de spiegel die China ons voorhoudt

Professor Jonathan Holslag van de Vrije Universiteit Brussel kwam op de laatste dag van februari naar Antwerpen om een gastcollege te geven over deze wereldmacht. Hij besprak hoe en waarom China de hoofdrol op het wereldtoneel probeert op te eisen en hoe de communistische partij het eigen land bestuurt als de "meest geavanceerde politiestaat ter wereld".  

Zoals gezegd kent China een rijke geschiedenis, een geschiedenis waarin eenheid allerminst een evidentie was. De Chinezen kenden veel periodes van onrust (bijvoorbeeld de periode van de ‘Strijdende Staten’). Het kolossale land zoals we dat vandaag de dag kennen, ontstond omstreeks de zeventiende eeuw. Destijds heerste de Qing Dynastie. 

Tijdens de regeerperiode van deze dynastie kende China de ‘Eeuw van de Vernedering’, die begon in 1839 met de Eerste Opiumoorlog (1839-1842). De Tweede Opiumoorlog deed zich voor tussen 1856 en 1860. Groot-Brittannië kroonde zich in beide oorlogen tot overwinnaar. Vervolgens was er de Eerste Chinees-Japanse Oorlog (1894-1895). Japan verraste de wereld door als overwinnaar uit de strijd te stappen. Tijdens de Tweede Chinees-Japanse Oorlog (1937-1945) - later onderdeel van WO II - voelden de Chinezen opnieuw de vernedering die de Japanse bezetting met zich meebracht. Tegenwoordig wil de Chinese Communistische Partij (CCP) koste wat kost voorkomen dat China terugkeert naar deze periode van afgang.

de voorzitter

In 1949 bracht Mao Zedong China’s soevereiniteit terug met de introductie van de Volksrepubliek China. Om die reden wordt hij nog altijd gezien als de founding father van het moderne China. Veel Chinezen spreken tegenwoordig nog van 'de voorzitter' als ze het over Mao Zedong hebben. Mao liet zijn land in het begin van zijn regeerperiode kennismaken met de ‘Great Leap Forward’. China moest weer op zichzelf gericht zijn (China First!) en zich niet openstellen naar andere landen toe. Dit project mislukte echter volledig, waardoor miljoenen mensen stierven door hongersnood. En dus kwam de voorzitter met een nieuw concept: de culturele revolutie. Het individueel belang van de Chinezen werd ondergeschikt gemaakt aan het collectieve belang.

Maos opvolger Deng Xiaoping regeerde tussen 1981 en 1989. Hij wilde de volksrepubliek moderniseren door buitenlandse bedrijven binnen te laten. Onder het bewind van Deng kende het land dan ook een forse economische groei. Zijn opvolgers hadden het echter niet zo op de buitenlandse bedrijven die de dienst uitmaakten in China, en dus kwamen zij in de jaren '90 met het beleid van ‘nationale kampioenen’. Dit zijn bedrijven die sterk door de overheid gesubsidieerd waren, ofwel staatskapitalisme. Dit leidde dan weer tot overcapaciteit bij deze bedrijven.

regeren zoals Mao

De huidige president van China luistert naar de naam Xi Jingping. Xi wil leiden als Mao; hij wil zichzelf een machtsmonopolie geven, beter bekend als de absolute macht. Zo wil hij met name de corruptie binnen de CCP aanpakken alsook binnen heel China. Zijn voorgangers voerden al tijdelijke anti-corruptiecampagnes door, Xi gaat voor de lange adem. Zijn anti-corruptieprogramma kent echter geen duidelijke regels, iedereen kan zomaar opgepakt en/of uit zijn functie ontheven worden. De reden dat Xi de absolute macht naar zich toetrekt, is volgens professor Holslag dat het economisch minder goed gaat met China. De groei is de afgelopen jaren gedaald van tien naar zes percent. Het vertrouwen bij de bevolking is afgenomen, er komen steeds meer etnische spanningen en ook China kent terroristische aanslagen.

