Het is begin oktober 1914. Het uitgeputte Belgische leger heeft zich teruggetrokken in Antwerpen en probeert van daaruit een laatste keer weerstand te bieden tegen de oprukkende Duitsers op aandringen van de jonge Winston Churchill, die op dat moment aan het hoofd van de Britse Admiraliteit staat.
Antwerpen was een echte vestingstad, met twee fortengordels. Hier hadden ook de regering, de koning, het opperbevel, de archieven en de goudvoorraad van de Nationale Bank hun toevlucht genomen toen Brussel in Duitse handen viel. De Duitsers waren eerder dat jaar het neutrale België binnengetrokken. Het plan van het Duitse opperbevel was om via België zo snel mogelijk Frankrijk uit te schakelen, om daarna de volle macht van haar leger op het Russische monster te concentreren. Het was echter buiten brave little Belgium gerekend dat de Duitsers de doortocht weigerde, gesteund door Groot-Brittannië en Frankrijk.
Na een paar maanden verbeten verzet, waren de Belgen bijna op hun knieën gedwongen. De verdedigingsgordels rond de belangrijke steden waren onvoldoende opgewassen tegen de Duitse kanonnen en in oktober leek de toestand uitzichtloos. Ook de onneembaar geachte fortengordels rond Antwerpen, die de laatste hoop voor de Belgen vormden, waren niet sterk genoeg voor de zware Duitse artillerie. De bevolking van de stad kreeg het zwaar te verduren, met beschietingen en zelfs een luchtbombardement vanuit een zeppelin. Er heerste grote chaos en er waren verschillende brandhaarden die niet geblust konden worden. Koning Albert I, de opperbevelhebber van het Belgische leger, besloot dan ook om Antwerpen op te geven en zich terug te trekken achter de IJzer.
Er moest nog wel een barrière overbrugd worden: de Schelde. Het leger legde dwars over de stroom een pontonbrug aan, waarover de divisies zeg terugtrokken. Dit gebeurde volgens strikte regels: de soldaten moesten bijvoorbeeld uit cadans lopen om het dreunen van hun stappen te dempen. Toen de koning met het veldleger de stad uit vluchtte, brak er paniek uit onder de bevolking en besloot de burgemeester Antwerpen over te geven. Heel wat Antwerpenaren probeerden de stad via de pontonbrug te ontvluchten. Hoeveel het er precies waren, valt door de grote chaos destijds moeilijk te zeggen. De val van Antwerpen betekende echter niet het einde van het Belgische verzet, zoals de Duitsers hoopten. Achter de IJzer groeven de Belgen zich in en er ontstond een patstelling, die tot het einde van de oorlog zou duren.
Het is 3 oktober 2014 en het Belgische leger bevindt zich weer op de Schelde om het Antwerpse volk veilig van de rechter- naar de linkeroever over te zetten. Precies 100 jaar na datum ligt er opnieuw een pontonbrug. Deze keer komen er geen bombardementen of gewonden aan te pas, maar er hangt wel ontgoocheling in de lucht.
Het openingsspektakel van vrijdagavond kon vanaf zowel de linker- als de rechteroever bewonderd worden. Een boot voorzien van lantaarns die op en neer bewogen en een klein kamerorkest op een verlicht podium zorgden voor de licht- en geluidshow met de toepasselijke naam Les sirènes de la paix. Er hing een melancholische sfeer onder de toeschouwwers die op de oevers stonden. De spanning en de chaos van die tijd werden opgewekt door de aparte muziekcompositie en de vuurpijlen die aan het einde van de avond een rode gloed lieten schijnen op het schip en een deel van linkeroever.
Vooraleer de eerste Antwerpenaren voorzien van een ticketje de eer hadden om de oversteek te maken, werd de pontonbrug nog ingewijd door vuurwerk, afgestoken op de brug zelf. Van links naar rechts en weer terug werden de vuurpijlen een voor een afgestoken om zo de oversteek te symboliseren. Dan was het de beurt aan de inmiddels ongeduldige mensenmassa. Bijna volledig in het donker, uitgezonderd enkele lantaarns op de brug zelf, staken die nacht honderden mensen de brug over. Net als vele anderen dat 100 jaar geleden ook gedaan hadden.
In 1914 waren paniek en angst de overheersende gevoelens op de pontonbrug. Vandaag heerste er vooral bewondering en enthousiasme bij de mensen die zich aan de grote oversteek waagden. Dit enthousiasme werd echter getemperd door de ontgoocheling van zo’n 15.000 mensen die te horen kregen dat zij de overtocht niet meer konden maken ondanks hun aangekochte ticket. Niet de stroming, de eb en vloed, de passerende boten of het aantal deelnemers lagen aan de oorzaak van dit voorval zoals eerst gedacht, want daar was allemaal rekening mee gehouden. Uiteindelijk bleek het trage wandeltempo van de mensen die al hadden overgestoken aan de grond te liggen van de annulatie van sommigen die dat nog moesten doen. Zelfs het gezin van burgemeester Bart De Wever werd de toegang tot de brug ontzegd. De gedupeerden krijgen hun geld terugbetaald en mochten bovendien als extra compensatie dat weekend de stedelijke en provinciale musea van Antwerpen gratis bezoeken. Een magere troost als de 85.000 mensen voor je wél dit eenmalige gebeuren konden meemaken.
Meer weten over het beleg en de val van Antwerpen in 1914? Bezoek de website van het vredescentrum.
