Consumeren op de McUniversiteit

De furieuze Furedi trekt immers fel van leer tegen zowat alles waar de universiteit voor staat. Het docentenkorps deugt niet en studenten zijn bovenal hopeloze gevallen, om het boek even kort samen te vatten. Deze controversiële visie op onderwijs is voldoende reden voor dwars om Furedi eens bij de lurven te vatten. Een intellectueel debat leverde die ontmoeting niet op, wel onderstaand interview.

Wat gaat er mis in het onderwijs, professor Furedi?

Frank Furedi Kennis komt in dienst van de markt te staan, en dat is niet goed. Jongeren worden meer en meer aangemoedigd een cynische houding aan te nemen tegenover ideeën, ze moeten pragmatischer optreden en leren instrumenteel omgaan met kennis. Ik begrijp heus dat iemand naar de universiteit gaat met het oog op een fantastische job. Zolang je uiteindelijk maar beseft wat precies de bedoeling is van je aanwezigheid op de universiteit: het leren. Het is niet alsof je naar de winkel gaat om iets te kopen. Dat noem ik in mijn boek de McDonaldisering van de universiteit; studenten zijn klanten en kennis wordt een product.

Meten studenten zich bewust die vermeende consumentenmentaliteit aan?

Furedi Ik merk dat er grofweg drie groepen bestaan op universiteiten. Er is een relatief grote groep, zo’n 25% van de studenten, die niet goed weet wat ze op de universiteit komen doen. Ze zijn daar enkel omdat ze verteld werden naar de universiteit te gaan. Voor hen is het gewoon een verlenging van de middelbare schooltijd. Aanzienlijk minder studenten, zo’n 5 tot 10%, zijn echt geïnteresseerd in wat ze doen. Ze laten zich inspireren door idealisme en nemen zichzelf echt serieus als potentiële intellectuelen. En dan rest er nog de massa: op een goede dag worden deze mensen uitgedaagd door de leerstof. Op een slechte dag worden ze dan weer afgestoten.

Waarom is er maar zo’n klein aantal studenten echt geïnteresseerd?

Furedi Daarvoor moet je teruggaan tot het moment waarop kinderen voor het eerst naar school gingen. Vanaf dan worden kinderen opgeleid om geen zwaarwichtige oordelen te vellen. Ze worden verteld dat kennis niet belangrijk is, voor hun eigen goed. Het pragmatisch leren wordt aangemoedigd. Slagen voor een examen is wat telt, en dat diploma halen is het allerbelangrijkste. Een voorbeeldje: op veel scholen wordt literatuur onderwezen. Niet slecht, maar is het niet beter kinderen een liefde voor boeken bij te brengen? Die trend van instrumentele kennis aanmoedigen, begint dus op heel jonge leeftijd en laat zich dan voelen op de universiteit.

De schuld ligt dus niet bij de universiteiten maar bij lagere- en kleuterscholen?

Furedi Het is de maatschappij die ons deze erg enge visie van het pragmatische leren opdringt.

Verdomming

U wijdt een hoofdstuk van uw boek aan "verdomming". Wat moeten we ons bij die term voorstellen?

Furedi Er komen heel veel nieuwe studenten op de universiteit. Een groot deel van die groep is niet meer in staat de gesofisticeerde dingen te doen die een kleine elite in het verleden wel kon. In plaats van die grote groep tot een fatsoenlijk niveau op te leiden, gaan we het niveau van onderwijs naar beneden halen. Dat bedoel ik met die “verdomming". Concreet betekent dit dat er in bepaalde vakken geen theorie meer gedoceerd wordt omdat mensen er problemen mee hebben. Dat maakt het natuurlijk wel moeilijk om bijvoorbeeld sociologische theorieën te begrijpen. Ook is er het aspect van wat heet social engineering. De maatschappij worstelt met de vraag hoe om te gaan met mensen met sociale problemen of lagere competenties. De oplossing is blijkbaar om ze te laten studeren en dan een papiertje te geven, een diploma, om zo hun positie in de maatschappij te versterken.

Onderwijs is toch het middel bij uitstek om mensen met lagere competenties aansluiting te doen vinden met die moderne maatschappij?

Furedi Doordat meer en meer mensen een diploma willen, worden de normen om dat diploma te halen lager gelegd. Het onderwijs wordt gedevalueerd. Er studeren nu meer mensen af dan vroeger, maar hetzelfde niveau wordt niet meer gehaald. Diploma’s die nu uitgereikt worden, representeren niet meer bepaalde kwaliteiten en geven je zo niet de job die je wilt. Een dergelijk diploma krijgen is simpelweg oneerlijk.

Dat is een wel erg provocatieve stelling.

Furedi Ik geloof nochtans in de democratisering van het onderwijs. Hoe meer mensen onderwijs krijgen, hoe beter. Maar we mogen het niveau niet uit het oog verliezen. Je gaat nu naar de universiteit, maar krijg je wel de opleiding die je verdient?

Wat suggereert u als oplossing?

Furedi We moeten een cultuur creëren die waarde geeft aan ideeën.

Dat klinkt nogal abstract.

Furedi Ik geef even een historisch voorbeeldje: zo’n honderd jaar geleden was de universiteit enkel voor de elite weggelegd. Heel wat arbeiders werden autodidact, ook al waren ze maar tot hun dertiende naar school geweest. In Wales leerden mijnwerkers ’s avonds Spaans of verdiepten ze zich in politieke economie. En in Glasgow gingen duizenden mensen naar sessies waar Das Kapital van Marx besproken werd. Mensen wilden toen bij een zekere intellectuele elite horen. En nu moeten we jongeren bijna al naar de universiteit slepen, gewoon omdat dat iets is dat je moét doen. We moeten de bestaande cultuur uitdagen. Eens die cultuur uitgedaagd, kunnen we veel doen.

