Tenzij u van Pluto komt – tot waar onze Hollywoodsterren niet schijnen – is het u ongetwijfeld al opgevallen dat de biopic (afkorting van biographical picture) al een tijdje enorm populair is. Edith Piaf, John Nash, Alexander de Grote, Beethoven en binnenkort ook Anna Nicole Smith en Freddie Mercury mogen er één op hun naam schrijven. Als kers op de taart wonnen de laatste drie jaar twee vrouwelijke en drie mannelijke acteurs een oscar voor hun rol in een biopic. Wij klopten aan bij Tom Paulus, professor en filmkenner aan de Universiteit Antwerpen. Hij verslindt films aan een rato van twintig per week en is dus de ideale man om ons wat meer te vertellen over het fenomeen biopic.
Helen Mirren als Queen Elizabeth, Forest Whitaker als Idi Amin, Reese Witherspoon als June Carter… Waarom winnen zo veel biopic-acteurs een oscar?
Tom Paulus Ik denk dat het te maken heeft met het feit dat The Academy, die de oscars uitreikt, voor het merendeel uit acteurs bestaat en die hebben vooral appreciatie voor collega's die écht acteren. Zij bewonderen in de eerste plaats hun imitatietalent: het bestuderen en aanleren van alle tics en de manier waarop de persoon spreekt, kortom: het technische. Het lijkt hen gemakkelijker een comedy performance neer te zetten of een slapstick te doen – wat volgens mij echter moeilijker is dan Freddie Mercury imiteren, hoewel die twee dicht bij mekaar liggen. Wat in veel films ook terugkomt is de idee van de transformatie. Je hebt een mooie en glamoureuze ster – neem Charlize Theron in 'Monster' – en we zien die ster onherkenbaar onder een dikke laag make-up. Daar is enorm veel bewondering voor. Acteurs die zichzelf als zo fantastisch glamoureus en aantrekkelijk beschouwen, vinden het een enorme opgave en groot talent wanneer een acteur, en vooral dan een actrice, zich lelijk maakt, een grote neus opzet of vettig haar heeft voor een rol.
'Ray', 'Capote', 'The Queen'… De hoofdrollen winnen de oscars wel, maar de films niet. Hoe komt dat?
Paulus De acteurs stemmen mee, maar willen voornamelijk zichzelf in de bloemetjes zetten. In dat soort biopic is de hele film opgezet rond de performance van de hoofdpersonages. Wat is de aantrekkingskracht van 'Walk the Line' of 'Monster'? Dat is de imitatie van Johnny Cash door Joaquin Phoenix, van Aileen Wuornos door Charlize Theron. 'Monster' vind ik persoonlijk een heel slechte film, 'Walk the Line' is daarentegen heel goed gemaakt. James Mangold is een onderschatte regisseur wat filmstijl betreft. In elk geval, neem de performance uit een biopic en er schiet niet veel meer over van de film. Wanneer men dus de oscar uitreikt voor beste film, kiest men toch eerder voor spektakel of de grote, emotioneel overweldigende producties.
In veel biopics zie je meestal dezelfde elementen terugkomen: slechte kindertijd, armoede, drugs, alcohol en buitenechtelijke relaties. Binnenkort is playmate Anna Nicole Smith aan de beurt en we weten hoe het met haar afliep. Blijft het publiek geboeid?
Paulus In Hollywoodtermen spreekt men van de story arc, de progressie van begin tot eind die altijd verloopt volgens de voorspelbare rise-and-fall-structuur, eventueel gevolgd door een remonte. Men kiest doorgaans ook voor levensverhalen die dat patroon volgen, wat op de duur behoorlijk vervelend wordt. 'Walk the Line' is een best genietbare film, maar het nadeel van die narratieve structuur is dat je op voorhand weet dat je de rise and fame van Johnny Cash zult ziet en dat op het piekmoment de drugsproblemen zullen komen, gevolgd door de downfall: net zoals in 'Ray', net zoals destijds in 'The Rose' met Bette Middler als Janis Joplin. Waarschijnlijk is die rise and fall te wijten aan de ambitie van de makers om een volledige levensloop te willen brengen. Ofwel kies je een moment uit het leven, een episode die dan het hele leven van die figuur bijna allegorisch samenvat, ofwel kies je voor het hele levensverhaal. Je hebt echter maar twee, maximum drie uur om dat verhaal te doen, dus dan moet je een eenvoudige structuur kiezen waar je alles kan ingieten. Daar geraak ik wel op uitgekeken.
