DE SNIPPERS VAN DE HARDE KNIP

een kleine blik terug in het verleden

In 2019 werd de term ‘de knip’ voor het eerst vernoemd in een onderwijscontext. In De Standaard verscheen het artikel “Kan ‘harde knip’ studenten motiveren?’” dat uitweidde over een actie van minister van Onderwijs Ben Weyts om een harde knip in te voegen tussen de Bachelor en Master aan de Vlaamse universiteiten. Dat hield in dat studenten niet aan hun masteropleiding mochten beginnen zonder een geldig bachelordiploma. Zo wou Weyts de studieduur verkorten door het combineren van bachelor- en mastervakken te verbieden. Daarnaast legde hij het idee op tafel dat eerstejaarsstudenten zich pas mochten herinschrijven voor dezelfde opleiding als ze de helft van hun opleidingsonderdelen behaalden. Beide acties zijn later afgekeurd door experts omdat ze als ‘te streng’ gezien werden.

In een lezersbrief van De Morgen uit 2021 kwam de knip opnieuw naar boven en meer in het model zoals wij het nu kennen. Een ombudsmedewerker van Arteveldehogeschool schreef het volgende: “Minister Weyts wil in het hoger onderwijs een harde knip invoeren. Het wetsontwerp bepaalt dat studenten niet langer kunnen overgaan naar het derde jaar als ze nog niet geslaagd zijn voor alle vakken uit het eerste jaar. Dit voorstel staat haaks op de flexibilisering van het hoger onderwijs en leidt tot een onredelijke studieduurverlenging. Er zijn wel meer studenten die het moeilijk hebben met één vak uit het eerste jaar. Ook goede studenten met inzet en ambitie. Er zijn betere systemen om aan studenten duidelijk te maken dat ze niet geschikt zijn. Ook de begeleiding door studiecoaches en trajectbegeleiders is op menselijk en inhoudelijk gebied sturend en relevant. Allemaal systemen die niet disproportioneel focussen op één vak maar op het gehele studiesucces van de student. De harde knip is naar mijn mening een kennelijk onevenredige maatregel.” Hij vatte de grote bezorgdheden die later geuit zouden worden al samen nog voor de discussie goed en wel aanwezig was in het nieuws.

In 2022 werd de knip officieel goedgekeurd in het Vlaams Parlement. In Het Laatste Nieuws stond het volgende te lezen: “Vanaf academiejaar 2023–2024 zullen studenten in het hoger onderwijs niet langer kunnen overgaan naar het derde bachelorjaar als ze nog niet geslaagd zijn voor alle vakken uit het eerste jaar. Indien het hen niet lukt op het einde van het tweede jaar te slagen voor alle vakken uit het eerste jaar, dan kunnen ze zich niet langer opnieuw inschrijven voor dezelfde richting bij hun instelling.” Dit decreet botste op veel kritiek, niet alleen van (oud-)studenten en instellingen, maar ook van enkele oppositiepartijen. De Vlaamse Vereniging van Studenten (VVS) ging hier samen met de universiteiten en hogescholen van Brussel en Antwerpen hard tegenin. Ze schreven een open brief, waarin ze kritiek uitten op de timing van het nieuwe decreet en het feit dat dit het studierendement niet zou verhogen, maar net zou verlagen. Omdat het decreet volgens hen niet ondersteund werd door wetenschappelijk onderzoek en zelfs tegen het advies van de simulatieberekeningen ging, riepen de VVS, de Vlaamse Onderwijsraad, de Vlaamse Hogescholenraad, de Universitaire Associatie Brussel, de Associatie Universiteit & Hogescholen Antwerpen en de politieke partijen PVDA, Vooruit en Groen op om niet te stemmen voor dit decreet. Volgens minister van Onderwijs Ben Weyts zou deze maatregel ervoor zorgen dat studenten een grotere slaagkans verkrijgen in het hoger onderwijs. Hij wou hiermee het fenomeen van de ‘eeuwige student’ die blijft studeren, zonder uiteindelijk een diploma te behalen, verminderen en eventueel laten verdwijnen.

