De recente universitaire steunacties voor sans-papiers brengen de vluchtelingenproblematiek wat dichterbij, bijvoorbeeld in een parkeergarage of sporthal op je campus. Dat er tussen deze vluchtelingen ook studenten zitten, ingeschreven aan jouw of mijn universiteit, klinkt velen vreemd in de oren. Studeren zonder papieren: het kan, maar niet overal, niet voor iedereen en met beperkte rechten. Ook in het asielbeleid van hogeronderwijsland is willekeur troef.
Zijn naam houdt hij liever voor zich. De Nepalese vluchteling, lector en rechter in zijn thuisland, heeft een oranje kaart wanneer hij zich wil inschrijven aan de K.U.Leuven. “Better to study than watch TV all day. And in Leuven I could follow English courses.” De administratie van de K.U. Leuven zegt hem te wachten tot april én het nodige geld bij elkaar te schrapen. Een dubbel probleem: een financiële transactie van Nepal naar België is onmogelijk en in april moet hij zijn voorlopige verblijfsvergunning uit handen geven. Antwoord van de universiteit: “No.”
Andere universiteiten probeert hij niet. Aan de UGent raakte een bevriende vluchteling ingeschreven, maar eenmaal diens oranje kaart verlopen was, mocht hij geen examens afleggen. Het inschrijvingsgeld was nochtans betaald en hij had alle vakken doorlopen. Hij keerde terug naar Nepal. En de vluchteling die we interviewen, die kijkt nu toch tv, urenlang en ondanks de in Nepal behaalde diploma's.
slapende honden
Toen we haar twee jaar geleden interviewden, had Irena nog geen papieren en wachtte ze in onzekerheid op humanitair asiel. Na tien jaar België is het eindelijk zover: Irena heeft een Belgische identiteitskaart.
Die kaart was ooit een hinderpaal om te kunnen studeren aan een Antwerpse hogeschool, het HIVT. “Ik was het inschrijvingsformulier ijverig aan het invullen, totdat ik het nummer van mijn identiteitskaart moest opgeven. De administratie weigerde vastberaden, ook al had ik mijn middelbaar diploma in België behaald. Hogescholen zouden controle krijgen van de overheid.”
Een curiositeit: mensen hebben recht op secundair onderwijs, maar niet iedereen mag hogere studies volgen. Instellingen bepalen zelf wie wel en wie niet. Een wettelijk kader is nog steeds onbestaand.
Irena: “Aan de UA zijn ze vrij laks. Ik ben me hier komen inschrijven op aanraden van mijn studerende zus. Een kopie van een oude identiteitskaart, die stamde uit de tijd dat mijn aanvraag tot politiek vluchtelinge nog liep, volstond. Die aanvraag is uiteindelijk afgewezen, maar de universiteit heeft mijn procedure nooit opgevolgd.”
Het kan ook anders: toen Irena met Erasmus Belgica aan een Brusselse universiteit wilde studeren, werd ze geweigerd. “Ik was de eerste student zonder papieren die zoiets wou doen. Ze wisten geen raad met me en veel moeite om te helpen deden ze niet.” En in het buitenland studeren was, bij gebrek aan een verblijfsvergunning, al helemaal geen optie.
Ook de UGent heeft weinig ervaring met studenten zonder papieren die willen deelnemen aan Erasmus. Piet Ruyssinck, hoofd van de Studentenadministratie, weet waarom: “Ik heb sterk de indruk dat studenten zonder papieren low profile willen studeren, om zo weinig mogelijk doorgelicht te worden in administratieve procedures. Ze willen geen slapende honden wakker maken.”
eigen gang
“De universiteiten zijn nog steeds vragende partij voor richtlijnen vanuit de overheid. Maar ik begrijp dat het moeilijk is om richtlijnen op te stellen voor situaties die er officieel niet zijn”, zegt Eric Mathieu, diensthoofd Onderwijsadministratie aan de UA.
Dat speelt volgens Piet Ruyssinck niet altijd in het nadeel van de student: “Wij kunnen volledig in functie van de student beslissen.” Valerie Wojciechowski, diensthoofd Inschrijvingen van de VUB, omschrijft de situatie zo: “De aanvragen worden geval per geval bekeken, juist omdat er geen strikte wetgeving is.”
De Vlaamse studentenkoepel VVS is voorstander van een uniforme richtlijn of afspraak voor alle hogescholen en universiteiten, die onafhankelijk is van nationaliteit of verblijfsstatuut van de student. Jonas Vincken, ondervoorzitter van VVS: “Zolang er niets op papier staat, bijvoorbeeld in de Onderwijs- en Examenreglementen, kan een kandidaat-student niet in beroep gaan als de inschrijving aan een instelling wordt geweigerd.”
In het Onderwijs- en Examenreglement van de K.U. Leuven wordt wel verwezen naar de procedure die kandidaat-studenten zonder papieren moeten volgen. “Zij kunnen dus wel in beroep gaan als een aanvraag wordt geweigerd”, aldus Mart Buekers, vice-rector Studentenbeleid aan de K.U. Leuven.
Om het beleid op elkaar af te stemmen, hielden de Vlaamse universiteiten een tweetal jaar geleden binnen een VLIR-werkgroep informeel overleg. Resultaat: mensen zonder papieren kunnen zich inschrijven aan Vlaamse universiteiten als ze beschikken over een diploma van een middelbare school en als ze zich kunnen identificeren. Werd het middelbaar diploma buiten het Nederlands taalgebied behaald, moet de student slagen voor een taaltest.
