Of hij George W. Bush ooit ontmoet heeft. De Amerikaanse journalist en schrijver Craig Unger lacht ontspannen. Hij diept een jeugdherinnering op: “Ik ben ooit met hem op zomerkamp geweest. Ik denk niet dat ik hem daar gesproken heb.”
Zonde, het had immers uitstekende stof kunnen zijn voor zijn nieuwste boek. In ‘De Ondergang van de familie Bush’ (oorspronkelijke titel: 'The Fall of the House of Bush') verhaalt Unger immers de opgang en ondertussen ook weer ondergang van George W. Bush. Hij beschrijft ook hoe machtige figuren in de Amerikaanse politieke klasse democratie ondergeschikt vinden aan hun idee van the Greater Go(o)d. Gewapend met notitieblok, bandopnemer, kruisbeeld en Amerikaanse vlag onderwierp dwars de onderzoeksjournalist aan een kruisverhoor.
Unger Veel ouders van de kinderen op mijn school werkten voor de oliebedrijven. Ik ben opgegroeid in dat wereldje van olie en geld en wist dat ik er zo snel mogelijk uit wou. Maar dat neemt niet weg dat het me wel boeide: het leerde me hoe macht werkt, hoe de wereld werkt.
Ik kon de Bush-familie al vanop jonge leeftijd volgen. George W. kwam uit een geprivilegieerd nest. Net als ik heeft Bush ook aan Harvard gestudeerd. Na de universiteit is hij gewoon teruggekeerd naar Texas. Hij wou een redneck zijn. Dat is de wereld waarin hij zich comfortabel voelt. En dat zegt veel over hem.
Een bruggenhoofd tussen de Heer en de machtigen
Unger Het zat er niet aan te komen. De oudere Bush was ook erg verbaasd. Hij achtte eerder zijn andere zoon, Jeb Bush, in staat om president te worden. In 1994 ging Jeb voor gouverneur van Florida en verloor. George was toen kandidaat voor Texas en won. Dat gaf hem een enorme voorsprong.
Unger Bush was het perfecte bruggenhoofd tussen die twee groepen. De neocons zijn vooral beleidsmakers. Ze moesten echter op zoek naar een achterban om hun beleid te realiseren. De nodige electorale steun kwam er van christelijk rechts. Zij stemden massaal voor Bush.
Unger Het zijn een paar duizend, behoorlijk machtige, rechtse intellectuele beleidsmakers die weinig genuanceerd over de wereld denken. De Verenigde Staten is voor hen “het machtige gidsland”. Medio jaren tachtig, met de Sovjet-Unie als grote tegenstander, konden ze zich uitstekend profileren. Na de val van het Sovjetrijk moest er op zoek gegaan worden naar een nieuwe vijand. Saddam Hussein mocht die rol vervullen.
Vanaf 1992, toen Cheney minister van Defensie was, zijn de neocons beleidsnota’s beginnen te schrijven. Daarin werd een nieuwe visie op de Amerikaanse macht gepresenteerd. Centraal stond een democratisering van het Midden-Oosten. Ze dachten dat ze met het Midden-Oosten konden doen wat er met West-Europa gebeurd is na de Tweede Wereldoorlog. Dat was een belachelijk idee. Met Irak hoopten ze iets in gang te zetten. Iran was het uiteindelijke doelwit. De neocons geloven nog steeds dat ze goed bezig zijn in het Midden-Oosten.
Unger Er zijn 80 000 000 Amerikanen die zich tot de evangelicals rekenen. Dat is de machtigste politieke beweging in de Verenigde Staten…
Unger Het is een gepolitiseerde religieuze beweging. De christelijk rechtse traditie gaat terug tot de eerste kolonisten die zich hier kwamen vestigen: puriteinse, diepgelovige Britten. Christelijk rechts zit in het DNA van de Amerikanen. Toen abortus gelegaliseerd werd door het vonnis in de rechtzaak ‘Roe vs. Wade’ in 1973, is christelijk rechts zich fatsoenlijk beginnen te organiseren.
Voorheen werden ze geridiculiseerd als rechts, achterlijk, antiwetenschappelijk en dergelijke meer. Dat stak. Onder leiding van mensen als televangelist Jerry Fallwell werd een enorme, machtige organisatie uitgebouwd die over onder meer universiteiten en denktanks beschikt. Politieke macht ontbrak echter, tot het huwelijk met de neocons.
Unger Hij moest uiteindelijk wel de beslissingen maken en de verantwoordelijkheid opnemen. Ik denk dat hij zich vooral ziet als een evangelical die president werd. Maar de informatie die op dagelijkse basis betrokken werd bij zijn beslissingen, werd vooral bepaald door Dick Cheney.
Cheney is zowat de machtigste vicepresident van de Verenigde Staten ooit. Er zijn normaal gezien amper officiële taken voor de vicepresident; het is vooral naar begrafenissen gaan. Maar Cheney is enorm belangrijk geweest. Hij heeft altijd al goed samengewerkt met de neoconservatieven.
Hij geloofde in een sterke uitvoerende macht. Het Watergate-schandaal zag hij bijvoorbeeld als een aanval op de macht van het presidentschap. Hij wilde dat rechtzetten. Kijk maar naar de martelpraktijken in Guantanamo Bay. Dat is een uitholling van de Amerikaanse grondwet.
Unger Absoluut. Maar de plannen voor een inval in Irak bijvoorbeeld lagen al veel langer vast. Beleidsdocumenten uit 1992 vormen de basis voor een inval. Dan is er ook nog het beruchte inbraakverhaal.
Op 1 januari 2001 was er een inbraak bij de ambassade van Niger in Rome. Er werden wat documenten gestolen, waaronder briefpaper en dergelijke. Die documenten zijn in handen van de neocons gekomen en werden vervolgens vervalst om aan te tonen dat Saddam uranium had aangekocht van Niger.
