Stel je voor dat je terechtkomt in een vijandige omgeving. Wat doe je? Juist, je bouwt een stevige verdedigingsmuur tussen jou en je mogelijke aanvallers. Het is exact deze tactiek die de pancreaskanker weet toe te passen. We kunnen de tumor prijzen om zijn genialiteit, maar het wordt hoog tijd om de tegenaanval in te zetten. Het brein achter deze operatie is Jonas Van Audenaerde, doctoraatsstudent aan de Universiteit Antwerpen.
De diagnose van pancreaskanker is een hard verdict, aangezien de klassieke behandelingen de hardnekkige tumor vaak niet kunnen overwinnen. Door onze botte wapens pronkt de pancreaskanker op de derde plaats wat mortaliteit betreft. Kunnen we zijn verdedigingsmuur neerhalen met een geheim wapen?
landverraders
De ingenieuze verdedigingstechniek van de pancreastumor is natuurlijk niet opgebouwd uit bakstenen, maar uit geactiveerde fibroblastachtige cellen. Dit zijn lichaamseigen cellen die op order van de kanker van kamp wisselen. Van lichaamsburgers ontpoppen zij zich tot tumorsoldaten.
Deze cellen worden geen statische plastieken soldaatjes, maar erg actieve strijdkrachten. Nadat ze geactiveerd worden door de kankerorders, beginnen ze in een spoedtempo te delen. De door hen gevormde muur groeit, groeit en blijft groeien. Zo ook de verdedigingstroepen van de tumor. Hierdoor wordt de kanker steeds moeilijker bereikbaar. En alsof dat niet genoeg is, zorgt de omwalling ook nog eens voor extra obstakels. Zo produceren de schildwachten een TGF-bètagoedje dat het strijdend immuunsysteem – de goede legerpionnen – onder de knoet houdt. De pancreaskanker lijkt de aanvalspogingen van ons lichaam steeds een stapje voor te zijn.
standvastige verdedigingsmuur
De fibroblastachtige cellen bouwen dus niet enkel een mechanische muur op, maar zorgen ook voor een chemische barrière die de klassieke behandelingen moeten overwinnen. Bij deze dubbele opgave schieten de huidige therapieën vaak te kort. De bestralingstherapie geraakt niet tot bij de kankercel door de dikte van de muur en ook de chemotherapie ondervindt onoverkoombare problemen.
Het blijvende uitbreiden van de muur zorgt er immers ook voor dat de druk binnenin de tumorburcht stijgt. Hierdoor worden bloedvaten die naar de kankercellen lopen afgesloten. “Ha!”, zou je denken. “Geen voedselvoorziening meer voor die opdonders.” Helaas is de kanker erg vindingrijk en heeft hij alternatieve methodes achter de hand om te blijven overleven. Ons lichaam is hierbij de grootste verliezer, want geen toegang via bloedvaten betekent een gebrek aan aanvalswegen voor de chemo.
geheim wapen
De klassieke therapieën blijken dus maar botte wapens in de strijd tegen de pancreaskanker. Ze maken een kansje om de kanker te bestrijden, maar de prognoses voor deze tumor zijn desondanks bitter hard. Er is nood aan een konvooi vol hoop. En dat hebben de knappe wetenschappelijke koppen begrepen. Zij komen met een masterplan en immunotherapie is daarbij de kerngedachte.
Het idee achter immuuntherapie is zo simpel dat het geniaal is. Activeer het aangeboren immuunsysteem en je lichaam kan de aanval in zijn eentje aan. Je versterkt als het ware je eigen natuurlijke leger, zodat de overwinning binnengehaald kan worden. Bovendien zou de therapie, net zoals een vaccin, voor geheugencellen zorgen. Misschien is het daardoor ooit wel gedaan met hervallen en stressvolle controles.
Maar kan deze redenering ook omgezet worden in de praktijk? Evident is het in dit geval niet. Want ook de geactiveerde immuuncellen moeten immers eerst voorbij het schild zien te geraken, voordat ze de tumorcellen kunnen uitschakelen. De immuuncellen staan dus voor dezelfde opdracht als de klassieke behandelingen. Hebben zij meer kans op slagen?
Gelukkig wijzen de eerste in vitroresultaten van Jonas in de goede richting. Het schild kan omzeild worden en de kankercellen bestreden. Deze strategie wordt nu verder uitgewerkt en ondertussen komt er onderzoekswerk bij voor Jonas, want het 'waarom' van deze positieve wending moet nog beantwoord worden.
we are prepared
Eerder dit jaar boekte immunotherapie al een historische vooruitgang toen ze als behandeling voor melanoom en longkanker werd goedgekeurd. Heeft deze nieuwe vorm van therapie genoeg in haar mars om ook de pancreaskanker in patiënten klein te krijgen? “We zien immunotherapie hand in hand gaan met de klassieke behandelingen”, verklaart Jonas. “Als we al tot bij de kanker kunnen geraken, kunnen de gebruikelijke therapieën veel effectiever hun werk doen. Elke stap die we zetten, is een stap in de goede richting.”
Die stappen kunnen niet gauw genoeg gezet worden. Want de prognose die patiënten met deze diagnose krijgen is staalhard. Vier resterende maanden, het zijn helaas geen uitzonderingen. En steeds meer mensen krijgen dit verdict te verwerken, want men merkt een sterke toename in incidentie op in West-Europa en de Verenigde Staten. Er wordt onderzocht of onze Westerse levensstijl (met bijhorende suiker-, tabak- en alcoholconsumptie) een trigger voor deze toename zou kunnen zijn. Gekende risicofactoren zijn roken en overgewicht. Voorlopig behaalt pancreaskanker nog maar de twaalfde plek qua incidentie, maar dat zou snel kunnen veranderen met onze huidige gewoontes. We zijn dus niets te vroeg met de zoektocht naar het geheime wapen.