In ‘Pygmalion’, een toneelstuk uit 1913, vertelt George Bernard Shaw het verhaal van professor Henry Higgins en het simpele bloemenmeisje Eliza Doolittle. Higgins wedt met een vriend dat hij van de eenvoudige Doolittle in geen tijd een upper class lady kan maken. Een verhaal over opvoeding en de maakbare mens dat soms opvallend dicht bij de werkelijkheid staat.
In ons meritocratische onderwijssysteem worden leerlingen en studenten vaak beoordeeld op basis van hun gepercipieerde talenten. Onderzoek wijst echter uit dat dit talent allesbehalve een stabiele factor is.
In het onderwijs betekent het Pygmalion-effect dat de verwachtingen van leerkrachten naar hun leerlingen toe het gedrag van beide partijen zodanig kunnen beïnvloeden dat de verwachtingen zichzelf uiteindelijk gaan bevestigen: een self-fulfilling prophecy dus. Wanneer je van tevoren aan een leerkracht vertelt dat bepaalde – in feite willekeurig gekozen – leerlingen uitblinken en andere dan weer uitermate slecht presteren, blijkt telkens dat dit al snel bewaarheid wordt. De prestaties van leerlingen zijn dus veel maakbaarder dan gedacht: "talent" wordt al snel een erg dubieus gegeven.
In de werkelijkheid komt er natuurlijk niemand de zogenaamd goede en slechte leerlingen aanwijzen, maar dat hoeft ook niet. We worden voortdurend gemarkeerd door onze kledij, onze attitude, onze voorkennis, de taalvariant die we spreken... Verschillen die heel sterk sociaaleconomisch en -cultureel bepaald zijn. Sommige vormen worden echter als "beter" aanzien en bepaalde leerlingen worden op die manier als intelligent of talentrijk bestempeld, terwijl het in feite met geen van beide iets te maken heeft. Deze verminkte meritocratie werkt dus uitermate discriminerend tegenover leerlingen of studenten uit de lagere sociale milieus.
Zoals onderwijsdeskundige Ides Nicaise in het interview op de volgende pagina's opmerkt, hoeft dat niet te verbazen: we discrimineren allemaal. Om dit tot een minimum te beperken is het daarom noodzakelijk dat alle betrokkenen zich zo goed mogelijk informeren. Net daar knelt echter het schoentje. Onderzoeker Meyrem Almaci merkte recent op dat studenten in de lerarenopleiding niets afweten van het Pygmalion-effect. Dan wordt het natuurlijk erg moeilijk om je gedrag bij te sturen en ons onderwijssysteem minder discriminerend te doen werken.
Wanneer het over de diversificatie van het onderwijs gaat, blijft het discours te vaak steken in holle slogans en ontbreken concrete acties. Minister Vandenbroucke heeft zijn mond vol van de tweede democratiseringsgolf, maar "vergeet" er voldoende middelen voor vrij te maken. In het dossier over de ongelijkheid in het onderwijs dat dwars deze maand presenteert, zochten we naar de problemen en enkele mogelijke oplossingen. Opmerkelijk is dat de experts bijna met één stem spreken en er toch amper naar hen geluisterd wordt. Niemand wilde ons te woord staan om hun argumenten te weerleggen: veel beleids- en opiniemakers geven er blijkbaar de voorkeur aan de problemen ijverig dood te zwijgen.