Hoewel God reeds meer dan honderd jaar dood zou zijn, zetten sommige van zijn meer rabiate volgelingen hun eeuwenoude bloedvete tegen de wetenschap voort. Een paar eeuwen geleden was het ‘wie draait er nu precies om wat’, de laatste jaren zou de aarde plots jonger zijn dan de mens eigenlijk is, die in zijn huidige vorm door een perfect wezen zou neergepoot zijn op deze even perfecte aardkloot, of dat zeggen de creationisten toch. Vreemd genoeg is het zeer moeilijk om in België iemand te vinden die het creationisme verdedigt (zonder dat wij in de lach schieten). Dat het creationisme (waar we ook de Intelligent-Designtheorie onder verstaan) een stap terug is in onze kennis, lijkt voor de hand te liggen. Hoe ertegen gereageerd moet worden, is minder duidelijk. De 200.000 euro die professor Braeckman vorige maand kreeg van de UGent om de evolutietheorie te verdedigen is haast een openlijke oorlogsverklaring. Niet iedereen gelooft echter (pun intended) dat dit de een effectieve manier is. Dat oorlog al eens averechts kan werken, weet de kleinste Irakees...
Pro
Wetenschap versus antiwetenschap
Hét creationisme bestaat niet. Er zijn immers verschillende soorten creationisme. Toch delen ze een aantal kenmerken, waaronder de idee dat de evolutietheorie niet volstaat om de diversiteit aan leven op aarde te verklaren. Nochtans is de bewijslast voor de evolutietheorie bijzonder groot. Evolutie op basis van natuurlijke selectie ontkennen is vergelijkbaar met de bewering dat de aarde plat is. Creationisten geloven echter dat God een plaats moet krijgen in het wetenschappelijk verhaal, als schepper van hemel en aarde of als intelligente ontwerper van complexe organismen en functionele structuren. Je mag dit geloven, maar met wetenschap heeft het niets te maken. Creationisten willen evenwel hun overtuigingen voorstellen als ‘echte wetenschap’. Ze geven aan een niet-gespecialiseerd publiek de indruk de evolutietheorie met solide argumenten te weerleggen. Daarenboven menen ze het darwinisme als een atheïstische ideologie te ontmaskeren. De evolutietheorie staat echter wetenschappelijk bijzonder sterk en mag niet worden verward met ideologie. Creationisme is niet louter een geloof, het is een pseudowetenschap, of nog erger, een soort antiwetenschap. Creationisten viseren immers ook de wetenschappelijke methode zelf. Aangezien wetenschap belangrijk is voor onze maatschappij en mensen het recht hebben om hierover goed te worden ingelicht, kan je creationisten niet zomaar laten begaan. Kortom, je moet creationisme confronteren met zijn talloze zwakke plekken. Maar beter nog toon je aan hoe de evolutietheorie werkt, wat ze verklaart, waar ze iets te zeggen heeft, en vooral, waar ze niets te zeggen heeft. Door mensen beter te informeren over wetenschap in het algemeen en de evolutietheorie in het bijzonder, verminderen we het risico dat creationisme zich verspreidt en worden confrontaties overbodig.
Stefaan Blancke, verbonden aan de vakgroep Wijsbegeerte en moraalwetenschap van de UGent
Contra
Ontluister het creationisme
Wat zouden we ermee winnen het creationisme openlijk aan te vallen? Ten eerste zouden we het creationisme een podium verschaffen. Immers, een openlijke aanval duidt al aan dat het creationisme ernstig genomen wordt. De indruk wordt zo gewekt dat het creationisme een punt heeft waartegen klaarblijkelijk vanuit een evolutionair standpunt stelling moet worden genomen. Ten tweede bestaat het gevaar dat de evolutietheorie niet langer als een wetenschappelijke theorie wordt beschouwd, maar als een ideologie (hetgeen creationisten ook beweren). Als creationisme een ideologie is – wat het in mijn ogen is – en hiertegenover de evolutietheorie wordt geplaatst, dan suggereert dit een oppositie van twee gelijkwaardige partners. Dat is uiteraard onjuist. De evolutietheorie heeft niets met ideologie te maken – het kan weliswaar voor het karretje van een ideologie gespannen worden, maar dat is iets anders. Er valt zo dus niets te winnen, maar slechts te verliezen.
Wat moet er dan wel gebeuren? Er moet gekeken worden waar het creationisme vandaan komt, en daarmee bedoel ik: analyseer de drijfveren van creationisten. Waar komt de angst voor de evolutietheorie vandaan? Leg de wortels van het verzet – zowel van christenen als van moslims – tegen de evolutietheorie bloot. Dat vergt sociaalwetenschappelijk en theologisch onderzoek. Dan wordt het creationisme niet openlijk aangevallen, maar ontluisterd. De kritiek van creationisten op de evolutietheorie wordt als krachteloos doorzien. Door de drijfveren bloot te leggen en eventueel te weerleggen, kan worden aangetoond dat het niets meer is dan gebakken lucht en holle retoriek. Met wetenschap heeft creationisme weinig te maken. Juist door met wetenschappelijke argumenten creationisme te bestrijden, speel je creationisten in de kaart.
Dr. Taede A. Smedes, research fellow aan de Faculteit Theologie van de K.U.Leuven en gespecialiseerd in de interactie van theologie en natuurwetenschap.