“Man plus X equals Islamic Terrorist!” Met deze wiskundige formule schetst de film Innocence of Muslims het gedachtegoed van de gemiddelde katholiek, zogezegd. Wat door de een als ridicuul en verwaarloosbaar wordt geacht, stoot de ander wereldwijd tegen de borst. Ook in Borgerhout op 15 september. Hoe kan zo’n amateuristisch filmpje de moslimwereld op zijn kop zetten? Wie waren de relschoppers op de barricade in Borgerhout? En vooral: wie veroordeelt wie op basis van wat? Tijd voor wat duidelijkheid, vond dwars. Bijgestaan door de Borgerhoutenaren en imam Sulayman van Ael vonden we die ook.
De katalysator
Voor de heidenen onder ons die het filmpje nog niet gezien hebben: denk aan een grofgebekte, politiek incorrecte en alles-aan-de-verbeelding-overlatende versie van Life of Brian, en vergeet daarbij de subtiele humor van de Pythons. De maker, een zekere Nakoula Basseley Nakoula – pseudoniem Sam Bacille – beweerde een twee uur durend epos over het leven van Mohammed te hebben gemaakt. De profeet wordt afgebeeld als een misogynist, een verkrachter, een homoseksueel, een seksist, een immoreel beest dat geweld als basis voor het geloof predikt. ‘He’s not the Messiah,’ in deze, maar dus wel ‘a very naughty boy’. De acteurs zweven over het zand, de acteerprestaties zijn wansmakelijk slecht en flarden tekst lijken door een onzichtbare entiteit gedeclameerd te worden. Misschien lijkt het net daarom zo bizar dat een montage van clips uit de film dergelijke reactie uitlokt in de wereld. Desalniettemin blijft de film anti-islamitisch, extreemrechts en ongenuanceerd tot op het bot.
Op 1 juli 2012 verscheen de controversiële ‘trailer’ van Innocence of Muslims (originele titel: Desert Warriors) op het wereldwijde web. De wereld reageerde: ambassades werden aangevallen, Amerikaanse vlaggen verbrand, talloze mensen raakten gewond. Sommigen verloren het leven. Ook in het Antwerpse werd via ketting-sms’jes, uitgezonden door onder andere het CID (Centrum Islamitische Diensten), opgeroepen tot protest. Tijdens de Reuzenstoet in Borgerhout verzamelden een honderdtal nieuwe Belgen – om het manifest van De Morgen te volgen – aan Drink. Er zouden naar verluid meer dan 200 relschoppers gearresteerd zijn, zowel schuldig als onschuldig. De Reuzenstoet werd overschaduwd door nieuws over de rellen; na een periode van rust werd Borgerhout nogmaals bestempeld als probleemzone. Ondanks de veroordeling van de rellen door de Antwerpse imams kreeg Borgerhout een imagodeuk. “Dit is niet het gedrag van een moslim”, deze uitspraak kwam lijnrecht tegenover de gedachtegang van menig burger te staan: “Het waren weer de moslims.” De vraag is wie die moslims zijn waar men het de hele tijd over heeft. Volgens de voorzitter van de Federatie Marokkaanse Verenigingen (FMV) Mohammed Chakkar waren de relschoppers voornamelijk “bebaarde jongeren die samenkwamen om te protesteren tegen een film die ze waarschijnlijk niet eens gezien hebben.” En laat ons even eerlijk zijn: moest het slechts één moslim zijn geweest die keet schopte, zou iedereen het nog steeds hebben over de oorzaak van zijn geweld, de islam. Over één kam scheren, heet dat. De realiteit is complexer dan dat en dient genuanceerd te worden.
De vicieuze cirkel van vooroordelen en negativisme
Gewapend met een arsenaal aan vragen infiltreren we de zogenaamde Red Zone van Antwerpen. Tenslotte kan je nooit te weten komen wat zich binnenin afspeelt als je slechts vanaf de zijlijn blijft toekijken. Enkele studentes waarmee we aan de praat raakten, wezen ons onmiddellijk op de gekleurde berichtgeving in de media. “Het is spijtig dat het cultureel erfgoed van de Reuzenstoet werd opzijgeschoven door het negativisme van een plotse oproer. Tenslotte waren de rellen echt niet zo gewelddadig en extreem als door de media werd afgeschilderd. Dat er enkele moslima’s een reus met een hoofddoek hadden gemaakt is nergens in de nieuwsbladen verschenen, maar dat er enkelingen rel schopten is tot gigantische proporties opgeblazen. Dat is spijtig. Zo worden we steeds opnieuw kwalijk afgeschilderd en is er nog amper plaats voor positief nieuws.” Ze maakten ons duidelijk dat een organisatie zoals Sharia4Belgium steeds alle aandacht opeist. Nochtans moeten we inzien dat het toch een minderheid – zelfs minder dan een minderheid – betreft. Door hen steeds aandacht te geven in de media, geven we ze een forum om hun extremistisch gedachtegoed van de daken te schreeuwen. Dat er een mentaliteitswijziging moet komen, ligt voor de hand, vindt ook L. Geeraerts, Borgerhoutenaar in hart en nieren. Maar die ommekeer moet vooral vanuit de jongere generatie bewerkstelligd worden. “De oorzaak ligt vooral bij de jongeren. Er is een totaal gebrek aan respect, ze voelen zich sterk en fel. Ik heb gezien hoe ze de doorgang van de tram blokkeerden voor iemand in een rolstoel. Als ik zulke dingen zie, denk ik: als er een god bestaat, is hij gestorven.” Ze lijkt zich al snel schuldig te voelen bij de ongelukkige woordkeuze. “Begrijp me niet verkeerd, Borgerhout is voor mij nog steeds een paradijs op aarde”, lacht ze. “Ik woon hier graag, maar de situatie is anders dan pakweg zeven jaar geleden.” Zo sijpelt er langzaam maar zeker een rode draad door onze gesprekken binnen. Anarchie, verveling en frustratie onder adolescenten; daar blijkt het om te gaan.
