Abdelkader Benali (1975) is geboren in Marokko maar woont al sinds zijn vierde in Nederland. Daar maakte hij op jonge leeftijd furore als auteur. Zijn boeken werden meermaals vertaald, hij schreef columns, recensies en een toneelstuk en won in 2003 de prestigieuze Libris Literatuur Prijs voor De Langverwachte. Deze zomer zat hij toevallig in Libanon toen de oorlog uitbrak. Zijn ervaringen vatte hij samen in Berichten uit een belegerde stad.
Toen u naar Beiroet vertrok, was er nog geen sprake van oorlog. U wou Arabisch leren en een boek schrijven.
Abdelkader Benali Ik wilde eens in een Arabisch land leven. Het leek me interessant om er de werkelijkheid mee te maken, om te ervaren wat er nu echt gebeurt. Je hoort er zo veel over, maar je kan er pas over oordelen als je er een tijdje verbleven hebt. Ik heb er goed Arabisch geleerd, maar vooral woorden als 'bombardement', 'raketaanval' en 'vluchtelingen'.
Hoe was het om die stad te zien veranderen?
Benali Beiroet leek me op het eerste gezicht een hele veilige, leuke stad die in sommige opzichten trouwens best Westers was. Ik had daar veel vrienden die met kunst bezig waren en iedereen had zijn eigen blik op de werkelijkheid. Ik vond het razend interessant om ideeën uit te wisselen en te kijken naar wat iemand die daar geboren en opgegroeid is zoal doet met zijn talent. We hadden veel overeenkomsten maar er waren ook veel verschillen. Dat prikkelde me, het gaf me energie. Ik beleefde die stad niet als een politieke stad, maar als een potpourri van indrukken. Toen de oorlog begon, ging het plots erg snel. Alles veranderde: het werd doodstil op straat, iedereen leek gek geworden. Mensen begonnen te hamsteren, ze gedroegen zich anders. Je kon de angst en de wanhoop van hun gezichten aflezen. Ik werd toevallig deel van de geschiedenis. Een uiterst vreemde ervaring.
U had terug naar het veilige Nederland kunnen gaan. Waarom bent u daar gebleven toen de oorlog uitbrak?
Benali Ik wilde geen gemakkelijke uitweg meer. Ik stelde mezelf voor de keuze: accepteer ik de werkelijkheid of ontken ik haar? Voor dat laatste betaal je een prijs: je komt er volledig buiten te staan, je hebt er niets mee te maken. Je kan er dan ook niets meer over zeggen, en dat wilde ik niet. Ik wilde mijn ervaring als schrijver gebruiken, er iets nuttigs mee doen. De mensen daar vonden het ook heel bijzonder dat ik als buitenlander toch gebleven ben. In het begin vroegen ze me zelfs of ik een spion was (lacht). Na een paar dagen ga je ook wennen aan het leven in zulke omstandigheden: je went aan de risico’s en je leert omgaan met je angsten. Laat ik maar blijven, dacht ik toen. Waarom zou ik vluchten zolang er kinderen op straat kunnen blijven spelen?
Het boek dat u geschreven hebt, is eigenlijk een blog. Elke dag schreef u uw ervaringen uit via het net. Uw verslag is heel anders geworden dan pakweg een journalistieke bijdrage.
Benali Dat was ook mijn bedoeling. Ik wilde weergeven hoe je als schrijver zo’n oorlog beleeft, hoe je met de situatie omgaat, wat je overkomt. Ik zag het als een gouden kans: mijn thema werd me in de schoot geworpen. Normaal gezien moet je een hele wereld vol fictieve personages verzinnen, nu had ik elke dag wel iets te schrijven.
Het klinkt bijna alsof u profijt hebt gehaald uit de oorlog.
Benali Dat is wel wat wrang natuurlijk. Waar ik woonde, was het uiteindelijk best veilig. Ik ben geen vluchteling, ik ben niemand kwijt geraakt en mijn huis is niet gebombardeerd. Voor de mensen daar was het heel anders. Je zoekt ook via woorden een kalmeringsmiddel om weer verder te gaan. Ik kon ’s avonds alles opschrijven, waarna mijn boekje weer gesloten was voor een dag. Veel van mijn vrienden daar waren kunstenaars en filmmakers en die konden dat niet, dat was te duur of te omslachtig. Het schrijven was een heel goede uitlaatklep.
Kan je de mensen en de stad wel leren kennen in zo’n situatie?
Benali Ja, net door die oorlog: onder extreme omstandigheden tonen mensen hun ware aard. Daardoor heb ik een goede kijk op de samenleving in Beiroet gekregen. De stad werd ook kleiner doordat iedereen die er niet moest zijn, vertrok. De mensen zijn opener, aardiger, iedereen is gelijk voor elkaar. De oorlog bleek een uitgelezen invalshoek voor echte, diepgaande gesprekken.
Ligt er dan een ethische meerwaarde in een oorlog?
Benali Hoe gek het ook klinkt, het was heel goed om die angst te kunnen delen. Je kan het weggeven, cadeau doen. Het leek wel een groepsproject. Dat creëert een relatie tussen mensen: je beseft dat je niet alleen bent, dat je samen in hetzelfde schuitje zit. We verkeerden allemaal in dezelfde miserie en dat houdt je op de been.
Het is opvallend dat u – in tegenstelling tot vele anderen – in uw boek geen duidelijke politieke stelling inneemt.
Benali Daarvoor ben ik schrijver. Je kunt nuanceren, je kan je verplaatsen in een andere situatie, je kan hyperbolen en satires opvoeren. Je kiest om de weg van het verhaal te volgen en een verhaal gaat nooit over het grote politieke gelijk. Een verhaal gaat over hoe zaken als macht werken, maar vooral ook over hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Als schrijver stel je de vraag waarom dingen gebeuren zoals ze gebeuren. In plaats van tot een politieke conclusie te komen, reik je de mensen iets aan waarover ze kunnen praten. Ik ervaar het gesprek als iets heel vruchtbaars, het kan nieuwe ideeën tot stand brengen. Een politiek pamflet verdedigt echter een stelling en daarmee is het gesprek ook steevast afgesloten. Mocht ik slechts m’n politieke standpunten ventileren, dan zou ik ook veel sneller uitgepraat zijn.
Tot slot: u schrijft dat vrede zinloos is, maar oorlog nog zinlozer. Dat is een straffe uitspraak.
Benali Ja, maar toch: vrede is zinloos, want wat is vrede nu? Je kunt overal pinnen, je kan koffie drinken, brood kopen en met een gerust gevoel gaan slapen, want morgen wordt je toch weer wakker. Dat is toch zinloos? Mensen krijgen er een heel leeg gevoel bij: ze zoeken spanning, conflict en destructie. En dat vinden ze niet. Als je in een oorlogssituatie leeft, heb je geen tijd om daarover na te denken, alles is gericht op zelfbehoud. Maar langs de andere kant is oorlog is nog zinlozer: de uitholling van de ziel, de vernietiging is nabij. Geen einde maken aan het conflict is zinloos. Berichten uit een belegerde stad werd uitgegeven bij De Arbeiderspers.