Geert Lernout, literatuurwetenschapper aan de Universiteit Antwerpen en auteur van meerdere boeken, waaronder Als God spreekt – een studie van de Bijbel, de Koran en het Boek van Mormon – is een rabiaat tegenstander van het vak Levensbeschouwing. Naar eigen zeggen wordt hij in alle kwaliteitskranten gerecensenseerd of geïnterviewd, maar aan de UA bestaat zijn boek blijkbaar niet. “Ik schrijf de ‘verkeerde’ dingen over godsdienst”, verklaart hij. Dankzij dwars komt de ‘verkeerde’ man dan toch aan het woord.
Geert Lernout Het invoeren van een levensbeschouwelijk vak was een voorwaarde die het oude UFSIA gesteld had voor de eenmaking van de universiteit. Erg merkwaardig vond ik dat, een dergelijk vak is er immers aan UFSIA nooit geweest.
Betekent dit dat het vak een eis was van de jezuïeten?
Lernout Niet álles is de schuld van de jezuïeten, hoor (lacht). Maar men heeft alleszins geprobeerd om bij de eenmaking van de UA de katholieke eigenheid van de UFSIA te bewaren. We hadden drie instellingen, waarvan twee niet-katholiek zijn: zou het dan niet logisch zijn om het geheel ook niet-katholiek te maken? Nu worden de drie studentenpastors die voordien tot de UFSIA behoorden door de UA betaald. Is het de taak van een universiteit om in zielenzorg te voorzien die elke gelovige UA’er al in zijn eigen parochie krijgt? Nu is het vak Levensbeschouwing echter ingeschreven in het decreet en het ziet er niet naar uit dat het onmiddellijk afgeschaft wordt. Helaas, want een dergelijk vak hoort niet aan de UA.
Waarom niet?
Lernout Religie heeft alleen een plaats aan de universiteit als studieobject. Religieuze opvoeding werkt niet, ook niet in de middelbare school. Ikzelf heb 12 jaar religieuze opleiding gehad in mijn school en daar heb ik werkelijk niets van opgestoken. Ik ben een verschrikkelijk voorbeeld van het systeem.
Maar gaat het hier wel om een religieuze opleiding?
Lernout Ja. Strikt genomen is levensbeschouwing filosofie: de manier waarop je in het leven staat. In dit geval is levensbeschouwing echter niet meer dan een eufemisme voor religie.
U zegt zelf in de inleiding van uw boek Als God Spreekt dat het belangrijk is om religies te kennen.
Lernout Dat klopt. Aan de UIA gaf ik het vak Bijbel en Literatuur, omdat ik tot de vaststelling was gekomen dat mijn studenten erg weinig wisten over de Bijbel. Zowel in de athenea als in katholieke scholen komt dit onderwerp nauwelijks aan bod.
Het levensbeschouwelijk vak speelt dan toch op deze gebreken in.
Lernout Maar kennis van religie is sowieso belangrijk voor mensen die letterkunde studeren en daarom kan het aan bod komen in het gewone lessenpakket. Voor studenten Biologie, Rechten of Geneeskunde heeft de variëteit aan godsdiensten een heel ander belang. In het levensbeschouwelijk vak krijgen studenten met zeer verschillende achtergronden dezelfde lessen, terwijl godsdiensten in sommige humane richtingen al uitgebreid aan bod komen.
Er bestaat nochtans geen enkele richting, behalve de minor Godsdienstwetenschappen, waarin zoveel godsdiensten – ook bijvoorbeeld Oosterse religies – aan bod komen. Bovendien wordt alles mooi op een rijtje gezet. Voor vele studenten is dit nieuw.
Lernout Van studenten Geschiedenis hoor ik toch dat ze alles uit het levensbeschouwelijk vak al gezien hebben. Hoe dan ook, als men het vak per se wil bewaren, pleit ik ervoor om Levensbeschouwing in te richten per faculteit, telkens met een andere inhoud. Voor Geneeskunde zou je dan iets kunnen geven als ‘cultuur, godsdienst en gezondheid’, voor biologen een soort van ethiek enzovoort. Dat zou een goede oplossing zijn, want op dit moment geeft de universiteit de indruk dat godsdienst mag worden gepropageerd. Van mij mag godsdienst wel gepropageerd worden, maar niet aan een universiteit; daar moet men godsdienst bestuderen en dat is iets totaal anders.
Zegt u nu dat godsdienst niet bestudeerd wordt in het levensbeschouwelijk vak?
Lernout Het wordt niet kritisch bestudeerd, vind ik. Kijk bijvoorbeeld naar de B-modules over het vrijzinnig humanisme of het christendom: alle docenten die daarin lesgeven zijn stuk voor stuk respectievelijk vrijzinnig humanisten of christenen.
Zelfs al worden er hier en daar uitgesproken meningen verkondigd, die meningen komen – met name in de A-module – wel allemaal aan bod.
Lernout Is dat de bedoeling van het vak?
Het is toch de bedoeling dat de student met verschillende overtuigingen in aanraking komt en dat er een dialoog ontstaat? Zou het overigens geen voordeel kunnen zijn dat docenten zich duidelijk profileren? U bent atheïst: dat heeft toch invloed op uw lessen over religie?
