GOD SAVE THE KING: EEN ANTWERPSE UITVINDING?

John Bull (ca. 1562–1628) was een Engelse componist, organist en klavecinist. Hoewel zijn populariteit vandaag de dag is afgenomen, geldt hij nog steeds als een van de meest invloedrijke muzikale figuren van zijn tijd. Hij werd geboren in het graafschap Somerset en kreeg zijn opleiding aan de prestigieuze Koninklijke Kapel in Londen, waar hij later zelf als componist en organist diende. Zijn mooie composities brachten hem in de gunst bij Koningin Elizabeth I, die hem benoemde tot een van haar persoonlijke musici.

Bulls carrière verliep echter niet zonder problemen. In 1613 zou hij Engeland hebben moeten verlaten, vermoedelijk vanwege financiële moeilijkheden en beschuldigingen van immoreel gedrag zoals overspel en het verwekken van buitenechtelijke kinderen. Andere bronnen vermelden dan weer dat hij door het Engelse hof op een spionagemissie naar het continent werd gestuurd, onder het mom van ‘een reis voor zijn gezondheid’. Hij bezocht de Zuidelijke Nederlanden (het huidige België en Luxemburg), een gebied dat destijds deel uitmaakte van het Spaanse Rijk en een toevluchtsoord bood aan verschillende Engelse ballingen, zoals hij dat zelf was. Doorheen zijn reis passeerde hij verscheidene steden, waaronder Brussel. Hier kreeg hij een job aangeboden in de rechtbank, al was dit van korte duur. Na correspondentie met het Engelse hof kwam zijn verleden aan het licht en werd hij ontslagen. Daarna vestigde hij zich definitief in Antwerpen, dat in die tijd een belangrijk cultureel en economisch centrum was, met een bloeiende muzikale scene waar Bull zich snel in mengde.

In Antwerpen was hij de organist van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, een prestigieuze positie in een van de belangrijkste kerken van de Lage Landen. Hij werd er gerespecteerd om zijn muzikale talent en werkte samen met andere componisten en musici. Hij bleef componeren en zijn stijl verder ontwikkelen. Het is ook tijdens deze Antwerpse jaren dat sommigen vermoeden dat hij de melodie componeerde die later bekend werd als God Save the King.

van Antwerpen naar Londen

De precieze oorsprong van de melodie van God Save the King blijft onderwerp van discussie. Zo schrijven sommigen het toe aan Henry Carey, het neefje van de bekende Engelse koningin Anne Boleyn. Anderen wijzen dan weer op mogelijke Franse invloeden uit het lied Grand Dieu, sauve le Roi uit 1686. Toch is er bewijs dat de melodie al in de vroege zeventiende eeuw bestond, wat perfect aansluit bij de periode waarin Bull actief was in Antwerpen. Sommige muziekhistorici suggereren dat Bull de basis legde voor de melodie die later zou zijn geëvolueerd tot het volkslied dat we vandaag kennen.

Een interessante theorie stelt zelfs dat Bull de melodie oorspronkelijk componeerde als eerbetoon aan Koningin Elizabeth I, die regeerde van 1558 tot 1603. Dit zou betekenen dat God Save the King begon als een loflied voor de Tudorkoningin, voordat het zich verder ontwikkelde tot het nationale volkslied.

John Bull en de speculaties

Er zijn echter geen harde bewijzen die bevestigen dat Bull de componist van God Save the King is. De theorie dat hij het lied zou hebben geschreven, is gebaseerd op de symbolische associaties tussen Bull en de Engelse monarchie. Bull werd vaak beschouwd als een nationaal symbool van Engeland, net zoals de naam “John Bull”, die later zou worden gebruikt als bij naam voor de typische Engelsman. Het idee dat hij de componist zou zijn, kan voortkomen uit de wens om de oorsprong van het lied te verbinden met een patriottische Engelse figuur. Zelf keerde hij nooit terug naar Engeland, maar zijn vele connecties met andere grootheden leiden tot de theorie dat het vanuit Antwerpen naar Engeland overwaaide.

Het is mogelijk dat de melodie van God Save the King al bestond in de vroege zeventiende eeuw, misschien in een ruwe of voorlopige vorm. Het zou dan later worden aangepast en verfijnd door andere componisten, zoals Henry Carey, voor het publiek in Engeland. De connectie met Bull blijft dus speculatief, hoewel zijn muzikale invloed zeker een rol heeft gespeeld in de ontwikkeling van de Engelse muziek in de zestiende en zeventiende eeuw.

een vergeten erfgoed?

Hoewel er geen definitief bewijs is dat Bull daadwerkelijk de componist is van God Save the King, geeft zijn Antwerpse verblijf een fascinerende draai aan de geschiedenis van het lied. Het roept de vraag op of we de herkomst van een stukje Brits nationaal erfgoed eigenlijk in de straten van Antwerpen moeten zoeken. Wat als de klanken van dit iconische volkslied ooit weerklonken in de Kathedraal van Antwerpen, lang voordat het in Engeland een symbool werd van monarchie en nationale trots?

Wat er ook waar mag zijn van deze theorie, het is een mooi voorbeeld van hoe muziek door de eeuwen heen grenzen overstijgt en culturen verbindt. Misschien moeten we de volgende keer dat we God Save the King horen, even denken aan een organist in het hart van Antwerpen die mogelijk de eerste noten op papier zette.