Schaduw op de democratie

“De toekomstige president is de man of vrouw die meebeslist over hoe wij leven,” vertelt Evita Neefs, die over deze presidentsverkiezingen het boek ‘De Verdeelde Staten’ schreef. Ook voor de krant De Standaard volgt ze de strijd op de voet. Ze is dus uitstekend geplaatst om wat meer te vertellen over het belang van de nu al mythische confrontatie tussen de drie kandidaten.

De inzet voor deze verkiezingen is erg hoog.

Evita Neefs Er wordt een nieuwe wereldleider gekozen. De Amerikaanse president is de man of vrouw die beslist over oorlog of vrede, die een enorme invloed heeft op de wereldeconomie en die ook mee onze welvaart bepaalt.

In een commentaar voor de krant pleitte u ervoor de hele wereld te laten meestemmen omdat deze verkiezingen zo belangrijk zijn.

Neefs Daar ben ik verkeerd begrepen. Dat was heus geen pleidooi. Ik wilde gewoon het belang van deze verkiezingen duiden en meteen ook verklaren waarom er de komende maanden zoveel in de pers zal verschijnen over deze verkiezingen.

Heel de wereld zou moeten meebeslissen, maar in Amerika komt vaak nauwelijks de helft van de gerechtigde kiezers zijn stem uitbrengen.

Neefs Gaan stemmen is inderdaad ontzettend belangrijk. Nu is het wel zo dat de opkomst de voorbije voorverkiezingen toch iets hoger lag dan vroeger. De kandidaten weten meer enthousiasme op te wekken.

Zorgt dit enthousiasme ervoor dat Amerika verdeeld is, de titel van uw boek, ‘De Verdeelde Staten’, indachtig?

Neefs De voorbije decennia zijn er twee Amerika’s gegroeid: een landelijk, conservatief, blank Amerika dat overwegend voor de republikeinen stemt, en een multi-etnisch, stedelijk, progressiever Amerika dat vooral voor de democraten stemt. Over de jaren brachten de kiezers hun ideologie meer en meer in lijn met hun partijlidmaatschap en zo ook hun kiesgedrag.

Die polarisering heeft zijn oorsprong in de jaren zestig. Toen begon het conservatieve gedeelte van de Amerikaanse bevolking te reageren tegen vermeende wantoestanden. Er is een conservatieve, voornamelijk republikeins getinte beweging ontstaan met leiders die een duidelijke strategie hadden: burgers mobiliseren rond bepaalde thema’s om daar electoraal gewin uit te halen. Die beweging heeft zich uitstekend georganiseerd, met onder meer het uitbouwen van studiecentra en een toenemende invloed op de media.

Eigenlijk was 1994 een scharnierjaar. De conservatieve republikein Newt Gingrich werd toen voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, het Amerikaanse parlement. Gingrich probeerde een heel radicaal conservatief beleid te voeren. De democraten gingen zich, als tegenreactie, ook beter organiseren. De verkiezingen van 2000 waren een culminatiepunt: toen bleek pas hoe ver conservatieven en progressieven uit elkaar waren gegroeid.

Waren die conservatieven dan verantwoordelijk voor de eerste overwinning van George W. Bush?

Neefs Bush heeft zijn overwinning te danken aan het strategische genie van Karl Rove en de christelijk-conservatieven. Karl Rove was de politiek strateeg van Bush. De christelijk-conservatieven, of religieus rechts, zijn diepgelovige mensen die er qua ethische kwesties vaak heel conservatieve standpunten op na houden. Zij zijn bijvoorbeeld tegen het homohuwelijk. Rove probeerde die groep achter Bush te scharen.

Dat lukte hem ook. De christelijk-conservatieven voelden zich aangesproken door Bush. Die gebruikte veel Bijbelcitaten en getuigde openlijk over zijn geloof. In een debat vroeg iemand hem wie zijn favoriete politieke filosoof was. Hij antwoordde daarop: "Jezus". Dan denken die christelijk-conservatieven: dat is iemand van ons.

Fox en financiën

Opmerkelijk is wel dat Bush in 2000 de eerste voorverkiezingen verloor van de huidige republikeinse kandidaat McCain.