Samengevat: als je nu iets wilt bereiken in het leven, dan kun je best autodidact worden?

Furedi Ik heb wat kennissen met kinderen die naar de universiteit willen. Die vragen aan mij: “Frank, naar welke universiteit moet mijn kind om een goede opleiding te krijgen?” Dan antwoord ik door te vragen of het wel een goed idee is om ze naar de universiteit te sturen. Misschien kunnen ze beter de wereld intrekken om daar iets te leren. Er zijn andere manieren om je intellectueel te ontwikkelen, daarvoor hoef je niet per se naar de universiteit.

Infantilisering

In uw boek betoogt u dat universiteiten studenten bewust als kinderen behandelen.

Furedi Dat noem ik de infantilisering van het hoger onderwijs. Discussies op niveau worden maar al te vaak uit de weg gegaan vanuit de aanname dat de gemiddelde mens te dom is om met een complex idee om te gaan. Op mijn universiteit willen ze bijvoorbeeld essays vervangen door ja/nee- en goed/fout-vragen. Geen slecht idee mochten de studenten zes à zeven jaar oud zijn. Maar van twintigers mag je toch wel wat meer verwachten. Veel zaken zijn niet goed of fout, maar zijn ambigu en voor interpretatie vatbaar.

Een stelling: deze generatie, de Einsteingeneratie, is niet zo eenzijdig ontwikkeld als uw prototypische intellectueel, maar springt veel veelzijdiger om met informatie en gaat zelf onderzoeken en ontdekken.

Furedi Ik hoop dat dat een foute stelling is. Wanneer er naar die zogenaamde Einsteingeneratie wordt gerefereerd, lijkt het mij vooral te gaan over de toegang tot kennis, niet over de kennis zelf. Bepaalde vaardigheden vereisen een zekere vorm van kennis. Zo moet je weten hoe iets te interpreteren vooraleer je kunt communiceren. Je moet leren kritisch om te gaan met iets wat je ervaart. Als je aan iets betekenis wil geven, moet er een verband zijn met bepaalde ideeën. Die ideeën zijn uiteraard pure kennis, en berusten niet op vaardigheden.

Maar is uw soort intellectueel geen achterhaald concept in deze maatschappij?

Furedi Honger hebben naar ideeën blijft uiterst relevant.

Deelt iedereen uw opvatting hieromtrent?

Furedi Veel collega’s zijn het met me eens. Zijzelf claimen echter dat ze er niets over kunnen zeggen. Dat is onzin. Je kunt met veel wegkomen. Maar er is een drang om te conformeren. Vaak wordt er hoogstens wat gepalaverd op de achtergrond. Het is zoals in die Supermanstripverhalen: wanneer sommige academici voor me staan zijn ze Superman en kunnen ze de wereld aan. Terug naar hun werkvloer veranderen ze in die saaie journalist Clark Kent.

Uw visie is wel enorm provocatief. Denkt u niet dat dat mensen afstoot?

Furedi Veel mensen vinden mijn ideeën controversieel. Toch vind ik heel wat gehoor. Ik voel mezelf dan ook helemaal niet geïsoleerd of in een hoek gedrukt. Er bestaat weldegelijk een draagvlak om tegen de gangbare normen in te gaan. Maar we leven in conservatieve tijden: het conformisme is erg machtig en mensen staan afwijzend tegenover alternatieven. Ze zijn bang neergesabeld te worden als ze eens buiten de lijntjes kleuren. Er is een gebrek aan intellectueel zelfvertrouwen. Neem nu iets als vrijheid van meningsuiting. Er wordt maar al te vaak verteld dat je iets niet kan zeggen. Veel academici conformeren zich daar naar. Het is toch belangrijk dat academici een bepaalde stelling kunnen innemen, ook al gaat die tegen de gangbare normen in. Ik vind het ronduit beledigend wanneer mensen je vertellen voorzichtig te zijn met wat je zegt. Het is net cruciaal iets te kunnen zeggen, ook voor studenten.

Ook voor studenten?

Furedi Ben je vertrouwd met het concept "academisch pesten"? Toen ik begon met lesgeven, een hele poos geleden, probeerde ik altijd een dialoog aan te gaan met mijn studenten. Ik gooide een probleem in de groep en vroeg: "Wat denk je ervan?" Zo oefende ik druk uit op studenten. Vandaag wordt dat gezien als een zeer destructieve pedagogische methode. De pedagogische methodes die nu gebruikt worden op de universiteit, lijken zo overgenomen te zijn van de kleuterschool. Lesgevers kunnen hun studenten niet meer confronteren uit angst hen te beledigen of te vernederen. Een dergelijke redenering vertrekt vanuit de premisse dat je tegenover kinderen staat, en niet tegenover jongvolwassenen.

Uiteindelijk bevat uw boek een bijzonder positieve boodschap: u lijkt vertrouwen te hebben in de jeugd.

Furedi Er zit een enorm potentieel in de jeugd, maar om iets te verwezenlijken is het noodzakelijk ons opnieuw te oriënteren, een andere houding aan te nemen tegenover de toekomst. Mensen willen serieus genomen worden, zeker als ze jong zijn. De drang om te experimenteren, die energie, de wil aan de toekomst te timmeren, jongeren hebben dat. Ik wil een groter geloof in de menselijke mogelijkheden. Mensen moeten geloven in mensen. Anders gebeurt er niets nuttig. Als iedereen alles als nutteloos omschrijft, wat maakt het dan nog de moeite waard?

Met dank aan Het Andere Boek