Naar aanleiding van het dossier cultuursubsidies sprak dwars met mevr. Barbara Wyckmans, directeur van HET PALEIS en mr. Luk Van den Bosch, directeur van het Toneelhuis alsook voorzitter van het Antwerps Kunstenoverleg (AKO).
Zou u kunnen uitleggen waar AKO voor staat en wat jullie precies doen?
Luk Van den Bosch Het Antwerps Kunstenoverleg is zo’n 5 jaar geleden ontstaan om de één-op-één relatie die vele kunstinstellingen toen met de stad hadden te verhelpen. Het was de bedoeling om één aanspreekpunt te creëren dat zou functioneren als een spreekbuis voor het geheel aan kunstinstellingen en organisaties. In 2012 werd dan ook Het ABC van een Antwerps kunstenbeleidsplan opgesteld in aanloop naar het Kunstenbeleidsplan 2014-2019. Naast een aantal positieve punten waren er ook voorstellen waar nog aan gewerkt moest worden, zoals het gebrek aan repetitieruimte, de afwezigheid van een reglement, alsook de concrete relatie tussen kunsten en onderwijs.
De nadruk werd ook gelegd op de verwachtingen die we hebben met betrekking tot het beleid, zoals transparantie, efficiëntie en een heldere dialoog. Sindsdien zijn er een aantal punten uit dat memorandum in de beleidsverklaring overgenomen waardoor er nu bijvoorbeeld een reglementering van de projectsubsidies bestaat. AKO is een overlegorgaan waar vandaag ongeveer 65 podiumkunstorganisaties deel van uitmaken. Samen zijn we ook bezig aan het project Mijn dagelijkse portie kunst, omdat we voelen dat het maatschappelijk draagvlak voor kunsten of een overheid die investeert in kunsten, begint te schuiven. Mensen ervaren cultuur als een belangrijk onderdeel van hun leven, maar als het crisis is, moeten we daar maar in snoeien.
Barbara Wyckmans Ik denk dat er met AKO een mooie aanzet is geweest tot betere communicatie. Ik denk wel dat we nog maar in de kinderschoenen staan. De waardering van het stedelijk beleid ten overstaan van AKO om te luisteren naar de signalen, omdat we een collectief platform zijn, is een zeer positieve evolutie. Dat is iets wat we in het verleden gemist hebben en waar we nu zelf het initiatief hebben genomen om gezamenlijk de dingen te duiden zodat de stad niet enkel opdrachten geeft aan de cultuurinstellingen, maar dat de cultuurinstellingen ook een gespreksplatform kunnen bieden naar de stad voor een overleg.
Dit is wat er ook gebeurd is toen de kunstinstellingen de mail ontvingen in verband met hun subsidies. Er is toen vrij snel vanuit AKO actie ondernomen. Het communicatieve draagvlak was in de vuilbak gesmeten, wat niet meteen getuigt van enige professionalisme. De schepen is daar dan op ingegaan en heeft iedereen uitgenodigd om het relaas te horen. Er zijn dan achteraf een aantal rechtzettingen gebeurd en een aantal dingen verduidelijkt.
Ik denk dat als je collectief iets doet, je altijd meer bereikt. Of je hebt een beter luisterend oor voor het beleid. Het is net goed om in plaats van voorstellen te mokken, toch met de vragen te blijven komen. En hoe teleurgesteld je ook bent, als er een open relatie is met de stad en de schepen, dan is dat voor het gemoed beter en kun je het op een andere manier bekijken. Ik heb absoluut de deur niet gesloten en ik sluit die ook niet; ik wil blijven communiceren met de overheid.
Vreest u niet dat de cultuursector in de toekomst (nog meer) aan subsidies zal verliezen?
Van den Bosch Neen, ik denk dat de politici in Vlaanderen slim genoeg zijn om dat niet te laten gebeuren en daar zelf niet voor zouden opteren. Dat is echt een verschil. Bij de laatste begroting hebben ze juist een verhoging van het budget doorgevoerd en dat vind ik heel opmerkelijk binnen de Europese context. Ik denk dat dat een heel sterk signaal is. Meer mag altijd, maar daar gaat het niet om. Het feit dat er toch niet gesnoeid wordt in cultuur vind ik hoopvol.
Anderzijds merk je dat de subsidies van de stad Antwerpen voor de kunsten er wel op achteruit zijn gegaan. Kunst wordt over het algemeen als een belangrijk aspect van Antwerpen beschouwd, het uithangbord van de stad, maar dat zie je niet terug in de cijfers. Mr. Heylen, schepen van Cultuur, zegt dat het om een daling van 8 procent gaat, ik denk dat het eerder 15 procent is. Het Toneelhuis moet het concreet met 300.000 euro minder stellen. En dat merk je aan het kleinere personeelsbestand, uitgestelde of afgelaste projecten, of het aantal stadsdagen waarbij de stad Antwerpen over de Schouwburg mag beschikken.