Neefs McCain had toen veel steun van de partijlozen en van de gematigde republikeinen in het noorden. Om zich van de stemmen van de christelijk-conservatieven, een belangrijk kiesblok in het zuiden, te verzekeren, bracht Bush vlak voor de voorverkiezingen in South-Carolina een bezoek aan de Bob Jones-universiteit, een erg religieuze academische instelling.

Karl Rove heeft bovendien enkele vuile truken gebruikt om Bush in de race te krijgen. Zo heeft McCain een aangenomen dochter uit Bangladesh. Er werd dan het valse gerucht verspreid dat dat een buitenechtelijk kind zou zijn. Dat werd opgepikt door de media.

De media kunnen ook een grote rol spelen, zo blijkt.

Neefs Televisie is de belangrijkste bron van informatie voor veel Amerikanen. Een tv-kanaal beïnvloedt niet enkel het stemgedrag maar ook de hele perceptie van de realiteit. Televisiestation Fox heeft bijvoorbeeld een enorme impact op het conservatieve gedeelte van de bevolking. Kranten als The Washington Post of The New York Times, die door de conservatieven worden beschouwd als “rode rakkers”, bieden natuurlijk wel tegengewicht.

Naast de politiek strategen en de media is er ook nog de financiële elite die mee het resultaat bepaalt. U schrijft in uw boek dat “de president wordt gekozen door de financiële elite van een land.”

Neefs Verkiezingen win je niet zonder geld. Je hebt personeel nodig, er moeten peilingen gehouden worden en er moeten tv-advertenties gekocht worden. Dat kost allemaal een behoorlijke duit. De belangrijkste bron van inkomsten voor de kandidaten is het geld van rijke sympathisanten. De financiële elite investeert in de campagne van een kandidaat. Zonder die donoren zouden de kandidaten hun tv-advertenties niet gefinancierd krijgen.

Die cheques worden natuurlijk niet uitgeschreven voor de mooie ogen van een kandidaat. Als die kandidaat president wordt, dan moet er iets tegenover staan. Bij het maken van wetten wordt dan rekening gehouden met de wensen van de geldschieters.

Erg democratisch klinkt dat allemaal niet.

Neefs Amerika blijft natuurlijk een democratie. Maar het huidige systeem van privéfinanciering van de verkiezingscampagnes kun je inderdaad niet echt democratisch noemen. Obama schrijft in zijn biografie dat het wat met hem deed als politicus, om enkel geconfronteerd te worden met de ideeën en voorstellen van die donoren. Met de onderlaag van de bevolking, de armere mensen, wordt nauwelijks nog contact gehouden. Voor mij is dat een schaduw op de democratie.

Contra-Bush-idolen

In welke mate gaat het Bush-beleid een rol spelen in de campagne van de huidige kandidaten?

Neefs Iedereen kant zich tegen Bush. Recent nog heeft McCain afstand genomen van het buitenlands beleid van Bush. Zo hoopt hij democraten voor zich te winnen, denk ik. Obama pleit voor een radicale breuk met het verleden, met het tijdperk-Bush; hij staat voor verandering. Clinton heeft dat verlangen naar verandering niet helemaal correct ingeschat.

Clinton staat symbool voor ervaring.

Neefs Zo presenteert ze zichzelf en zo wordt ze ook voorgesteld door de media. Clinton gaat inderdaad al heel wat langer mee dan Obama, maar dan nog. Het is niet altijd even duidelijk wat precies die ervaring is van Clinton. Obama heeft natuurlijk helemaal geen ervaring. Maar Bush had dat ook niet toen hij president werd.

Mocht Obama verkozen worden, dan zal, vrees ik, blijken dat hij veel beloofd heeft maar niet zo veel kan waarmaken. Om effectief iets te veranderen als president moet je onder meer het parlement achter je krijgen. Dat is zo simpel nog niet. Obama stemde overigens altijd erg links als senator. Dat gaat nog in zijn nadeel werken. Zeker als de republikeinen daarop beginnen te focussen.

In uw boek stelt u de vraag of Clinton een idool is of een kreng. En?