Xi’s beleid blijft echter niet beperkt tot China zelf. Hij vindt het model dat de CCP hanteert ook relevant is voor andere landen. De partij kent een hiërarchische structuur die Holslag “formidabel” noemt. In elke provincie, stad, en in elk gehucht wordt er volgens deze structuur geheerst. Dankzij deze structuur kan de CCP ook invloed uitoefenen binnen bedrijven. Elk bedrijf heeft een mannetje van de partij in dienst, die in het oog houdt of het bedrijf wel alles doet en laat volgens de principes van de Communistische Partij. Sta je op het punt om binnen een bedrijf promotie te maken, dan wordt er niet gekeken naar je competenties en je prestaties. Men kijkt enkel naar je loyaliteit aan CCP.

De invloed van de Communistische Partij zie je duidelijk terug bij bedrijven als Alibaba en Huawei. Holslag noemt Alibaba “het slimst verpakte instrument van staatskapitalisme door China”. Het bedrijf is niet volgens marktconforme omstandigheden opgezet. Huawei heeft op haar beurt $45 miljard overheidskrediet gekregen, Holslag ziet dit als concurrentievervalsing. Daarnaast heeft de gsm-producent onlangs het dataverdrag van de Communistische Partij getekend. Hierin staat dat het bedrijf verplicht is om alle gebruiksdata door te spelen die voor de partij relevant kunnen zijn.

Ook op militair gebied wordt China een steeds grotere speler op het wereldtoneel. Zo heeft het land de meeste oorlogsboten in bezit, waarvan er veel in de Middellandse Zee en in de Atlantisch Oceaan liggen. Djibouti heeft zelfs al een Chinese legerbasis. Volgens het Aziatische land zijn al deze militaire inspanningen vreedzaam. Tevens heeft Beijing geld geleend aan Griekenland en Italië. Met haar economische en militaire strategieën wil China de rollen omkeren, zoals die golden tijdens de Eeuw van de Vernedering.

spiegel

Zoals professor Holslag het ziet, houdt China ons een spiegel voor. Chinese ambtenaren en onderhandelaars zijn bijvoorbeeld enorm scherp. Zij kennen de politieke agenda van een land door en door. Hetzelfde geldt voor hun kennis over de wensen van de Communistische Partij. Volgens Holslag stelt België daar ambtenaren tegenover die enkel hun eigen belang verdedigen en die van weinig zaken op de hoogte zijn. Ook gaan Chinezen op zoek naar zwakke plekken binnen het parlement van nationale regeringen en proberen hun propaganda via deze zwakke plekken op de politieke agenda te krijgen.

Misschien huiver je bij het idee dat het communistische land voet aan de grond probeert te krijgen in ons kleine landje. We moeten echter niet vergeten dat andere landen, op hun eigen manier, hetzelfde doen als China. Denk aan Rusland met de Nordstream, Turkije met de lange arm van Erdogan en andere landen uit het Midden-Oosten. Denk ook aan de Verenigde Staten, die tijdens de Koude Oorlog hun greep op de wereld probeerden te krijgen omwille van hun conflict met de Sovjet-Unie. Wat recenter is de zaak van Edward Snowden, die de privacy-schendende praktijken van de NSA naar buiten bracht.

Holslag concludeert dan ook dat we als Europa erg gevoelig zijn voor invloeden van buitenaf, en dat altijd zijn geweest. De afgelopen 25 jaar heeft de EU zijn best gedaan om Westerse waarden naar China over te brengen. Verspilde moeite, zo blijkt nu. China zelf ziet de rollen liever omgedraaid.

camera's met gezichtsherkenning

Vanwege zijn onderzoek is de professor van de VUB niet meer welkom in China. Mails die hij naar Chinese vrienden stuurt, komen simpelweg niet meer aan. Niet toevallig noemt Holslag de volksrepubliek momenteel de meest geavanceerde politiestaat ter wereld. Tegen 2020 wil Xi Jinping 626 miljoen bewakingscamera’s met gezichtsherkenning in Chinese steden hebben geïnstalleerd, zodat de overheid ook weet wat elk individu doet.

Moeten we ons nu zorgen gaan maken over de rol van China? Als auteur van dit artikel, durf ik daar geen antwoord op te geven. Hoe dan ook neemt de invloed van China met de dag toe. Het is te hopen dat onze politici eens gaan kijken in de spiegel die China ze voorhoudt. Voorgaand schrijft iemand die een laptop van Lenovo heeft, wiens vorige gsm van Huawei was en er momenteel een van Xiaomi heeft, die hij via AliExpress heeft besteld! Waarschijnlijk kent de CCP dwars inmiddels ook.