Waarom moeten biopics ook bijna altijd drama’s zijn?
Paulus Ik denk omwille van de arc. Iedereen wordt geconfronteerd met familieleden die wegvallen, ziekte, dood... Niemand heeft een constant vrolijk leven en hoezeer de humorelementen ook aanwezig zijn, die sombere elementen domineren toch altijd. Het gaat vaak ook om personen die larger than life zijn en daarom moeten die ook een zekere tragiek meekrijgen. Tragische verhalen hebben nu eenmaal meer grandeur. Mocht ik zelf een biopic maken, dan zou die het idee van een slice of life weergeven, wat de persoon samenvat. Dat zou je dus ook kunnen vormgeven in de stijl van de figuur waarover het gaat. Bijvoorbeeld Johnny Cash die zijn 'Folsom Prison'-plaat opneemt, filmen in Johnny Cash-stijl: donker maar ook geestig, en daarmee zoeken naar een vorm die bij de inhoud past.
Vaak weten we na een biopic vele feiten uit iemands leven, maar niet wat hem of haar inspireerde. In 'Frida' krijgen we bijvoorbeeld niet echt te zien wat Frida Kahlo inspireerde en zo zijn er nog vele voorbeelden.
Paulus Het moeilijkste om te verfilmen is creativiteit. Hoe breng je dat in beeld? Frida Kahlo’s schilderijen zijn fascinerend en boeiend, maar is Salma Hayek die voor een leeg doek staat te denken dat ook? Als je schilderkunst als voorbeeld neemt, is er slechts een handvol films die daar een oplossing voor vindt. Maar al te vaak wordt het tot stand komen van een meesterwerk op een knullige manier weergegeven, zoals bijvoorbeeld in 'Walk the Line': Johnny Cash zit in een hangar wat te pengelen en plots komt er 'Folsom Prison Blues' uit. Hollywood is heel naïef in het tot stand brengen van inspiratie.
Sinds 2000 werden zestien mannen genomineerd voor hun rol in een biopic en slechts zeven vrouwen. Zet Hollywood belangrijke vrouwen niet graag in de kijker?
Paulus Hollywood is absoluut seksistisch. Er komt wel beterschap in; je ziet die politieke correctie vooral op vlak van Afro-Amerikaanse acteurs. Plots hebben ze ontdekt dat de Afro-Amerikaanse acteurs erbij horen en dat zie je bij de nominaties. Er zijn gewoon minder hoofdrollen voor vrouwen: je merkt dat bij oscarwinnaars Charlize Theron en Halle Berry. De volgende film die ze maken is commercieel: 'Aeon Flux' en 'Catwoman' – twee afgrijselijke films, maar ook enorme flops die aantonen dat het publiek eigenlijk geen vrouw wil zien in dat soort big budget actiefilm. 'Batman', 'Spiderman', in mindere mate 'Superman' hadden allemaal een aanzienlijk succes, maar de helden waren wel stuk voor stuk mannen. 'Elektra', met Jennifer Garner als superheldin, flopte. Dit geldt ook voor drama's: noem voor de vuist weg vijf films die gedragen worden door een vrouw.
'Erin Brockovich', 'Monster'…
Paulus Ja, die kregen allebei de oscar voor de vrouwelijke hoofdrol omdat ze ook zo uitzonderlijk zijn. Alle films die over een vrouw gaan worden meestal gespeeld door een ster die zichzelf dan ook overtreft. De logica is: we willen die ster belonen. Charlize Theron was een behoorlijke commerciële actrice voor ze 'Monster' deed: één van Hollywoods lievelingen die heel wat geld heeft opgebracht. Reese Witherspoon, alsjeblief, deed de kassa eveneens rinkelen. Julia Roberts, romantic comedy queen. Als die actrices een ernstige rol willen spelen én met succes overtuigend zijn én geld opbrengen met die film, dan kan je je oscarspeech al voorbereiden. Nicole Kidman, nog zo iemand die het heel goed deed met 'Moulin Rouge': een grote ster in Hollywood, dus moeten we Nicole bekronen voor haar rol in een volgende ernstige film die commercieel goed heeft opgebracht. Het is Nicoles moment om beloond te worden voor al haar inspanningen voor 'Days of Thunder' – en voor het feit dat ze ooit getrouwd was met Tom Cruise.
Tot slot, welke is volgens u de beste biopic?
Paulus 'Ghandi'. Voilà, als het goed is, mag het ook gezegd worden. Tot grote hoon van waarschijnlijk iedereen die dat leest.
Ik zal het aan niemand zeggen.