In ‘Van Dale’ wordt ‘universiteit’ omschreven als “een instelling voor hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, die academische opleidingen verzorgt en academische titels verleent.” Sinds kort heeft een universiteit ook een derde kerntaak: onderzoeksresultaten omzetten in nieuwe producten en diensten ten voordele van de maatschappij. Al is een goed evenwicht tussen deze kerntaken vinden een moeilijke oefening. Dat vindt ook Riccardo Petrella. Hij richtte de Universiteit voor het Algemeen Belang (UAB) op met als doel kritisch toe te kijken of universiteiten dat evenwicht niet verliezen.
Signore Petrella, monsieur Petrella
De Italo-Belg Riccardo Petrella was tot 2004 hoogleraar aan de Université Catholique de Louvain, maar verwierf wereldwijd vooral bekendheid als de bezieler van de Groep van Lissabon. Hij publiceerde verschillende werken waarin hij zijn positie als anders-globalist verder uittekende. In zijn werk gaat hij stevig tekeer tegen de maatschappij die zich steeds meer richt op het individu. In zijn boek ‘Het recht om te dromen’ legt Petrella concreet uit hoe hij de (utopische) toekomst van de wereld nastreeft. Daarbij oordeelt hij scherp over de huidige stand van zaken. “Hoewel mensen verlangen naar welzijn, vrede, solidariteit en gemeenschappelijke veiligheid, primeert momenteel de individuele rijkdom en het eigenbelang.”
Universitas magistrorum et scholarium
Door de opkomst van de exacte wetenschappen kreeg men tijdens de Verlichting ook nieuwe opvattingen over hoe een universiteit er moest uitzien. Aan het einde van die achttiende eeuw werd de wetenschappelijke methode van experiment en onderzoek ingevoerd. Dit nieuwe type universiteit legt het doel van de kennis voortaan in zichzelf, en niet in een externe toepassing van de kennis. Kennis omwille van de kennis zeg maar. Dit model, genoemd naar Wilhelm von Humboldt, hield stand tot enkele decennia geleden. Volgens Petrella ligt het doel van de vorming en het onderzoek niet langer binnen de universiteitsmuren, maar steeds verder daarbuiten. “Uiteraard kan en moet universitair onderzoek het algemeen belang dienen,” zegt hij, “maar hoger onderwijs verlaat stilaan ook dit domein en begeeft zich op dat van de kennismarkt, waar de waarde van zowel studie als student afhangt van zijn inzetbaarheid in de arbeidsmarkt en niet van het algemeen belang of de zelfontwikkeling.” Studenten worden dus gereduceerd tot human rescources die op basis van cognitieve credits worden geëvalueerd. Op deze manier creëert men nieuwe ongelijkheden met betrekking tot kennis en vaardigheden. Dat de universiteit, na zich te ontdoen van het kerkelijk bewind, nu opnieuw afstevent op een onderdrukte, onmondige positie, blijkt Petrellas' grootste vrees. “De commerciële en financiële logica van het privé-kapitaal zijn doorgedrongen bij het vastleggen van de doelstellingen en prioriteiten van het onderwijs.”
L’Université du bien Commun
Aangezien een universiteit een van de fundamenten van haar samenleving uitmaakt, wordt haar evolutie op de voet gevolgd, zowel door voor- als tegenstanders. Petrella is wat je noemt een gepassioneerde tegenstander. Hij gelooft in kritiek, maar wil ook een oplossing aanreiken. Het is volgens hem erg belangrijk eerst de mensen te overtuigen dat het wel anders kan. Geen enkele menselijke situatie of fenomeen is immers onomkeerbaar. Net zoals de Kerk vroeger, doet de kapitalistische markteconomie zich slechts voor als onveranderlijk en onvermijdelijk. “Slavernij en kinderarbeid in het Westen zijn ook lichtjes uit de mode geraakt”, vergelijkt hij schertsend.
In Vlaanderen werd in juni 2005 de Universiteit voor het Algemeen Belang (UAB) opgericht, en hartje Antwerpen kreeg de faculteiten Anderheid, Verbeelding, Water en Mondialiteit toebedeeld. Dit nieuwe type universiteit is Petrella’s antwoord op de huidige evoluties binnen het educatieve veld. Concreet is het een samenwerking geworden tussen het concept van Petrella en de ondernemingszin en levensfilosofie van Leonor Wiesbauer, docente filosofie. Hun ontmoeting resulteerde in een warme locatie op Het Zuid, een (kleur)rijk bestand aan vrijwilligers, een bibliotheek waar je in een handomdraai wereldvrede mee zou bereiken en een aanzienlijk repertoire aan lezingen, symposia, debatten en weekends die telkens binnen de vier faculteiten worden georganiseerd. De variatie aan leeftijden, thema’s en diploma's van de sprekers, is ook iets wat ze koesteren. Kennis hoort immers een kruisbestuiving te zijn, geen eenrichtingsverkeer. De UAB beschouwt kennis als gemeengoed en biedt haar diensten en inzichten dan ook kosteloos aan als platform voor kritische vraagstelling en positieve verandering. Ze werkt samen met verscheidene partners waaronder het Vredescentrum, tal van buurtcomités, Behoud de Begeerte en verschillende (middelbare) scholen. Deze goodwill- universiteit verschaft geen opleiding of diploma in de letterlijke zin, maar neemt de missie van de oorspronkelijke universiteit weer op: “Een intellectuele vrijplaats zijn die dicht bij de werkelijkheid staat, en een samenspel van theorie, praktijk en utopie mag zijn.”
Pour une nouvelle narration du monde Onlangs bracht Riccardo Petrella een boek uit bij EPO, Een nieuw verhaal van de wereld.