Zelfs vóór Bush president werd, werden er dus documenten gefabriceerd om de oorlog in Irak te starten. Dat was negen maanden voor 9/11. Wat je ook zag was dat de neocons de inlichtingendiensten overnamen.
Unger Het leven is gewoon moeilijker geworden voor veel mensen. En Bush is daar deels verantwoordelijk voor. We zijn verslaafd aan olie en de Amerikaanse macht is over zijn hoogtepunt heen. Het is een historische ommekeer. De banken worden opgekocht, onze handelsbalans staat in het rood. Het Midden-Oosten en China zijn fel aan het opkomen. Toen ik opgroeide leerde ik dat de wereldhoofdsteden Parijs, Londen en Rome waren. Nu zijn dat Abu Dhabi, Dubai en Sjanghai.
Ander en beter, of alleszins ander
Unger Tijdens de voorverkiezingen waren er niet echt kandidaten die beide partijen aanstonden. Mike Huckabee was zowat de enige die een echte evangelical was. McCain heeft zich gedistantieerd van christelijk rechts in 2000. Hij noemde ze toen “agents of intolerance”. Nu had hij hun steun echter duidelijk nodig. Hij heeft dan een speech gegeven aan de Liberty University, het bolwerk van televangelist Jerry Fallwell.
Wat echt geholpen heeft, is het aanstellen van Sarah Palin als vicepresidentskandidaat. Wat houdt christelijk rechts toch van haar. Als ze een speech geeft komen er 60 000 mensen opdagen, opnieuw en opnieuw. Het resultaat is dat christelijk rechts nu sterk achter McCain staat. De economische crisis is echter zo machtig dat dat een doorslaggevende factor kan worden in de verkiezingen.
Unger Mocht er geen economische crisis zijn geweest, dan denk ik dat McCain wel zou winnen. En hij zou onder andere winnen omdat mensen houden van Sarah Palin. Ze zegt dingen als “you betcha, we’ve got to support the average American soccer-mom”. En de mensen houden ervan. Ze kijken niet naar het beleid. Dat is vreselijk.
Ik heb heel veel evangelische christenen geïnterviewd. Ik heb gevraagd: hoe kun je voor Bush stemmen, die belastingverminderingen geeft aan miljonairs, zeker als je familie hard werkt en moeilijk rond komt. Dat gaat toch in tegen je klassenbelang. Dan kreeg ik te horen: jij begrijpt het echt niet. Bush is één van ons. Hij is een evangelical. Dáár gaat het om.
Unger Ook de media in de VS zijn een ramp. Het is echt vreselijk. We're drowning in a sea of crap. We hebben vijfhonderd kanalen op tv, we hebben duizenden radiostations, en er zijn miljarden pagina’s op het internet. Maar het nationale debat wordt gevoerd door vijf of zes grote mediaconglomeraten. In de praktijk zijn er echt heel weinig stemmen die iets verschillend vertellen. Dat is één element.
Een tweede element is dat verslaggevers vaak opportunistische carrièrejagers zijn in Washington. De meeste reporters hebben twee bazen: de mensen die hen betalen en hun bronnen. En als je geen goede bronnen hebt, dan heb je geen goede carrière. Dus als Dick Cheney je opbelt, dan kun je een ster zijn. Maar als je kritisch schrijft over Dick Cheney, dan is het mogelijk dat hij nooit meer met je praat.
Eigenlijk word je niets meer dan een spreekbuis. Dat gebeurde met The New York Times en The Washington Post. Dat Fox News van Rupert Murdoch erg rechts is, begrijpen de meeste mensen wel. Maar The New York Times en The Washington Post worden wel als links beschouwd. En nu hebben ze neocons die stukken voor hun schrijven.
Unger Nee.
Unger Ja, maar je wordt gemarginaliseerd. Ik werk bij een groot Amerikaans tijdschrift (Vanity Fair, nvdr.) en daar zijn ze erg goed voor mij. Maar ik meng me dan ook niet in het nationale debat.
Unger Die documentaire was best wel succesvol, ja. Ik was echt enorm blij. Maar het is moeilijk, en dat gebeurt ook niet vaak en niet genoeg. Bush is tenslotte herverkozen in 2004.
Unger Als McCain verkozen wordt, dan is mijn grootste angst het bombarderen van Iran, een soort voortzetting van de neocon-visie van de reconversie van het Midden-Oosten. Iran bombarderen zou een echte catastrofe zijn. De prijs voor olie zou omhoog gaan tot 300 dollar per vat.
Unger Ik denk het niet. Ik hoop het niet. Ik denk dat Obama niet zo slecht zou zijn.
Unger Ja, dat denk ik wel. En ik woon maar vijf blokken van Ground Zero. Al-Qaida is volgens mij nog steeds een bedreiging, maar ze geraken de oceaan niet meer over. Ze hebben één ongelooflijk spectaculair ding gedaan.
Ze zouden New York kunnen vernietigen met een paar bommen in de metro’s – ik zou niet zien hoe dat tegen te houden valt – maar dat is niet gebeurd. Ik denk wel dat ze een echte bedreiging vormen in Pakistan en Afghanistan.
Wij Amerikanen zijn enorm beschadigd door wat we onszelf aangedaan hebben. Aan de ene kant is er de economische realiteit die ons nu in het gezicht staart, een gevolg van ons energiebeleid en de deregulering en vrijheid van Wall Street. Aan de andere kant is er het besef dat onze grondwet stukje bij beetje ontmanteld wordt. Het is moeilijk te zeggen hoe blijvend de schade is. Het is in ieder geval niet meer Saddam Hussein die mensen martelt, maar onze eigen overheid in Guantanamo Bay.