Vlaamse Gebarentaal voor iedereen

De Vlaamse Gebarentaal (VGT) gaat in haar huidige vorm al zo’n tweehonderd jaar mee. Ze werd in het begin van de negentiende eeuw sterk beïnvloed door de Franse Gebarentaal. De toenmalige opgang van gebarentalen in West-Europa valt grotendeels toe te schrijven aan het oprichten van doveninternaten. Doven uit de ganse provincie werden uit hun sociaal isolement gehaald, en leerden op school andere doven kennen. Even belangrijk is dat ze daarmee ook een gebarentaal leerden, waardoor er voor hen eindelijk volwaardige communicatie mogelijk was.

1880

Het meest gruwelijke jaar voor de internationale dovengemeenschap is 1880. Op dat moment ging er in Milaan een congres door over de aanpak van het dovenonderwijs in de beschaafde wereld. Doven hadden er echter geen stemrecht, en op enkele Amerikaanse en Britse tegenstemmen na werd er besloten dat gebarentalen een minderwaardig hulpmiddel waren. Het gebruik van gebarentalen in het onderwijs werd dan ook verboden. De “orale methode”, die zich uitsluitend focust op liplezen en het leren spreken, had overwonnen.
De gevolgen van 1880 laten zich nog steeds voelen. De enige dovenuniversiteit ter wereld, Gallaudet University in Washington DC, staat niet toevallig in de Verenigde Staten, die tegen de resoluties stemden. Vlaanderen daarentegen is de shock nog niet helemaal te boven. Slechts op één van de zeven Vlaamse dovenscholen wordt tegenwoordig het gebruik van VGT aangemoedigd in de lessen aan dove kinderen. In de andere dovenscholen is het gebruik van VGT door leerkrachten zo goed als onbestaande of zelfs verboden. Vlaanderen telt trouwens maar twee dove leerkrachten. Alle andere leerkrachten in dovenscholen zijn horenden, die in vele gevallen ook geen kaas gegeten hebben van VGT.

Symbooldossier

Langzaamaan komen de Europese Doven terug in beweging. In de meeste landen wordt er bijvoorbeeld gestreden voor de erkenning van de nationale gebarentaal als echte taal. In sommige landen, zoals Finland, Zweden, Portugal en het Verenigd Koninkrijk, is dat reeds het geval. Eind vorig jaar erkende ook het Waalse Gewest de Franstalig-Belgische Gebarentaal (LSBF). De concrete gevolgen van zo’n erkenning voor onderwijs en werkgelegenheid zijn nog niet altijd duidelijk. Maar voor vele Doven is zo’n erkenning ook een symbooldossier, waarmee maatschappelijk definitief komaf wordt gemaakt met het gelijkstellen van een gebarentaal aan een minderwaardig hulpmiddel. In Vlaanderen hebben de meeste Vlaamse politieke partijen in deze verkiezingsperiode expliciet hun steun gegeven aan de erkenning van VGT.

Woordenboek VGT

Twee taalkundigen, prof. dr. Mieke Van Herreweghe van de UGent en dr. Myriam Vermeerbergen van de VUB, voeren al vele jaren als enigen in Vlaanderen onderzoek uit naar de woordenschat en grammatica van VGT. Een belangrijk deel van hun project is het uitwerken van een vertalend woordenboek Nederlands–Vlaamse Gebarentaal. De wijze waarop hun groep echter de resultaten verwerkte, was op z’n minst archaïsch te noemen.

Toen twee studenten informatica van de UA dit vernamen, zijn ze op het onderwerp gesprongen. In kader van hun cursus “practicum programmeren”, werkten Steven Aerts en Bart Braem een moderne databank uit. Daarin schuilen Vlaamse gebaren, hun Nederlandse vertaling, de streek waarin ze gebruikt worden, en ook filmpjes van de gebaren. Deze databank werd dan gekoppeld aan een publieke website die voor iedereen toegankelijk is. Steven en Bart werkten bij de ontwikkeling ook intensief samen met twee Gentse onderzoekers: Kristof De Weerdt (een Dove gebarentaalgebruiker) en Katrien Van Mulders.

SignWriting

Voor het weergeven van gebaren wordt gebruik gemaakt van SignWriting. Dit notatiesysteem werd ontwikkeld door de Amerikaanse choreografe Valerie Sutton, die oorspronkelijk een manier zocht om haar dansen neer te schrijven. Uit het zo ontstane DanceWriting groeide al heel snel SignWriting.

Steven en Bart maakten van deze SignWriting gebruik om een baanbrekende optie toe te voegen aan het digitale woordenboek. Het is nu niet alleen mogelijk om van een Nederlands woord de vertaling in VGT op te zoeken, maar ook andersom. Zo kan je handvormen en eventuele contactpunten ingeven, en de website geeft je een lijst met alle mogelijke Vlaamse gebaren die hieraan voldoen. Met deze optie is dit een volwaardig vertaalwoordenboek VGT-NL en NL-VGT geworden. Eind mei trokken Steven en Bart zelfs naar een workshop van het vierde “International Conference on Language Resources and Evaluation” in Lissabon om hun project voor te stellen. Wat brengt de toekomst? Er is een positieve beweging bezig. Jaar na jaar volgen er steeds meer horenden de cursussen VGT van Fevlado, de Federatie van Vlaamse Dovenorganisaties. De meeste Vlaamse partijen willen actief werk maken van een erkenning van de Vlaamse Gebarentaal als taal in Vlaanderen. Binnen afzienbare tijd zouden er getolkte programma’s kunnen komen op de VRT. Het digitale woordenboek zal nog veel meer mensen dan vroeger in contact kunnen brengen met de Vlaamse Gebarentaal.

Terzijde

• Het woordenboek Vlaamse Gebarentaal kan men vinden op http://gebaren.ugent.be
• De Vlaamse Gebarentaal (VGT) stamt voor een groot deel af van de Franse Gebarentaal (LSF). Maar ook de Nederlandse Gebarentaal (NGT) en de Amerikaanse Gebarentaal (ASL) werden zeer sterk beïnvloed door LSF.
• In Vlaanderen gebruiken zo’n zesduizend Doven VGT als moedertaal of als eerste taal. Dit komt neer op één per duizend Vlamingen. Zo zou men het aantal gebarentaalgebruikers aan de UA op tien kunnen schatten. In gans Vlaanderen studeren er echter maar een vijftal dove gebarentaalgebruikers aan een universiteit.
• Lessen VGT (twee uur per week) kan u in de grote Vlaamse steden volgen bij Fevlado. Meer informatie hierover is te vinden op www.fevlado.be Deze cursussen zijn trouwens ook opgenomen in de doctoraatsopleiding van de UA.
• Wat is het verschil tussen doven en Doven? In Amerikaans onderzoek in de jaren tachtig, dook voor het eerst dit verschil op. ‘Doof’ ben je als je je identificeert met de dovengemeenschap en er volwaardig lid van bent en wil zijn. Al even belangrijk is dat je een vlotte gebarentaalgebruiker bent. Alle Doven zijn dus wel doof, maar niet alle doven Doof.