We kunnen dit deels oplossen door subsidies in het buitenland te zoeken of een deel van de productiekosten door een bedrijf te laten financieren. We wilden de kosten altijd zo min mogelijk doorrekenen aan het publiek aangezien dat een van de beleidspunten van de toenmalige minister van Cultuur, Bert Anciaux, was. Twee jaar geleden zijn we echter genoodzaakt geweest dit wel te doen, waardoor de tickets nu gemiddeld tussen de 8 en 20 euro duurder zijn.
Een andere mogelijkheid zijn de eenmalige investeringssubsidies of projectsubsidies. Voor Toneelhuis is dit echter niet van toepassing omdat we zowel van de Vlaamse Gemeenschap als van de stad Antwerpen een toelage krijgen en die zou al onze geplande projecten moeten dekken. Het financieringsplan dat we hebben opgesteld voor de stad Antwerpen omvat al onze uitgaven op een termijn van 4 jaar. Daarin zitten de administratiekosten, het geld dat bedoeld is voor de artistieke omkadering, maar ook bijvoorbeeld de exploitatie van de Bourla. Daarmee moeten we rondkomen.
Wyckmans Voor HET PALEIS is de stad alleszins heel duidelijk geweest: we zouden 2.500.000 euro krijgen; dat is een vermindering van 350.000. Daarbovenop zouden we de laatste schijf in december niet meer uitbetaald krijgen. Dat was dus een koude douche. Het feit dat je dat bericht in juni krijgt, net voor de vakantie, dwingt jou om maatregelen te nemen, omdat je het pas een jaar later in 2014 zult gewaarworden. Daar zijn we nu in beland.
We zijn natuurlijk gaan zoeken naar die 350.000, want in het midden van het seizoen is het programma al geschreven, het aanbod al gespreid, de contracten zijn gemaakt, etc. Dat is wikken en wegen en op verschillende terreinen een inspanning leveren. We hebben moeten besparen op loonlast, de grootste kost, en daarom moeten we het nu met vijf mensen minder stellen. Vijf mensen die elk een unieke bijdrage leverden aan HET PALEIS en die eigenlijk onmisbaar waren. We hebben elk jaar een evaluatie en diegenen die niet voldoen, die hebben we uitgewuifd. Er was dus een bezorgdheid om aan die mensen te communiceren dat het sanctioneren er niet is omdat ze hun best niet doen, maar omdat we met te veel op een schip zitten. Vijf mensen moeten springen om het schip niet te laten zinken. Het is nu dus zoeken om het werk van die mensen te verdelen over de rest van het personeel en dat is niet makkelijk als die mensen 10 procent van het werk op zich namen.
Voor het publiek vertaald zich dat naar een stijging van de ticketprijzen. Voor dit seizoen kunnen we dat niet doen omdat onze zomerbrochure al gepubliceerd is; dat ligt vast. Maar vanaf volgend seizoen zullen die prijzen hoger liggen. Wel hebben we met onze raad van bestuur beslist dat we de prijzen voor onze doelgroep, kinderen en jongeren, niet zullen verhogen. Maar voor de 18-jarigen, die mee kunnen profiteren van de producties, zullen de prijzen met 2 euro stijgen. Dat is dan 12 euro in plaats van 10 euro en ik denk dat dat nog altijd betaalbaar zal blijven.
Sponsoring hebben we altijd al gezocht, maar dat is voor mij een ondersteuning voor datgene wat er al is. Een soort extra, maar het vervangt echter niet de subsidies. We zijn al actief op zoek naar participanten die het decor betaalbaar kunnen maken. Zo zijn de acteurs van Romeo en Julia laatstejaarsstudenten kunstopleiding die zich nu kunnen profileren als goede acteurs. Het was een stage voor hen en een lagere loonkost voor ons; een win-win situatie dus. Maar dat zijn dingen die we dagdagelijks doen. Nu echter een grote sponsor aantrekken ter vervanging van subsidies, dat is onjuist. Als de gemeenschap HET PALEIS wenst, zal de gemeenschap HET PALEIS ook moeten subsidiëren.
Is het volgens u een strategie om initieel meer subsidies aa te vragen dan nodig om achteraf toch het gewenste bedrag te verkrijgen?
Van den Bosch Neen, je moet in de opmaak van het financieringsplan kunnen zetten wat je echt van plan bent en wat niet. Natuurlijk zullen er altijd projecten zijn die je graag nog zou willen doen, maar je moet realistisch zijn. Meer vragen dan je nodig hebt zou niet correct zijn ten aanzien van collega’s. Hetzelfde geldt voor de strengere verantwoording van de projectsubsidies, wat ik een positieve evolutie vind. Het project dat je ontwikkelt moet tenslotte een meerwaarde bieden aan de stad Antwerpen. Het is logisch dat er een gedetailleerde aanvraag wordt ingediend. De stad moet dan in alle eerlijkheid beslissen of het een goed project is en of ze er in zullen investeren. Dit is een subjectief proces, maar daarin verschilt kunst ook van een bedrijf. Wij weten in tegenstelling tot Coca-Cola niet exact wat er aan het einde van de lopende band geproduceerd zal worden en of het publiek hier tevreden mee zal zijn. Desalniettemin moet alles wel even verantwoord gebeuren als in een bedrijf, van financieringsplan tot eindproduct.
