Als centrum van onderwijs en onderzoek heeft de Universiteit Antwerpen een schat aan onderzoekstalent. Elke faculteit heeft meerdere doctoraatsstudenten om mee te pronken, die zich jarenlang verdiepen in hun gekozen vakgebied. Voor deze blikopener sprak dwars af met dr. Iason Jongepier (reeds gedoctoreerd, in dienst van UAntwerpen als Wetenschappelijk Medewerker) en Rogier van Kooten van het departement Geschiedenis. Zij ontwikkelen een digitale infrastructuur om historische data van de roemruchte geschiedenis van Antwerpen in te verwerken. De naam van hun project: GIStorical Antwerp II.
Inderdaad, het vervolg op GIStorical Antwerp I. Het eerste deel betrof een pilotproject dat data over Antwerpen in de negentiende eeuw verenigde. Het tweede deel omvat de geschiedenis van ’t Stad die teruggaat van de zestiende eeuw tot omstreeks nu.
GIS staat voor Geografisch Informatie Systeem, in de historische context wordt het een zogenoemde HISGIS, waarin allerlei informatie over de stad en haar bewoners in detailkaarten wordt geplot. De heren zijn ambitieus; ze streven ernaar om ’s werelds meest toonaangevende HISGIS te ontwikkelen, binnen hun type – op huisniveau en op lange termijn, zodat die ook in de toekomst van waarde is voor andere onderzoekers.
Een HISGIS maakt het mogelijk om alle data met een ruimtelijke component over elkaar heen te leggen en te kunnen vergelijken. De gegevens zijn opgebouwd in verschillende lagen en elke laag omvat een andere tijdspanne. De informatie in een laag kan bijvoorbeeld van archeologische, cartografische, historische of van iconografische aard zijn. De heren van het departement Geschiedenis hebben de software overigens niet zelf uitgevonden, maar de manier waarop zij deze gebruiken is wel uniek.
Ze plotten de data op microniveau, dus per huishouden. De bedoeling is om per huis in kaart te brengen wie er door de eeuwen heen woonden, of deze mensen arm of rijk waren, etc. Je kunt het zo gek (lees: gedetailleerd) niet bedenken. Met behulp van deze gegevens, die op de kaart in bolletjes worden weergegeven, worden er sociale kaarten geconstrueerd die een zogenoemde spatial turn bevatten, het besef van ruimtelijkheid binnen de geschiedenis.
In vijfhonderd jaar is er natuurlijk veel gebeurd in de Koekenstad, al zal lang niet alle historische data boven water komen. Bronnen over sommige tijdspannes ontbreken simpelweg en de kwaliteit van de historische bronnen neemt af naarmate je verder teruggaat in de tijd. Huizen op kaarten zijn bijvoorbeeld in veel gevallen fictief ingetekend. Daarbij maakt men pas sinds de heerschappij van Napoleon (begin negentiende eeuw) gebruik van huisnummers. Voordat Little Boney met zijn paard over de straatstenen van Antwerpen galoppeerde, had elk huis een unieke naam, zoals bijvoorbeeld Den Zonwijzer.
Toch wordt er geprobeerd om de exacte locatie van de huizen te bepalen en in het systeem te integreren. Daarvoor kan men bijvoorbeeld beschikken over belastinginventarisaties. De functionaris die deze taak toentertijd kreeg toebedeeld, liep de straat door en schreef per huis neer wie er woonde en hoeveel belasting de bewoners moesten afdragen. Hij noteerde in een bepaalde volgorde, waardoor de onderzoekers de straathoeken kunnen nagaan en zo tot aanknopingspunten komen. De software van het HISGIS bepaalt dan, op basis van eerdere inschattingen, de geschatte locatie van een perceel.
De vroegmoderne ambtenaar heeft aan het einde van zijn ronde meerdere lijsten met gegevens op papier staan. Die gegevens moeten voor het project in Excel worden overgetypt, om ze vervolgens in het HISGIS in te voeren. Ook bestaan er lijsten die afkomstig zijn uit volkstellingen. Hoeveel mensen woonden er in Antwerpen, hoeveel kinderen hadden ze en waarmee verdienden ze hun brood?
Dat zijn vragen die aan de hand van dergelijke lijsten beantwoord kunnen worden. Stukje bij beetje worden details onthuld die achter de vele voordeuren schuilgingen.
Het mikpunt is om op basis van een historische dataset tot een compleet overzicht van Antwerpen te komen. Het blijft echter niet alleen bij de kernstad, ook de stadsrand (de huidige ring) wordt meegenomen.
Iason en Rogier staan er overigens niet alleen voor tijdens hun project. Van de Faculteit Letteren & Wijsbegeerte is er een heel team van professoren betrokken bij GIStorical Antwerp II, waarvan Professor Soens instaat voor het management. Daarnaast heeft het team een stagiair ter beschikking.
In het verlengde van het GIStoricalproject kijkt Rogier voor zijn eigen doctoraat naar klachten van bewoners over het leefmilieu – stank- en andere overlastklachten. Hij gaat proberen om die klachten in de GISkaart te plotten. Wie klaagt er en wat zijn de sociale kenmerken van deze mensen? Antwoorden op dergelijke vragen worden in de kaart ingevoerd, waardoor beter te verklaren is hoe klachten ontstaan.
De essentie van het vak Geschiedenis komt volledig tot haar recht: We bestuderen heden het verleden om aan de hand van het verleden het heden beter te leren begrijpen en zo een duidelijker zicht te krijgen op de toekomst.
- Login om te reageren