Sinds 2007 koppen de kranten dagelijks over instabiele banken, hoge werkloosheidscijfers, pijnlijke overheidsbesparingen en het ene faillissement na het andere. Bedankt, Lehmann Brothers! De economie zit nog steeds in het slop, net zoals de Belgische politiek. En waar politiek botst met poëzie, daar vinden we theatercollectief de Roovers terug. Zij brengen Peter Handkes De Laatsten der Onverstandigen op de planken als tweede voorstelling in hun Dollarcyclus, een reeks over de crisis van het kapitalistische systeem. “Het is een poging om de crisis te begrijpen en om er een ander licht op te werpen”, zeggen maaksters Sara De Bosschere en Sofie Sente.
De crisis wordt gaandeweg een oud verhaal, een veelgebruikt en herkauwd excuus. Optimistische berichten kondigen voorzichtig beterschap aan. De situatie lijkt minder acuut, maar de gevolgen zijn nog voelbaar. “Het blijft iets dat aangrijpt, maar dat je daarom niet altijd begrijpt”, vertelt Sofie. “We kunnen ons niet afsluiten voor de wereld waarin we leven en met theater willen we daar grip op krijgen. Het is waanzin om te denken dat een mens helemaal los kan staan van zijn omgeving. Er is altijd een wisselwerking.”
Dat is de noodzaak om stukken als Shakespeares Timon Van Athene en nu Handkes De Laatsten der Onverstandigen op de bühne te brengen. “Mensen gaan naar theater kijken om hun leven en hun wereld te begrijpen, om de andere kant van de moderne menselijkheid te vatten. Het gaat over de crisis en geld, maar nog meer over een identiteitscrisis”, legt Sara uit. “De crisis is de eerste verhaallijn, maar daaronder zit zoveel meer.” Sofie treedt daarin bij: “Het is te eenduidig om te stellen dat ondernemers alleen maar beesten of varkens zijn, dat is niet interessant. De werkelijkheid is complex en heeft verschillende lagen die in theater ook moeten samenkomen. Handkes stuk is daarom meer dan alleen een maatschappijschets. Het gaat over jou en mij, over het existentiële goed en kwaad dat in de mens zit.”
onuitputbare bronnen
Die essentie vinden de Roovers nog altijd terug in het repertoire, teksten die de tand des tijds overleefden. “We hebben wel iPads en beursgenoteerde bedrijven, maar de kern van die oude teksten is nog steeds hetzelfde. Dat blijft me verwonderen, evenals het feit dat ik mijn tenen niet apart kan bewegen”, grinnikt Sara. “De grote thema’s in het leven veranderen niet, enkel de waan van de dag die daarrond hangt. Het is ergens angstaanjagend dat de mens hetzelfde in elkaar zit. Door de actualiteit worden vele stukken plots weer relevant en ga je er door een andere bril naar kijken. Zo werken Europese landen met elkaar samen, maar wanneer Griekenland in de problemen zit, moet die het zelf maar oplossen. Dat is precies waar Timon Van Athene ook om draaide. Timon was niet gechoqueerd omdat hij zijn geld kwijt was, maar omdat hij dacht dat hij vriendschap kende die uiteindelijk op niks gestoeld bleek te zijn. Dat is vandaag nog altijd actueel. Er wordt niet zo goed voor elkaar gezorgd als we soms denken”, beargumenteert Sofie.
“Vanaf het moment dat je dus niet beter kan schrijven dan een Tsjechov, Handke of Aeschylos, biedt het repertoire onuitputtelijk veel mogelijkheden. Je kan er altijd iets nieuw van maken, omdat je er altijd iets anders uit kan halen. Er treedt keer op keer een interactie op tussen het materiaal dat bestaat en je eigen perspectief van waar je op dat moment staat in het leven en wat er gebeurt in de wereld.”
haaien en oogsten
In een wereld waarin geld centraal staat, lijken mensen wel haaien die eigenbelang en hebzucht laten floreren boven emoties en menselijke waarden. Alles ten koste van liefde en vriendschap. Eenzaamheid als individueel neveneffect van het economische systeem. “Het hoofdpersonage Hermann Quitt is verschrikkelijk eenzaam en afgestompt, omdat hij alles heeft. Hij hoeft op niemand meer te rekenen, behalve op zichzelf. De sterkte van arme mensen is dat ze met veel zijn, maar wie rijk is, heeft anderen niet nodig. Wat is dan nog de eerste drijfveer om contact te zoeken? Ik denk dat veel mensen daar wel mee af te rekenen krijgen”, licht Sofie toe.
Maar daar hebben de Roovers zelf geen last van. “In de artistieke sector komen mensen samen met een gemeenschappelijk doel. We planten een zaadje dat groeit en iedereen moet meewerken om de oogst binnen te halen. De ene zit op de tractor, de andere kapt het koren, nog iemand anders laadt het op de kar. Zo werkt iedereen samen aan het hetzelfde, maar iedereen heeft zijn eigen taak. Die manier van samenwerken in collectief verband waar naar elkaar wordt geluisterd, kan ook voordelig zijn in het bedrijfsleven”, duidt Sara. “We hebben nooit het gevoel dat we moeten werken. Dat is natuurlijk een luxe. Iets moeten doen dat je niet graag doet, is pure horror.”
een knipoog
De Roovers denken nog lang niet aan ophouden, ook al vieren ze dit jaar hun twintigste verjaardag. “Het is absurd, het lijkt wel een knipoog”, oppert Sara. “We blijven doorgaan, omdat we een nieuwsgierigheid en passie hebben voor het medium, naar wat theater is. Er zijn nog oneindig veel teksten ongelezen, acteurs waarmee we willen samenwerken, veel rollen onvertolkt en oneindig veel manieren om een publiek te ontvangen die we nog niet ontdekt hebben. Het blijft boeiend en spannend.” Al heeft zo’n lange samenwerking zijn voor- en nadelen. “Na twintig jaar leer je elkaar zo goed kennen dat je met een half woord genoeg hebt om elkaar te begrijpen. Daardoor geraken we sneller vooruit, maar het gevaar is reëel dat we elkaar zo goed kennen dat we elkaar steeds in dezelfde hokjes duwen”, aldus Sofie.
“Door te spelen, blijven we een soort sap in ons lijf houden. De confrontatie met elkaar aangaan op het toneel en steeds op zoek gaan naar het fysieke is zo anders dan het voorbereidende werk van lezen, vertalen, bewerken en discussiëren. We blijven op zoek gaan naar de spelende mens.”
Zin om te gaan kijken? De Roovers spelen De Laatsten der Onverstandigen op donderdag 13 maart, vrijdag 14 maart en zaterdag 15 maart in de Monty, Antwerpen.