Wyckmans Daar ben ik principieel tegen! Als we dat allemaal zouden doen? Ik heb nooit een eindsom bepaald, maar telkens een plan gemaakt van datgene wat ik wens, wat ik denk dat we aankunnen en wat we nodig vinden. Dat is dan simpelweg optellen en dan die centen vragen. Niet andersom. Onze plannen zijn altijd realistisch geweest en als je niet meer speling geeft, dan wordt je soms geknakt als je minder krijgt en moet je voort schrappen. Maar of ik die strategie correct vind? Neen. Ik ben er echter 200 procent zeker van dat er kunstinstellingen zijn die dit doen, maar die gaan dat niet aan uw of aan mijn neus hangen, daar ben ik van overtuigd.
Is er een samenhang tussen de strengere verantwoording van projectsubsidies en de verlaging van toelagen in het algemeen?
Van den Bosch Er zal wel een samenhang zijn. Als de middelen beperkt zijn, zal je meer nadenken over wat er al dan niet kan en zal je dit beter proberen opvolgen. De projectsubsidies zijn echter in de eerste plaats bedoeld als aanvulling voor diegenen die ergens anders al geld hebben verworven. Om extra projecten te ontwikkelen of als een soort rugzak van de stad om bij een andere organisatie aan te kloppen en daar verdere subsidiëring aan te vragen. Aangezien vele organisaties, waaronder ook Toneelhuis, minder subsidies gekregen hebben, zullen zij geneigd zijn om ook hier strenger op te treden en een grotere verantwoording te eisen. Natuurlijk probeer je eerst te doen wat je zelf moet doen, en als er dan niet veel ruimte voor anderen over is, dan is die er niet. Dit is tevens één van de tastbare consequenties.
Als je minder hebt, kun je daar boos over zijn of er pragmatisch mee omgaan. Dat is wat de meesten proberen te doen. Iedereen die met een project bezig is, gelooft in dat project en zou willen dat het gefinancierd wordt. Als je dan merkt dat een beleid daar niet voor kiest, kan dat hard aankomen. Je kunt dat dan misschien wel slikken, maar dat wil dan nog niet zeggen alles meteen verteerd is. Dat is ongetwijfeld aanwezig, maar over het algemeen is de sfeer veel hartelijker geworden tegenover pakweg 15 jaar geleden. We hebben een vruchtbare dialoog met kunstinstellingen onderling alsook met de stad Antwerpen en mede door toedoen van AKO heeft iedereen beseft dat dit veel efficiënter is dan wanneer iedereen op zijn eiland leeft.
Wyckmans Ik denk dat het goed is dat AKO bestaat, dat we op die manier ook onderling met elkaar kunnen blijven communiceren. Er was nog nooit zoveel communicatie tussen kunstinstellingen en er is ook een soort van waardering voor wat de anderen doen. Luisteren naar elkaar om te weten waar de problemen liggen en elkaar uit de nood helpen. Als er bijvoorbeeld een gezelschap is dat geen repetitieruimte heeft of de repetitiezalen zijn onbetaalbaar voor hen, dan kunnen we mee zoeken naar momenten waar er één leeg staat. Aan een gunstig tarief uitlenen, is nooit een probleem.
Hoe ziet u verder de toekomst tegemoet?
Van den Bosch Als er opnieuw binnen de politiek gevochten zal worden voor de portefeuille van Cultuur en deze zal worden uitgereikt aan iemand die er op zijn minst verstand van heeft, dan kijk ik positief de toekomst in. Het zou ook interessant zijn om te bekijken of er niet terug een minister van Cultuur komt, eventueel samen met media. Want misschien is VRT wel de grootste kunstinstelling van Vlaanderen. In ieder geval hoop ik dat Cultuur terug begeerd wordt en dat het belang van kunst en cultuur wordt ingezien, zowel door de samenleving als door de politici. Als dit gebeurt, zal de rest wel volgen.
Wyckmans We zitten aan de vooravond van de verkiezingen en dat baart mij wel zorgen. We weten absoluut niet hoe alles zal evolueren. Niet enkel voor de kunstinstellingen, maar de kinderkunsten in het bijzonder. De gemeenschap heeft de verantwoordelijkheid om kinderen op zo jong mogelijke leeftijd in contact te brengen met kunst en cultuur. Zo vind ik dat elke volwassene een verantwoordelijkheid heeft. Er is geen enkel kind dat op eigen initiatief een museum binnenstapt; er is altijd een volwassene geweest die mee heeft beslist om dat kind te leiden. Maar als in dat museum de naamkaartjes naast de schilderijen te hoog hangen, bijvoorbeeld. Dat is maar een klein ding, maar iedereen moet cultuurvriendelijker worden. Er moet een besef en de noodzaak van evidentie van kindercultuur komen en daar kan een beleid aan helpen. Een zekere cultuurplicht zou mooi zijn. Te lang is cultuur een vrijblijvend iets geweest. Het wordt geapprecieerd, maar het gaat niet meer over de appreciatie, het gaat over de verplichting. En als die evidentie er is, dan zal de toekomst er heel anders uitzien.