In wat nu al het jaar van het protest schijnt te zijn, richt dwars zijn blik terug op Europa. Met Wit-Rusland treffen we daar één van de laatste dictaturen op het continent aan. Alexandra studeerde er internationale relaties aan de Staatsuniversiteit te Minsk, voordat ze besloot de overstap te maken naar de European Humanities University – een universiteit met een wel heel bizar verhaal.
“Waar kom je vandaan?” “Wit-Rusland.” “Ah, Rusland.” (zucht) “Een deel van Rusland?”
Dat is het vaste stramien waarin een gesprek meestal verloopt als ik iemand ontmoet uit het Westen. De meeste mensen hebben er nog nooit van mijn land gehoord. En om eerlijk te zijn, beledigt me dat. Telkens moet ik duidelijk maken dat Wit-Rusland zijn bestaansrecht al lang heeft afgedwongen van de Sovjet-Unie. Het voelt daardoor aan alsof mijn land dat nog elke dag opnieuw moet bewijzen.
Toch heeft Wit-Rusland zijn plaats op de kaart, net zoals het negen en een half miljoen inwoners telt. In realiteit zijn het er net iets minder, aangezien tweeduizend studenten in Vilnius leven. Ze gaan er naar de aula aan een ‘universiteit in ballingschap’. En ik ben één van hen.
Universiteit in ballingschap
De European Humanities University, kortweg EHU, werd in 1992 opgericht in Minsk door een kleine groep intellectuelen die de conservatieve tradities in het hoger onderwijs wilden uitdagen. Dit was nog georiënteerd op het Sovjettijdperk. De universiteit evolueerde al snel als product van een romantisch experiment tot een van de leidende instanties betreffende de internalisering en liberalisering van het hoger onderwijs in Centraal- en Oost-Europa. Uiteraard konden de Wit-Russische autoriteiten deze verlichte instelling op termijn niet blijven tolereren. In 2004 moest de EHU haar activiteiten in het land noodgedwongen staken. Dankzij steun van de Litouwse overheid, de Europese Commissie, tal van publieke initiatieven en fondsen uit zowel de Verenigde Staten als Europa kon EHU haar activiteiten opnieuw ontplooien, ditmaal echter in het buitenland, oftewel in Vilnius, Litouwen. We zijn ondertussen in de herfst van 2005 beland.
Ik vervoegde de rangen zelf in 2007, nadat ik eerst een jaar gestudeerd had aan de Belarusian State University (BSU) te Minsk. Zodoende kon ik de contrasten tussen beide onderwijssystemen aan den lijve ondervinden: ouderwets en Sovjetgedateerd tegenover Europees en up-to-date. Ik heb me die keuze tot dusver nooit beklaagd, maar jammer genoeg blijf ik thuis vaak op onbegrip botsen. Veel mensen begrijpen namelijk niet hoe ik een prestigieuze opleiding aan een Staatsuniversiteit kon inruilen voor een riskant onderwijsavontuur aan een verbannen universiteit, met mogelijk maar weinig toekomstperspectief in Wit-Rusland.
Academisch extremisme
Wat mij nog meer stoort, is het feit dat de meeste van hen EHU niet als een excellente academische instelling beschouwen, maar als een oord van verderf dat niets te maken heeft met onderwijs, maar eerder een broedplaats is voor opposanten, extremisten en terroristen.
Ik mag hen dat echter niet te zeer kwalijk nemen. Dat soort propaganda wordt elke dag uitgezonden op alle staatszenders. Je merkt het elk jaar al tijdens de lente. Vlak voordat de nieuwe inschrijvingen van start gaan, leven deze moddercampagnes weer even op. Aangezien we in Wit-Rusland uit de media worden geweerd, ontbeert het debat dus een tegenstem. Toch lijkt het erop dat de pogingen van nationale media om het imago van de European Humanities University te kelderen, jongeren er niet van weerhouden zich in te schrijven. Ook de obstakels die studenten tijdens hun studie mogelijk tegenkomen, schrikken hen niet af. Ze hopen namelijk mee te werken aan de verwezenlijking van de democratie in Wit-Rusland. De mensen die zich aandienen bij EHU, begrijpen dat dit een eiland van vrijheid is, waar politieke propaganda en druk je niet de mond snoeren en waar je geen angst hoeft te hebben om te zeggen of denken wat je wil.
Deze studenten geloven dat ze kunnen bijdragen tot een betere toekomst voor Wit-Rusland. De eerste stap zetten ze al door ‘anders’ te durven denken. Een volgende stap bestaat erin te protesteren. Afgelopen december voegden veel mensen de daad bij het woord door te reageren op het ondemocratische stembusverloop tijdens de presidentsverkiezingen. Na hardhandig optreden van de autoriteiten werden elf studenten van mijn universiteit gearresteerd. Een van deze studenten, Nastia Palazhanka werd vastgehouden in de KGB-gevangenis en riskeerde een celstraf van vijftien jaar (Hillary Clinton reikte daarom de International Woman of Courage Award aan haar uit, BVB). Andere EHU-studenten werden tien tot vijftien dagen vastgehouden. In totaal werden ruim tweehonderd Wit-Russische studenten gearresteerd. Hoeveel meer er geschorst werden uit hun opleiding is niet geweten, maar de EHU heeft aangekondigd dat ze bereid is alle studenten op te nemen die geschorst werden na de protesten.
Dankzij de buitenlandse steun en donaties is het voor de European Humanities University mogelijk te blijven opereren buiten Wit-Rusland. De universiteit vormt er een baken van licht en hoop voor alle jonge mensen die verandering wenselijk vinden in hun land. Ik hoop dat zij op een dag de stuwende kracht zullen vormen achter die verandering …
Ter bescherming van de auteur werd een fictieve naam gebruikt.