De pijnpunten moeten niet onmiddellijk toegeschreven worden aan het geloof alleen. Een heel oeuvre aan maatschappelijke aspecten spelen een grote rol in de problematiek in Borgerhout. Onderwijs en beleid zijn de belangrijkste factoren waar aan gewerkt moet worden.
Een buffer tegen extremisme
Ja, er was opschudding aan Drink. Mensen hebben geprotesteerd tegen het filmpje. Dus trokken wij naar de Koepelmoskee, een bekeerlingenmoskee aan de Stenenbrug. In de week doet deze dienst als buurtmoskee en op vrijdag geeft imam Sulayman van Ael de vrijdagspreek, waar hij geloof doet aansluiten op de actualiteit. Verrassend genoeg is de voertaal in de moskee het Nederlands. Marokkaan, Turk, Aziaat of Tsjetsjeen, het maakt voor De Koepel niet uit. Daarbij komt dat de tweede en derde generatie Marokkanen de Arabische taal minder machtig zijn en daardoor sneller de boodschap zouden verliezen, moest deze in het Arabisch meegedeeld worden. Een van de sterke punten van de imam is net dat hij dicht bij de jongeren staat. Hij is zelf nog jong, kent hun leefwereld en doet zijn best om de afstand te verkleinen door de preken te vertalen naar wat ze begrijpen.
In de vergaderzaal worden we ontvangen door de verantwoordelijke van de academie aan de moskee, Saad Luyten. Saad zelf is een bekeerling die tien jaar geleden kennis maakte met de islam via een collega. Ook hij heeft de stereotypes die rond de islam zweefden laten varen. “Er bestaat een vertroebeling van cultuur en religie. Zowel bij buitenstaanders als bij gelovigen die onze godsdienst met de paplepel hebben binnengekregen. Zo heb je bijvoorbeeld het foute beeld dat mensen hebben over de positie van de vrouw binnen onze godsdienst. Dat is een culturele factor, geen religieuze.” Het eerste woord van de Koran is immers ‘Soennah’, wat zoveel betekent als ‘lees’. “Kennis werkt als buffer tegen extremisme.” Hij verwijst hierbij naar extremisme van beide kanten, de voor- en tegenstanders van de islam. Na een prachtige inleiding van Saad, lieten we imam Sulayman van Ael aan het woord.
Wat is uw visie op het filmpje ‘Innocence of Muslims’?
Sulayman van Ael Kijk, ik heb het filmpje gezien. Het is ridicuul. Maar je moet de context bekijken. Raak mensen ergens waar ze van houden, en het is niet meer dan normaal dat ze gekwetst zijn. Het filmpje heeft totaal geen voeling met religie, maar is eerder een bewijs van onwetendheid. Desalniettemin mag een dergelijk filmpje geen vrijgeleide tot agressie zijn. De belangrijkste wetmatigheden van de islam zijn de Koran en het voorbeeld van de profeet: hoe heeft hij op gelijkaardige situaties gereageerd? Dat zal zeker niet met gewelddadigheid zijn geweest. Ieder heeft natuurlijk recht op vrije meningsuiting, ook de maker van de film. Maar dan hebben wij ook het recht om te reageren. Dat zoiets met agressie is gebeurd, is verkeerd. Een betere manier was geweest om de mensen te informeren over de islam.
U hebt in uw vrijdagspreek de rellen veroordeeld. Hebt u dit gedaan omwille van de rellen an sich, de onwetendheid van de relschoppers of het verdoken extremisme van Sharia4Belgium achter de rellen?
