Orlando Figes is historicus en bejubeld auteur van verscheidene boeken over de Russische geschiedenis. Ook zijn laatste boek Tragedie van een volk. De Russische Revolutie 1891-1924 viel meermaals in de prijzen. In academische kringen is het echter een controversieel werk wegens zijn brede opzet en literaire inslag.
Historici beperken zich vaak tot 1917 wanneer ze het over de Russische Revolutie hebben. Uw uiteenzetting bestrijkt maar liefst 33 jaar. Waarom koos u voor deze lange periode?
Orlando Figes De gebeurtenissen in 1917 zijn slechts het topje van de ijsberg. Aan het einde van de negentiende eeuw was Rusland razendsnel aan het transformeren op sociaal vlak, maar het tsaristisch bewind bleef zich vastklampen aan het verleden. De tsaren konden de uitdagingen van een moderne samenleving niet aan. Dáár begon de revolutie, niet in 1917! Het is belangrijk oog te hebben voor de context. Zelfs dertig jaar is niet genoeg, maar het boek is nu al meer dan duizend pagina’s lang!
Het is verre van evident dat de revolutie in Rusland plaatsvond, en niet in de geïndustrialiseerde Westerse samenleving zoals de marxisten voorspeld hadden.
Figes Rusland heeft een lange traditie van boerenrevoluties. Zelfs Marx zag dit in de laatste jaren van zijn leven. Lenin merkte ook al erg vroeg op dat de boerenstand een te duchten revolutionaire kracht vormde. Als hij de macht greep, besefte hij, kon hij de boeren gebruiken om het oude politieke systeem omver te werpen, want zij willen het land van de grootgrondbezitters. Zo geschiedde aan het begin van de twintigste eeuw. De Bolsjewieken leefden ook later steeds in angst voor een nieuwe revolutie, waarin de boeren de macht zouden grijpen. Uit dit schrikbeeld is de Stalinistische terreur ontsproten. Als niet Stalin maar Trotzki aan de macht gekomen was, zou het beleid echter gelijkaardig geweest zijn, in tegenstelling tot wat algemeen aangenomen wordt. Stalin’s terreur is immers vooral te wijten aan de angst die ook de rest van zijn partij in bedwang hield, en in mindere mate aan zijn persoonlijkheid. Weet je, het voordeel van mijn manier van geschiedschrijving is dat ik deze evoluties op langere termijn ook kan duiden.
Toch is dit brede opzet atypisch voor een historicus.
Figes Ik vind dat de vorm van een boek de inhoud moet weerspiegelen. In de geschiedschrijving wordt de opgang van het communisme steevast bekeken als een ideologisch systeem, van bovenuit geïmplanteerd. Er wordt enkel aandacht besteed aan leidersfiguren en de grote massa. Wat met het individu? Het drama en de onvoorspelbaarheid zijn essentieel in Tragedie van een volk, daarom bouw ik het verhaal op rond enkele personages. Op deze wijze kan ik ook…
Een ruimer publiek aanspreken?
Figes Juist. Het verhaal maakt het boek aangenamer om te lezen. Er is echter meer dan dat. Door de lezer te doen voelen en te laten beleven wat er gebeurd is, wordt de onvoorspelbaarheid van de revolutie duidelijk. Droge, analytische teksten zijn ontoereikend om de chaos te beschrijven. Door het narratieve van mijn werk kan ik dat wel.
Deze verhalende aanpak leverde u reeds veel kritiek op in de academische wereld.
Figes Het is niet zo dat ik geen wetenschappelijke ruggensteun heb. Academici hebben echter allemaal hun eigen kleine vakje van expertise. Ze zijn erg wantrouwend tegenover anderen die meerdere vakjes trachten te combineren, die verbanden leggen, of die het grotere geheel willen bestuderen. Maar dat is hun probleem, niet het mijne!
Denkt u dat we in de eenentwintigste eeuw het tijdperk van de grootse revoluties definitief achter ons gelaten hebben?
Figes Neen. Zolang er onrechtvaardigheid en verdrukking is in de wereld, schuilt er steeds een revolutie om de hoek.
Tragedie van een volk. De Russische Revolutie 1891-1924 werd uitgegeven bij Standaard Uitgeverij.