De gehele discussie hierover is natuurlijk genuanceerder dan een hoger of lager studierendement. Het standpunt dat het decreet studenten zou weigeren om langer te doen over hun studierichting omdat ze moeite hebben in hun eerste jaar, ondanks een grote passie en motivatie, werd weinig besproken. De algemene consensus was dat het studierendement verhoogd moest worden. Dat studenten die minder lang over hun studie deden meer kans hadden om ook effectief met een diploma af te studeren, was al een gevaarlijker standpunt.

UAntwerpen knipt ook

UAntwerpen werkt sinds het afgelopen academiejaar met een startpakket. Dat startpakket bestaat uit alle vakken van het eerste jaar van het modeltraject. Om aan het derde jaar van de bachelor te mogen starten, moeten deze opleidingsonderdelen behaald worden binnen de eerste twee jaar van de opleiding. Als dat niet lukt, mag de student niet aan het derde jaar beginnen en zelfs niet meer verder studeren in de gekozen opleiding aan eender welke instelling in het hoger onderwijs. Dat laatste staat haaks op wat er eerder naar buiten werd gebracht over deze maatregel.

Concreet gezien voor de eerste generatie van de harde knip houdt dat in dat de studenten alle vakken van het afgelopen academiejaar 2023-2024 ten laatste moeten behalen in de tweede zit van augustus 2025. Als dat niet lukt, moeten ze een andere opleiding gaan volgen. Het feit dat de knip studenten afsnijdt van hun richting aan elke instelling is een nieuw gegeven. In de artikels die online te vinden zijn, wordt dat nooit vermeld. Het zorgt ervoor dat een student in het middelbaar veel stress heeft om een juiste studierichting in het hoger onderwijs te kiezen, maar dat die nadien geen zekerheid heeft om die opleiding af te mogen maken. Verder geeft dit eerstejaarsstudenten een extra laag bezorgdheden en druk. Ze moeten niet alleen leren omgaan met de schakel van het secundair onderwijs naar het hoger onderwijs, maar krijgen geen ruimte om fouten te maken in hun studiemethode en manier van werken. Ondanks een grote motivatie en interesse in hun studie, bestaat er dus de mogelijkheid dat studenten niet verder mogen studeren na twee jaar.

Niet alleen de vereisten om verder te mogen studeren aan UAntwerpen zijn veranderd met het decreet van de knip, de universiteit voerde ook nog enkele andere aanpassingen door die hiermee samenhangen. Tijdens de tweede zit van afgelopen augustus werden de herinschrijvingen van eerstejaars die hun startpakket niet in eerste zit behaalden automatisch geblokkeerd. Op SisA stond de boodschap dat hun herinschrijving geweigerd werd omdat ze onder studievoortgangsbewaking stonden, ongeacht hun resultaten in de eerste zittijd. Ze kregen hierover uitleg per mail en de blokkering werd pas opgeheven bij de bekendmaking van de resultaten van de herexamens.

Met de start van het nieuwe academiejaar zaten we samen met enkele eerstejaarsstudenten van de opleiding Taal- en letterkunde om te polsen naar hun reacties en emoties na hun eerste jaar. Lena, een 19-jarige studente Engels en Theater-, Film- en Literatuurwetenschap, vertelde me wat meer over haar ervaring tijdens de herexamens. “Er zat zo’n zware druk op die examens, omdat er in mijn achterhoofd steeds speelde dat als ik dit niet zou halen, ik niet verder zou mogen doen.” Ondanks het feit dat ze nog een jaar heeft om haar startpakket te behalen, zorgt het decreet van de knip voor een gevoel dat haar kansen veel beperkter zijn dan de studenten die haar voorgingen.

Is het eerlijk dat eerstejaarsstudenten onder druk worden gezet om Weyts’ grootste angst, de eeuwige student, tegen te gaan? Na de tweede zit van dit academiejaar zullen we het zien: de eerste snippers van de knip. Ik houd mijn hart alvast vast.