Van Ael Vele imams hier in Antwerpen hebben de rellen veroordeeld, allemaal om dezelfde reden. Het is spijtig dat vele van de betogers inderdaad jongeren waren, met de stereotiepe vooroordelen tot gevolg. Moest ik geen moslim zijn, en alles geloven wat erover gezegd wordt, dan zou ik ook vooroordelen hebben. Maar het is een feit dat de vele jongeren die er op dat moment waren, onislamitisch gereageerd hebben op een islamitische zaak. Ramen ingooien en het willekeurig vernietigen van openbaar goed is niet de juiste manier om ongenoegen te uiten. Enorm veel jongeren vandaag de dag zijn de handeling om een goede intentie over te brengen, volledig vergeten. Dat klinkt wat esoterisch, maar ze sluiten zich aan om te rebelleren zonder enig onderbouwd perspectief.
Dus volgens u zat Sharia4Belgium hier zeker niet achter?
Van Ael Niet in die mate als afgespiegeld werd door de media. Niet alle demonstranten waren lid van Sharia4Belgium. Hun aanwezigheid zorgt altijd wel voor een plotse explosiviteit en dat krijgt veel media-aandacht. Deze jongeren waren de dag voordien nog op de straathoek te vinden, waar ze met hun vrienden wat rondhingen. Op die leeftijd ben je onbezonnen en beïnvloedbaar, als je hen massaal gaat oproepen om te protesteren, gaan ze daar uiteraard in mee.
Begin deze maand besloot Sharia4Belgium om zichzelf te ontbinden. Is dit, zoals Annemie Turtelboom zegt, een afleidingsmanoeuvre?
Van Ael Het opdoeken van een organisatie en hun administratie betekent niet dat ze niet meer bestaat. Iedereen weet dat de ondergrondse activiteit voortduurt. Sharia4Belgium heeft altijd het probleem gehad dat hun basisideeën nog duidelijkheid moeten krijgen. De organisatie houdt een constante monoloog waardoor er geen ruimte overblijft voor dialoog. Als één persoon heel hard schreeuwt en gesticuleert, wordt de aandacht automatisch op hem gericht. Vervolgens ontstaat er frustratie onder de mensen. Ik wil hier en nu zeggen dat Sharia4Belgium noch de islam, noch de mening van de moslim vertegenwoordigt. De juiste mensen moeten aangesproken worden om hun mening aan bod te laten komen. In de Joodse gemeenschap hier in Antwerpen is er één woordvoerder, die één duidelijke boodschap doorgeeft. Er zijn in totaal meer dan 1,7 miljard moslims in de wereld, maar één duidelijke woordvoerder hebben we niet. Wij hebben diverse sprekers die telkens weer uiteenlopende visies hebben op de Koran en de islam.
Zijn de jongeren in Borgerhout dan de weg die de islam biedt, kwijt?
Van Ael Neen, zeker niet. Ook hier in de moskee komen veel jongeren. Elke religie heeft haar gelovigen die opkomen op de verkeerde manier, die de innerlijke rust die een geloofsbelijdenis biedt, foutief tentoonspreiden. Er zijn er die een baard laten groeien, traditionele kledij dragen en een ‘potske’ op hun hoofd zetten, en dan denken: Zo, nu ben ik moslim. Dat is verkeerd, de islam zit vanbinnen. Ik heb dit nu aan (een ritueel gewaad, nvdr.) omdat ik straks de vrijdagspreek geef, maar hieronder draag ik ook gewoon jeans. Ik kan me voorstellen dat er frustraties ontstaan bij de opeenvolgende incorrecte voorstellingen van het geloof. Als enkele moslims rel schoppen, ramen ingooien, vlaggen verbranden wordt dat direct gelinkt aan alle moslims. Als de imams geen reactie hadden gegeven, zouden ook zij weergegeven worden als ja-knikkers. Het individu moet zijn verantwoordelijkheid opnemen. De verantwoordelijkheid doorschuiven naar het collectief, waar dan een onredelijk antwoord wordt gegeven is, niet de oplossing. Ik moet niet beboet worden voor de daden van een ander.
Zo waren er enkele studentes van de Koepelmoskee die voor de Reuzenstoet een reus hadden gemaakt met hoofddoek. Maar dat heeft zo te zien niemand opgemerkt.
Van Ael Die meisjes hebben daar keihard aan gewerkt. Maar toch overwint het negatieve beeld: oproer in de straten. Zo worden jongere moslims steeds verder in dat hoekje geduwd, waardoor ze daarna naar de foute middelen grijpen. Niet alle moslims moeten over dezelfde kam gescheerd worden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er tweeduizend moslims gesneuveld, die hebben gevochten voor de opbouw van ons land. We trachten mee te helpen aan de economie, het beleid, enzovoort. We werken hier, betalen belastingen en voeden onze kinderen hier op. We zijn niet zoals we de hele tijd afgebeeld worden. Dat probeer ik duidelijk te maken.
Na het interview mogen we de vrijdagspreek van de imam bijwonen. In een reusachtige gebedszaal stuurt hij een gepassioneerde boodschap naar meer dan 450 moslims. We zijn onder de indruk. Uiteindelijk moet iedereen verder kijken dan zijn of haar neus lang is, of dan wat de kranten beweren. Hopelijk zijn ook onze lezers niet bang voor kritische observatie en een genuanceerde blik. Want wat je niet kent, moet je leren kennen.