Neefs Voor de republikeinen staat zij, net als haar man, symbool voor alles wat er is misgelopen sinds de jaren zestig. Voor een deel van de publieke opinie is ze slecht, verwerpelijk. Een ander deel bewondert haar echter om dezelfde redenen als waarvoor ze veracht wordt.

Clinton is een vrouw, zal dat een rol spelen?

Neefs Peilingen hebben bewezen dat sommige mensen het daadwerkelijk moeilijker hebben met een vrouw als leider. Dat is een beetje het drama van de democraten: ze hebben twee grensverleggende kandidaten op hetzelfde moment.

De strijd bij de democraten is hard en blijft duren. Is dat nefast voor de partij?

Neefs Dat begint stilaan nadelige gevolgen te hebben. De strijd tussen de twee wordt te verbitterd. Ze beginnen elkaar verwijten naar het hoofd te slingeren. Dat speelt allemaal in de kaart van McCain. Hij kan die verwijten later nog eens tegen de democratische presidentskandidaat gebruiken.

Ik verwacht wel dat de democratische partij gaat ingrijpen. Volgens het proces van de voorverkiezingen zou het tot augustus kunnen duren tot er een definitieve kandidaat komt. De leider van de democraten, Howard Dean, heeft al gezegd dat er voor 1 juli een beslissing moet zijn. Als Clinton de voorverkiezingen in Pennsylvania op 22 april verliest, dan gaat de druk groot worden om eruit te stappen. Als ze dit niet doet, dan zullen gekozenen en bestuurders van de democratische partij, de zogenaamde superdelegates, de knoop moeten doorhakken.

Dream Team vs. Gore

Er wordt wel eens geopperd de twee kandidaturen te smeden tot één dream team met de ene als president en de andere als vicepresident.

Neefs Dat is compleet onrealistisch, gezien de uitspraken die ze daar zelf over gedaan hebben. Clinton gaat niet onder Obama willen staan. Trouwens, een vicepresident moet uiteindelijk niet veel meer doen dan naar buitenlandse staatsbegrafenissen gaan en wachten tot de Amerikaanse president doodvalt om het dan over te nemen. Onder Clinton had Al Gore heel wat macht. En Bush' vicepresident Dick Cheney was eigenlijk de echte Amerikaanse leider. Maar dat waren uitzonderingen. Als Clinton niet de democratische presidentskandidaat wordt, wordt ze wellicht senate majority leader. Dan heeft ze echte macht.

Zou Gore overigens geen uitstekende presidentskandidaat zijn geweest?

Neefs Gore had snel door dat niemand op hem zat te wachten. Bovendien scoorde hij niet echt goed in de peilingen vooraf. Ook leefde het gevoel dat hij zijn kans heeft gehad in 2000. En hij heeft zijn Nobelprijs op zak, dat is toch ook al iets.

McCain wordt wat buiten beeld geduwd door de democratische strijd. Wat voor een kandidaat is hij?

Neefs McCain is een onvervalste conservatief op het gebied van belastingen. Zo wil hij de belastingverlaging van Bush behouden. Ook op ethisch vlak is hij een conservatief. Daar zal dus weinig veranderen. Wat wel verschilt is zijn benadering tot de rest van de wereld. Hij belooft te gaan praten met de Amerikaanse bondgenoten in plaats van een unilateraal beleid te voeren zoals Bush. De stijl van de Amerikaanse regering zal dus wel wat veranderen, maar goed, McCain blijft au fond een conservatieve republikein.

Clinton, Obama of McCain: wie wilt u dat er wint?

Neefs Ik kan me het meest vinden in het programma van Obama, hoewel ik besef dat zijn uiteindelijke beleid, mocht hij winnen, toch niet veel zal verschillen van dat van Clinton. Ik betrap mezelf er wel op te supporteren voor Clinton. Noem het zusterlijke solidariteit.

Dan rest er nog dé vraag: wie gaat er winnen?

Neefs Het is nog te vroeg om daarover gefundeerde uitspraken te doen.

Er wordt geen geld op verwed.

Neefs Clinton en Obama zijn elkaar momenteel wat te veel aan het tegenwerken. Bovendien zijn het twee atypische kandidaten. Ik zal dus niet verbaasd zijn als het McCain wordt.