnen al dit gehele interview dicht?
Ja, dat is voor mijn slaapritme inderdaad niet goed. Er zit niet echt een andere reden achter dan dat als mijn gordijnen open zijn, ik mijn beeldscherm niet goed kan zien. (lacht)
- Login om te reageren