Lernout Ik heb er ondertussen verschrikkelijk veel spijt van dat ik in de inleiding van mijn boek geschreven heb dat ik atheïst ben. Het gevolg is dat men het in interviews enkel wil hebben over mijn atheïst-zijn. “Hebt u daar veel last van?” “Kunt u nog slapen ’s nachts?” Wat doet mijn overtuiging ertoe? Wat in mijn boek staat klopt of klopt niet; of ik nu atheïst ben of niet, heeft daar niets mee te maken. Ik vind dat het niet kan dat docenten in het vak Levensbeschouwing reclame maken voor hun eigen winkel. Als ze les geven over hun overtuiging, zijn ze aan het preken en horen ze niet thuis aan de universiteit. Dat is immers een plek waar je moet leren om zélf na te denken. Alles wat met godsdienst te maken heeft, bezit een dogmatische kern, terwijl je aan de universiteit net zou moeten leren om je kritisch op te stellen tegenover elk dogma.
Hoe belangrijk zijn godsdiensten nog in onze huidige maatschappij?
Lernout Godsdienst als autoriteit heeft nauwelijks nog belang. Vele mensen zijn ‘iets-ist’: ze geloven wel dat er ‘iets hogers’ bestaat, maar zijn tegen de kerk. Zo is de werkelijkheid van godsdienst nu. Alles wat je leert in dat vak, is eigenlijk niet belangrijk. Je moet natuurlijk wel weten dat er in België grote groepen islamieten en joden leven, dat zoiets als hét jodendom niet bestaat, wat ramadan is enzovoort. Maar eigenlijk zou je dat al moeten hebben geleerd in het middelbaar.
Die onderwerpen zijn allemaal aan bod gekomen in Levensbeschouwing, dus…
Lernout … dus je steekt er toch iets van op. Dat geldt misschien voor studenten van de Stadscampus. Volgend semester komen de wetenschappers aan de beurt en ik ben benieuwd wat die ervan zullen vinden. Dit vak staat totaal haaks op hun studiekeuze.
Is het dan de bedoeling dat aan de universiteit vakidioten gecreëerd worden? Met de BaMa-herstructureringen zijn er heel veel basisvakken weggevallen en een algemeen vak als Levensbeschouwing komt hieraan tegemoet.
Lernout Ik zou dat vak – als ik de baas was tenminste – vervangen door iets filosofisch: ethiek van de eigen discipline. En of die ethiek nu een kruisje, een fakkeltje, een half maantje of een davidsster draagt, dat doet er echt niet toe.
Het vak wordt door de organisatoren – het Centrum Pieter Gillis – als broodnodig gepresenteerd in een multiculturele stad als de onze.
Lernout Dat is veel te goedkoop. Die zogenaamde clash tussen religies bestaat niet. Als er al problemen zijn tussen de verschillende gemeenschappen, dan gaat het om politieke problemen. Waarom geven we dan geen vak over politiek in plaats van religie? Dat is veel relevanter.
Onze universiteit wil zich promoten als een actief pluralistische instelling. Staat u daar achter?
Lernout Hoe actief pluralistisch zijn we als je kijkt naar de samenstelling van de raad van bestuur van het Centrum Pieter Gillis? De mensen die de touwtjes in handen hebben zijn voor een deel gepensioneerden die nog wel in termen van zuilen denken. Zij zijn met veertien, waarvan zeven katholieken en zeven ‘anderen’. Waar komt die samenstelling vandaan? Zijn er aan deze universiteit 50% katholieken en 50% niet-katholieken? Ik zou een vak als Levensbeschouwing nooit toevertrouwen aan een groepje bange blanke mannen…
Vivian Liska zal het graag horen! (Liska is coördinator van de B-module Monotheïstische Religies en voorwaar geen bange blanke man, nvdr.)
Lernout Zij is de enige vrouw in heel die groep.
Er was toch nog iemand?
Lernout Ja, juist: Helma De Smedt van Geschiedenis. Dan toch twee vrouwen en mooi verdeeld: Liska als joodse en De Smedt is katholiek. Maar vele godsdiensten zijn niet vertegenwoordigd: er zit geen enkele mormoon in, geen enkele getuige van Jehova, geen druïde, geen moslim… Ook ikzelf, als niet-georganiseerd atheïst, word niet vertegenwoordigd. Dat is toch niet actief pluralistisch!
In februari mag u wel een lezing gaan geven voor het Centrum Pieter Gillis.
Lernout Repressieve tolerantie, zou Herbert Marcuse dat noemen. Ik denk wel dat er een nieuwe wind waait door het Centrum. Guy Vanheeswijck (de huidige voorzitter van het Centrum Pieter Gillis, nvdr.) doet dat goed, wat niet wil zeggen dat ik het eens ben met zijn standpunten. Hoe dan ook, ik vind dat de leden van het Centrum Pieter Gillis niet voor hun eigen zuil mogen ijveren, maar de pluraliteit moeten verdedigen. De gelegenheid moet worden geboden om zoveel mogelijk stemmen aan bod te laten komen en dan: laat duizend bloemen bloeien.