Het informele VLIR-overleg gaat voor de K.U.Leuven niet ver genoeg. Mart Buekers: “Wij hebben binnen onze eigen Associatie gewerkt aan een gemeenschappelijke aanpak. Het zou de zaken erg vergemakkelijken als álle Vlaamse instellingen aan hetzelfde eind trekken.”
geen politieman
De aanpak tussen de universiteiten verschilt nog: aan de VUB, K.U.Leuven en de UA moet de toekomstige student bewijzen dat er een aanvraag voor regularisatie is ingediend, of dat hij of zij een kandidaat-politiek vluchteling is. De UGent controleert niet of er sprake is van een lopende procedure. Piet Ruyssinck: “Het is niet aan ons om tegen uitgeprocedeerden te zeggen: hier houdt het op.” Dat strookt echter niet met het verhaal van de Nepalese vluchteling.
Opvolging van de procedure na de eerste inschrijving gebeurt naar eigen zeggen aan geen enkele universiteit. En dat is ook niet de taak van de universiteit, meent Eric Mathieu: “De universiteit is geen politieman.”
Aan sommige hogescholen gaat het er anders aan toe, zegt Jonas Vincken: “Er zijn hogescholen die elk jaar, of zelfs elke maand, opnieuw controleren of de studenten uitgeprocedeerd zijn en, indien dat het geval is, de voortzetting van de studie tegenhouden.”
zonder recht en reden
Terug naar Irena. Ze raakte ingeschreven aan de universiteit, maar aan haar studentenstatuut hingen toch enkele beperkingen vast. Irena kon niet als jobstudente aan de slag in de universiteit. “Dan maar vrijwillig werken binnen het Tutoratproject.”
Nog een financiële domper: in haar master kreeg Irena plots geen studiebeurs meer. “Het ministerie was erachter gekomen dat ik geen verblijfsvergunning had. Gedaan met de financiële steun.”
Krap bij kas deed ze een aanvraag voor een studietoelage van de universiteit. De voorwaarden voor deze steun bleken vaag, niet eenduidig en bediscussieerbaar. Na heel wat gedoe wees de universiteit haar aanvraag af, om dezelfde reden als het ministerie: geen papieren. “Nochtans waren die aan het begin van mijn studies geen reden om me niet in te schrijven. Ik had het financieel moeilijk en was altijd geslaagd voor mijn studiejaren. Als ik nog geen aanspraak kan maken op een studietoelage, wie dan wel?” Het zijn juist studenten zonder papieren die geen recht hebben op structurele financiële steun omwille van hun nationaliteit.
Net als alle andere ingeschrevenen hebben studenten zonder papieren recht op de zogenaamde ‘universele studentenvoorzieningen’: ze mogen bijvoorbeeld een kamer huren in een studentenhome. Korting op het huurbedrag daarentegen is een ‘selectieve studentenvoorziening’: enkel behoeftige studenten komen in aanmerking, én ze moeten afkomstig zijn uit een staat van de Europese Economische Ruimte.
VVS pleit ervoor dat studenten, onafhankelijk van hun verblijfsrecht, in aanmerking kunnen komen voor selectieve studentenvoorzieningen. “Het recht op inschrijving is op dit moment niet gelijk aan het recht op onderwijs, met alles wat erbij komt kijken.”
persoonlijke post
Ondertussen heeft Irena een voorlopige verblijfsvergunning. Een identiteitskaart opent deuren en enveloppen: “Ik kan nu aangetekende brieven ophalen. Het heeft me vorig jaar veel gezaag gekost voordat de postbode me mijn diploma wou overhandigen.” Ze loopt nu ook een betaalde stage in het kader van haar studies. “Ik had toegezegd bij mijn werkgever zonder te vermelden dat ik nog geen papieren had en pas een week vóór de stage had ik mijn documenten. De slakkengang van de Antwerpse Vreemdelingendienst heeft me toen veel slapeloze nachten bezorgd.”
waardeloos diploma
Papieren, een diploma, en de problemen zijn van de baan, denk je dan. Of toch niet. Salme, een Iraakse vluchtelinge, is sinds 2001 Belg en droomt ervan om in een labo te werken, in het verlengde van haar studies Biologie in Irak. Maar eerst moet ze bewijzen dat ze een diploma heeft en dat diploma ligt nog op het Iraakse ministerie. “Mijn familie mocht me het document niet opsturen; ik moest het zelf komen halen, om fraude te voorkomen. Ik dus terug naar Irak.”
Eenmaal het bewijs in handen wordt het diploma niet helemaal erkend: aan de K.U. Leuven moest Salme haar licentie opnieuw doen. Niet bepaald een ideale situatie als moeder van twee kinderen, in een financieel zwakke situatie. “Om nog aanspraak te kunnen maken op een uitkering heb ik het eerste jaar maar enkele vakken als vrije studente genomen. De twee laatste jaren heb ik als een echte studente alle lessen gevolgd en heel hard gestudeerd, zonder uitkering.”
Vorig jaar behaalde Salme haar diploma. Twaalf maanden en 51 sollicitaties later heeft ze nog steeds geen werk, zelfs niet onder haar diploma. Onvoldoende kennis van het Frans en het Engels blijkt de boosdoener. “En ik ben nog zo gemotiveerd – getuige onder meer mijn dubbele studiecarrière en de werkervaring die ik in Irak en België heb opgedaan. Het maakt allemaal niets uit.” Deze verstandige vrouw heeft een diploma en zin om te gaan werken. En nu zit ze hele dagen op haar balkon, te staren naar de labo’s van Gasthuisberg, in de verte.